زخم‌های وریدی پا زمانی رخ می‌دهند که برگشت خون از ورید پا به قلب با سرعتی آهسته صورت گیرد یا مسیر آن مسدود شده باشد. این زخم‌ها ممکن است مدت زیادی طول بکشند تا بهبود یابند (هفته‌ها یا ماه‌ها) و می‌توانند باعث ایجاد دیسترس در بیماران شوند، همچنین برای مراکز ارایه خدمات سلامت بسیار پُرهزینه باشند. بانداژهای فشارنده به بازگشت خون از پاها به قلب کمک می‌کنند، و انواع مختلفی از سیستم‌های بانداژ موجود هستند؛ برخی از آنها فقط به یک بانداژ ساده نیاز دارند، در حالی که برخی دیگر نیاز به استفاده از چندین نوع مختلف از بانداژ روی پا دارند. گاهی از جوراب‌های فشارنده به عنوان جایگزینی برای بانداژهای فشارنده استفاده می‌شود. این مرور اثربخشی بانداژهای فشارنده را در مقایسه با عدم استفاده از درمان فشرده‌سازی بررسی کرد، و به مقایسه انواع مختلف بانداژها و جوراب‌های فشارنده پرداخت. ما به بررسی این موضوع پرداختیم که درمان‌های مختلف تا چه اندازه در بهبود زخم موثر هستند. ما به این نتیجه رسیدیم که استفاده از درمان فشرده‌سازی بهتر از عدم استفاده از آن است، و بانداژهای چند-جزئی بهتر از سیستم‌های تک-جزئی عمل می‌کنند. به نظر می‌رسد زمانی که یکی از اجزای سیستم‌های چند-جزئی (بانداژ یا جوراب) از بانداژ الاستیک (کششی) تشکیل شده باشد، بهتر عمل می‌کنند. انجام یک آنالیز بسیار دقیق نشان داد سیستمی به نام «بانداژ چهار لایه» یا «4LB» (یعنی چهار نوع بانداژ مختلف روی ساق پا اعمال می‌شود، از جمله یک بانداژ الاستیک) زخم‌ها را سریع‌تر از «بانداژ کشی کوتاه» یا «SSB» (نوعی بانداژ با حداقل کشش) بهبود می‌بخشد.
درمان فشرده‌سازی در مقایسه با عدم استفاده از آن، سرعت و میزان بهبود زخم را افزایش می‌دهد. سیستم‌های چند-جزئی موثرتر از سیستم‌های تک-جزئی هستند. به نظر می‌رسد که سیستم‌های چند-جزئی حاوی بانداژ الاستیک موثرتر از سیستم‌هایی هستند که عمدتا از اجزای غیرالاستیک تشکیل شده‌اند. به نظر می‌رسد سیستم‌های بانداژ دو-جزئی به خوبی 4LB عمل می‌کنند. بیماران دریافت‌کننده 4LB، سریع‌تر از بیمارانی که به گروه SSB اختصاص داده شدند، بهبود می‌یابند. تعداد بیمارانی که در گروه سیستم‌های جوراب با سطوح بالای فشرده‌سازی بهبود می‌یابند، نسبت به گروه SSB بیشتر است. پیش از اینکه بتوان تفاوت میان جوراب‌هایی را با سطوح بالای فشرده‌سازی و 4LB مشخص کرد، داده‌های بیشتری لازم است.
تا یک درصد از افراد ساکن کشورهای صنعتی در طول زندگی خود ممکن است دچار زخم پا (leg ulcer) شوند. اکثر این زخم‌ها به دلیل مشکلاتی در وریدها ایجاد می‌شوند که در نتیجه تجمع خون در پاها رخ می‌دهند. اگر زخم‌های پا ناشی از مشکلات وریدی باشند، زخم‌های وریدی (یا واریسی یا استاز (stasis)) نامیده می‌شوند. درمان اصلی شامل استفاده از یک گارمنت (garment) فشارنده محکم (بانداژ یا جوراب) به منظور تسهیل در بازگشت خون وریدی است. انواع مختلفی از گارمنت‌های فشارنده در دسترس قرار دارند و مشخص نیست که در درمان زخم‌های وریدی موثر هستند یا خیر، و اگر چنین است، موثرترین روش فشرده‌سازی کدام است.
انجام یک مرور سیستماتیک از همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) که تاثیرات استفاده از بانداژها و جوراب‌های فشارنده را بر بهبود زخم وریدی ارزیابی کردند.
سوالات خاصی که در این مرور به آنها پرداخته شد، عبارتند از:
1. آیا استفاده از بانداژها یا جوراب‌های فشارنده به بهبود زخم‌های وریدی کمک می‌کنند؟
2. کدام روش بانداژ یا جوراب فشارنده موثرتر است؟
برای دومین نسخه به‌روز شده این مرور، به جست‌وجو در پایگاه‌های زیر پرداختیم: پایگاه ثبت تخصصی گروه زخم‌ها در کاکرین (31 می 2012)؛ پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL) ( کتابخانه کاکرین ، شماره 5، سال 2012)؛ Ovid MEDLINE (1950 تا هفته 4 می 2012)؛ Ovid MEDLINE (استنادات در حال انجام و دیگر استنادات نمایه نشده، 30 می 2012)؛ Ovid EMBASE (1980 تا هفته 21 سال 2012)؛ و EBSCO CINAHL (1982 تا 30 می 2012). هیچ‌گونه محدودیتی از نظر تاریخ یا زبان نگارش مقاله اعمال نشد.
RCTهایی که افراد مبتلا به زخم‌های وریدی پا را وارد کرده و هر نوع سیستم بانداژ فشارنده یا جوراب‌های فشارنده را مورد ارزیابی قرار دادند، واجد شرایط ورود به این مرور بودند. مقایسه‌کننده‌های واجد شرایط شامل عدم استفاده از روش فشرده‌سازی (برای مثال پانسمان اولیه به تنهایی، بانداژ غیرفشارنده) یا نوع دیگری از فشرده‌سازی بودند. RCTها می‌بایست یک معیار عینی را از بهبود زخم (پیامد اولیه این مرور) گزارش می‌کردند تا بتوانند وارد این مرور شوند. پیامدهای ثانویه این مرور عبارت بودند از عود زخم، هزینه‌ها، کیفیت زندگی، درد، عوارض جانبی و خروج از مطالعه. هیچ محدودیتی از نظر تاریخ، زبان نگارش، یا وضعیت انتشار RCTها اعمال نشد.
جزئیات مربوط به مطالعات واجد شرایط، استخراج شده و با استفاده از جدول استخراج اطلاعات، جمع‌بندی شدند. استخراج داده توسط یک نویسنده مرور انجام شده و توسط نویسنده دوم مرور به‌طور جداگانه تایید شد.
تعداد چهل و هشت RCT وارد این مرور شدند که 59 مقایسه را گزارش کردند (در مجموع 4321 شرکت‌کننده). اکثر RCTها کوچک بودند، و بیشتر آنها در معرض خطر سوگیری (bias) نامشخص یا بالا قرار داشتند. طول دوره پیگیری در این RCTها متفاوت بود. خطر نسبی (RR) و تخمین‌های دیگر برای RCTهایی که تجمیع شدند، در زیر ارایه می‌شوند؛ در موارد دیگر، یافته‌ها مربوط به یک RCT واحد است.
شواهد حاصل از هشت RCT (که تجمیع نشدند) نشان داد زمانی که بیماران تحت درمان فشرده‌سازی قرار گرفتند، در مقایسه با عدم استفاده از درمان فشرده‌سازی، پیامدهای بهبودی (از جمله زمان سپری‌شده تا بهبودی) بهتر هستند.
سیستم‌های بانداژ فشارنده تک-جزئی برای بهبودی کامل در شش ماه (یک RCT بزرگ) کمتر از فشرده‌سازی چند-جزئی موثر هستند.
یک سیستم دو-جزئی حاوی یک بانداژ الاستیک، زخم‌های بیشتری را در طول یک سال نسبت به سیستم بدون جزء الاستیک بهبود داد (یک RCT کوچک).
سیستم‌های سه-جزئی حاوی یک جزء الاستیک، زخم‌های بیشتری را نسبت به سیستم‌های بدون جزء الاستیک در مدت سه تا چهار ماه بهبود دادند (دو RCT تجمیع شدند)، RR: 1.83؛ (95% CI؛ 1.26 تا 2.67)، اما RCT دیگر هیچ تفاوتی را میان گروه‌ها در مدت شش ماه نشان نداد.
متاآنالیز داده‌های فردی بیماران که از پنج RCT به دست آمد، بهبود بسیار سریع‌تری را با بانداژ چهار لایه (four-layer bandage; 4LB) نسبت به بانداژ کشی کوتاه (short stretch bandage; SSB) نشان داد: میانه (median) تعداد روزهای سپری‌شده تا بهبودی به ترتیب 90 و 99 روز تخمین زده می‌شوند؛ نسبت خطر (hazard ratio): 1.31 (95% CI؛ 1.09 تا 1.58).
جوراب‌های دارای سطوح بالای فشرده‌سازی با پیامدهای بهبودی بهتری نسبت به SSB در مدت دو تا چهار ماه همراه هستند: RR: 1.62؛ (95% CI؛ 1.26 تا 2.10)، این تخمین مبنی بر چهار RCT تجمعی است.
یک RCT، بهبودی بهتر پیامدها را در مدت زمان 16 ماه با افزودن یک وسیله لوله‌ای به علاوه یک بانداژ الاستیک واحد به یک سیستم با پایه گاز و بانداژهای کرپ (crepe) در مقایسه با دو بانداژ الاستیک اضافی نشان داد. RCT دیگر سه بازو داشت؛ هنگامی که یک یا دو بانداژ الاستیک به یک سیستم پایه سه-جزئی شامل یک لایه بیرونی لوله‌ای اضافه شد، پیامدهای بهبودی در مدت شش ماه برای دو گروه دریافت‌کننده بانداژهای الاستیک بهتر بود.
در حال حاضر شواهدی دال بر تفاوت در مقایسه‌های زیر که از اهمیت آماری برخوردار باشد، وجود ندارد:
⋅ بانداژهای فشارنده تک-جزئی جایگزین (دو RCT، تجمیع نشدند)؛
⋅ بانداژهای دو-جزئی در مقایسه با 4LB در مدت سه ماه (سه RCT تجمیع شدند)؛
⋅ نسخه‌های جایگزین 4LB برای بهبودی کامل در مدت حداکثر شش ماه (سه RCT، تجمیع نشدند)؛
⋅ 4LB در مقایسه با بانداژ خمیری برای بهبودی کامل در مدت سه ماه (دو RCT، تجمیع شدند)، شش ماه یا یک سال (یک RCT برای هر نقطه زمانی)؛
⋅ پوتین‌های فشارنده قابل تنظیم در مقایسه با بانداژهای خمیری برای پیامد تغییر در ناحیه زخم در مدت سه ماه (یک RCT کوچک)؛
⋅ پوتین‌های فشارنده قابل تنظیم در مقایسه با 4LB از نظر دستیابی به بهبودی کامل در مدت سه ماه (یک RCT کوچک)؛
⋅ جوراب فشارنده یک-لایه در مقایسه با بانداژهای خمیری برای پیامد بهبودی کامل در مدت چهار ماه (یک RCT کوچک) و 18 ماه (یک RCT کوچک دیگر)؛
⋅ جوراب‌هایی با سطوح پائین فشرده‌سازی در مقایسه با SSB برای بهبودی کامل در مدت سه و شش ماه (یک RCT کوچک)؛
⋅ جوراب‌های فشرده‌سازی در مقایسه با سیستم بانداژ دو-جزئی و 4LB برای پیامد بهبودی کامل در سه ماه (یک RCT کوچک سه بازویی)؛ و
⋅ باندهای فشرده‌سازی لوله‌ای در مقایسه با SSB (یک RCT کوچک) برای بهبودی کامل در مدت سه ماه.
پیامدهای ثانویه: 4LB مقرون‌به‌صرفه‌تر (هزینه-اثربخش‌تر) از SSB بود. دستیابی به نتیجه‌گیری‌های قطعی در مورد دیگر پیامدهای ثانویه از جمله عود، عوارض جانبی، و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت امکان‌پذیر نبود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.