پیشینه
متادون (methadone) بهطور گستردهای به عنوان جایگزینی برای استفاده غیرقانونی از اوپیوئید مانند هروئین در برنامههای درمان نگهدارنده جایگزین اوپیوئید با پشتیبانی دارویی استفاده میشود. دو داروی دیگر برای کمک به کاهش مصرف غیرقانونی اوپیوئید، به ویژه بوپرنورفین (buprenorphine) و LAAM (لوو-آلفا-استیلمتادول (levo-alpha-acetylmethadol)) مورد استفاده قرار گرفتهاند. LAAM در عملکرد بالینی فعلی استفاده نمیشود. بوپرنورفین در حال حاضر مورد استفاده قرار میگیرد و میتواند مصرف غیرقانونی اوپیوئید را در مقایسه با دارونما (placebo) کاهش دهد، اگرچه نسبت به متادون اثربخشی کمتری دارد. بوپرنورفین یک داروی اوپیوئیدی است که به اندازه هروئین و متادون قوی نیست، اگرچه تاثیرات بوپرنورفین ممکن است طولانیتر باشند. بوپرنورفین را میتوان هر دو روز یکبار مصرف کرد. کارآزماییها شامل فرمولاسیونهای مختلف بوپرنورفین هستند: محلول زیرزبانی، قرصهای زیرزبانی، قرص زیرزبانی ترکیبی بوپرنورفین/نالوکسان (naloxone) و به صورت ایمپلنت.
نتایج کلیدی
مرور کارآزماییها نشان داد که بوپرنورفین در دوزهای بالا (16 میلیگرم) در مقایسه با دارونما میتواند مصرف غیرقانونی اوپیوئید را بهطور موثری کاهش دهد، بوپرنورفین در هر دوز مورد مطالعه، افراد را بهتر از دارونما تحت درمان نگه میدارد.
اگر بوپرنورفین در یک رژیم دوز انعطافپذیر یا با دوز ثابت و پائین (2 تا 6 میلیگرم در روز) تجویز شود، به نظر میرسد در نگه داشتن افراد تحت درمان نسبت به متادون موثرتر باشد. بوپرنورفین تجویزشده در دوزهای ثابت (بالاتر از 7 میلیگرم در روز) با متادون تجویزشده در دوزهای ثابت (40 میلیگرم یا بیشتر در روز) برای نگه داشتن افراد تحت درمان یا سرکوب مصرف غیرقانونی اوپیوئید، تفاوتی نداشت.
بوپرنورفین یک داروی موثر در درمان نگهدارنده وابستگی به هروئین است که افراد را در هر دوز بالای 2 میلیگرم تحت درمان نگه داشته، و بر اساس نتایج کارآزماییهای کنترلشده با دارونما، مصرف غیرقانونی اوپیوئید (در دوزهای 16 میلیگرم یا بیشتر) را سرکوب میکند.
با این حال، بوپرنورفین در مقایسه با متادون، هنگامی که دوزها بهطور انعطافپذیر و در دوزهای ثابت پائین ارائه میشوند، افراد کمتری را تحت درمان نگه میدارد. در صورت استفاده از دوزهای ثابت متوسط یا بالا، بوپرنورفین و متادون از نظر اثربخشی تفاوتی ندارند (تحت درمان نگه داشتن و سرکوب مصرف غیرقانونی اوپیوئید)؛ با این حال، دوزهای ثابت به ندرت در عملکرد بالینی استفاده میشوند، بنابراین نتایج دوز انعطافپذیر، بیشتر با مراقبت از بیمار ارتباط دارند. متادون در نگه داشتن افراد تحت درمان بر بوپرنورفین برتری دارد و متادون به همان اندازه، مصرف غیرقانونی اوپیوئید را سرکوب میکند.
درمان نگهدارنده با بوپرنورفین (buprenorphine) در کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده در مقابل دارونما (placebo)، و بهطور جداگانه بهعنوان جایگزینی برای متادون (methadone) در مدیریت درمانی وابستگی به اوپیوئید مورد ارزیابی قرار گرفته است.
ارزیابی درمان نگهدارنده با بوپرنورفین در مقایسه با دارونما و درمان نگهدارنده با متادون در مدیریت وابستگی به اوپیوئید، از جمله توانایی آن در نگه داشتن افراد در درمان، سرکوب مصرف غیرقانونی مواد مخدر، کاهش فعالیت مجرمانه و مورتالیتی.
بانکهای اطلاعاتی زیر را تا ژانویه 2013 جستوجو کردیم: پایگاه ثبت تخصصی گروه مرور مواد مخدر و الکل در کاکرین، پایگاه مرکزی ثبت کارآزماییهای کنترلشده کاکرین، MEDLINE؛ EMBASE؛ Current Contents؛ PsycLIT؛ CORK؛ Alcohol and Drug Council of Australia؛ Australian Drug Foundation؛ مرکز ارائه آموزش و اطلاعات در مورد مواد مخدر و الکل (Centre for Education and Information on Drugs and Alcohol)؛ Library of Congress، فهرست منابع مطالعات و مرورهای شناساییشده. به دنبال کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده (randomised controlled trials; RCTs) منتشرشده/منتشرنشده از نویسندگان بودیم.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده درباره درمان نگهدارنده با بوپرنورفین در برابر دارونما یا متادون در مدیریت بالینی افراد وابسته به اوپیوئید.
از روششناسی (methodology) سازمان همکاری کاکرین استفاده کردیم.
تعداد 31 کارآزمایی (5430 شرکتکننده) را وارد این مرور کردیم که کیفیت شواهد آنها از سطح بالا تا متوسط متغیر بود.
شواهدی با کیفیت بالای وجود دارد که نشان میدهد بوپرنورفین نسبت به دارونما در حفظ و نگهداری (retention) شرکتکنندگان در درمان در تمام دوزهای مورد بررسی برتری داشت. بهطور خاص، بوپرنورفین شرکتکنندگان را بهتر از دارونما تحت درمان نگه داشت: در دوزهای پائین (2 تا 6 میلیگرم)، 5 مطالعه، 1131 شرکتکننده، خطر نسبی (RR): 1.50؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.19 تا 1.88؛ در دوزهای متوسط (7 تا 15 میلیگرم)، 4 مطالعه، 887 شرکتکننده، RR: 1.74؛ 95% CI؛ 1.06 تا 2.87؛ و در دوزهای بالا (16 میلیگرم و بالاتر)، 5 مطالعه، 1001 شرکتکننده، RR: 1.82؛ 95% CI؛ 1.15 تا 2.90. با این حال، شواهدی با کیفیت متوسط وجود دارد که فقط بوپرنورفین با دوز بالا (16 میلیگرم و بالاتر) در سرکوب مصرف غیرقانونی اوپیوئید که با آنالیز ادراری در کارآزماییها اندازهگیری شد، موثرتر از دارونما بود، 3 مطالعه، 729 شرکتکننده، تفاوت میانگین استانداردشده (SMD): 1.17-؛ 95% CI؛ 1.85- تا 0.49-، قابل ذکر است که بوپرنورفین با دوز پائین (2 مطالعه، 487 شرکتکننده، SMD: 0.10؛ 95% CI؛ 0.80- تا 1.01)، و دوز متوسط (2 مطالعه، 463 شرکتکننده، SMD: -0.08؛ 95% CI؛ 0.78- تا 0.62) مصرف غیرقانونی اوپیوئید را که با آنالیز ادراری اندازهگیری شد، بهتر از دارونما سرکوب نکرد.
شواهدی با کیفیت بالا وجود دارد که بوپرنورفین در دوزهای انعطافپذیر تعدیلشده بر اساس نیاز شرکتکننده، کمتر از متادون در حفظ شرکتکنندگان موثر بود، 5 مطالعه، 788 شرکتکننده، RR: 0.83؛ 95% CI؛ 0.72 تا 0.95. برای افرادی که در درمان باقی ماندند، هیچ تفاوتی در سرکوب مصرف اوپیوئید که با آنالیز ادراری اندازهگیری شد، 8 مطالعه، 1027 شرکتکننده، SMD: -0.11؛ 95% CI؛ 0.23- تا 0.02 یا به صورت خود-گزارشی ارائه شد، 4 مطالعه، 501 شرکتکننده، SMD: -0.11؛ 95% CI؛ 0.28- تا 0.07، با شواهد با کیفیت متوسط، مشاهده نشد.
همسو و سازگار با نتایج به دست آمده از مطالعات با دوز انعطافپذیر، در مطالعات با دوز ثابت پائین، متادون (40 میلیگرم و کمتر) نسبت به بوپرنورفین با دوز پائین (2 تا 6 میلیگرم) احتمال بیشتری داشت که شرکتکنندگان را تحت درمان نگه دارد (3 مطالعه، 253 شرکتکننده، RR: 0.67؛ 95% CI؛ 0.52 تا 0.87). با این حال، نتایج متفاوتی را در دوز متوسط و دوز بالا یافتیم: هیچ تفاوتی میان بوپرنورفین با دوز متوسط (7 تا 15 میلیگرم) و متادون با دوز متوسط (40 تا 85 میلیگرم) در حفظ و نگهداری شرکتکنندگان روی درمان (7 مطالعه، 780 شرکتکننده، RR: 0.87؛ 95% CI؛ 0.69 تا 1.10) یا در سرکوب مصرف غیرقانونی اوپیوئید که با آزمایش ادرار اندازهگیری شد (4 مطالعه، 476 شرکتکننده، SMD: 0.25؛ 95% CI؛ 0.08- تا 0.58) یا بر اساس گزارش خود شرکتکنندگان از مصرف غیرقانونی اوپیوئید (2 مطالعه، 174 شرکتکننده، SMD: -0.82؛ 95% CI؛ 1.83- تا 0.19) وجود نداشت. بهطور مشابه، میان بوپرنورفین با دوز بالا (16 میلیگرم و بالاتر) و متادون با دوز بالا (85 میلیگرم و بالاتر) تفاوتی در حفظ و نگهداری شرکتکنندگان روی درمان (RR: 0.79؛ 95% CI؛ 0.20 تا 3.16) یا سرکوب مصرف هروئین بر اساس گزارش خود شرکتکنندگان (SMD: -0.73؛ 95% CI؛ 1.08- تا 0.37-) وجود نداشت (1 مطالعه، 134 شرکتکننده).
تعداد کمی از مطالعات عوارض جانبی را گزارش کردند؛ دو مطالعه عوارض جانبی را از نظر آماری مقایسه کردند و هیچ تفاوتی را میان متادون و بوپرنورفین نیافتند، به جز یک نتیجه واحد که نشاندهنده تسکینبخشی بیشتر بین مصرفکنندگان متادون بود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.