سوال مطالعه مروری
ما بررسی کردیم که آیا شست‌وشوی صورت از ابتلا به تراخم (trachoma) فعال در جوامع بومی این بیماری پیشگیری می‌کند یا خیر.
پیشینه
تراخم یک بیماری چشمی است که در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. عفونت فعال معمولا در دوران کودکی شروع شده و با ترشحات چشم، قرمزی و تحریک مشخص می‌شود. بهداشت نامناسب صورت می‌تواند منجر به سرایت بیماری از فردی به فرد دیگر از طریق مگس‌های جوینده چشم (eye-seeking flies) یا انگشتان آلوده شود. شست‌وشوی صورت به عنوان بخشی از استراتژی «SAFE» سازمان جهانی بهداشت برای از بین بردن نابینایی در سراسر جهان تبلیغ می‌شود. این کار ساده و منطقی است، اما اثربخشی آن برای کاهش سرایت تراخم نامشخص است.
ویژگی‌های مطالعه
دو کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل‌شده را با مجموع 2560 شرکت‌کننده از استرالیا و تانزانیا وارد این مرور کردیم. یک کارآزمایی استراتژی ترکیبی شست‌وشوی صورت را به همراه پماد تتراسایکلین (یک آنتی‌بیوتیک) با پماد تتراسایکلین به تنهایی تا یک سال مقایسه کرد. کارآزمایی دوم چهار گروه مداخله را به مدت سه ماه در کودکانی که قبلا تراخم فولیکولار داشتند، مقایسه کرد: استراتژی ترکیبی شست‌وشوی صورت به همراه قطره چشمی تتراسایکلین، شست‌وشوی صورت به تنهایی، قطره چشمی تتراسایکلین به تنهایی و عدم درمان. شواهد تا ژانویه 2015 به‌روز است.
نتایج کلیدی
هر دو کارآزمایی تعداد کودکان مبتلا به تراخم فعال را به عنوان یک معیار پیامد گزارش کردند؛ یک کارآزمایی همچنین تعداد کودکان مبتلا به تراخم شدید و درصد صورت بدون عفونت را پس از یک سال گزارش کرد. یک کارآزمایی گزارش داد که شست‌وشوی صورت در افزایش تمیزی صورت و کاهش تراخم شدید در یک سال موثر بود؛ کارآزمایی دوم نشان نداد که شست‌وشوی چشم به تنهایی یا همراه با قطره‌های چشمی تتراسایکلین باعث کاهش تراخم فولیکولار در کودکانی می‌شود که در زمان ورود به مطالعه مبتلا به تراخم فولیکولار بودند.
کیفیت شواهد
دو کارآزمایی واردشده به دلیل گزارش نکردن بسیاری از جنبه‌های طراحی کارآزمایی، خطر سوگیری نامشخصی داشتند.
شواهدی از یک کارآزمایی وجود دارد مبنی بر اینکه شست‌وشوی صورت همراه با تتراسایکلین موضعی ممکن است در کاهش تراخم فعال شدید و در افزایش شیوع صورت‌های بدون عفونت در یک سال پیگیری موثر باشد. شواهد موجود در مورد اثربخشی شست‌وشوی صورت به تنهایی یا همراه با تتراسایکلین موضعی در کاهش تراخم فعال یا شدید قطعی نیست.
تراخم (trachoma) عامل اصلی نابینایی قابل اجتناب میان جمعیت‌های محروم در بسیاری از کشورهای در حال توسعه است. تخمین زده می‌شود که حدود 146 میلیون نفر به تراخم فعال و نزدیک به شش میلیون نفر به دلیل عوارض مرتبط با عفونت‌های مکرر نابینا هستند.
هدف از انجام این مرور، ارزیابی تاثیرات ترویج شست‌وشوی صورت برای پیشگیری از ابتلا به تراخم فعال در جوامع اندمیک بود.
CENTRAL (شامل پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه چشم و بینایی در کاکرین) (شماره 1؛ 2015)؛ Ovid MEDLINE؛ Ovid MEDLINE In-Process and Other Non-Indexed Citations؛ Ovid MEDLINE Daily؛ Ovid OLDMEDLINE (ژانویه 1946 تا ژانویه 2015)؛ EMBASE (ژانویه 1980 تا ژانویه 2015)؛ PubMed (ژانویه 1948 تا ژانویه 2015)؛ بانک اطلاعاتی منابع علمی سلامت آمریکای لاتین و کارائیب (LILACS) (ژانویه 1982 تا ژانویه 2015)؛ متا رجیستر کارآزمایی‌های کنترل‌شده ( m RCT) ( www.controlled-trials.com ) (دسترسی در 10 ژانویه 2014)؛ ClinicalTrials.gov ( www.clinicaltrials.gov )؛ و پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت (WHO) ( www.who.int/ictrp/search/en ) را جست‌وجو کردیم. در جست‌وجوهای الکترونیکی برای یافتن کارآزمایی‌ها، از هیچ محدودیت زمانی یا زبانی استفاده نکردیم. بانک‌های اطلاعاتی الکترونیکی را آخرین‌بار در 26 ژانویه 2015 جست‌وجو کردیم.
فهرست منابع کارآزمایی‌های واردشده را برای شناسایی کارآزمایی‌های بالقوه مرتبط بیشتر جست‌وجو کردیم. همچنین، از Science Citation Index برای جست‌وجوی منابع مقالاتی که کارآزمایی‌های موجود در مرور را استناد کردند، استفاده کردیم. با محققان و کارشناسان در این زمینه تماس گرفتیم تا کارآزمایی‌های بیشتری را شناسایی کنیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) یا شبه-RCTهایی را وارد کردیم که شست‌وشوی صورت را با عدم درمان، یا شست‌وشوی صورت را همراه با آنتی‌بیوتیک‌ها در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها به تنهایی مقایسه کردند. شرکت‌کنندگان کارآزمایی در مناطق آندمی تراخم زندگی می‌کردند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را استخراج کرده و کیفیت کارآزمایی را ارزیابی کردند. در صورت لزوم، با نویسندگان کارآزمایی برای کسب اطلاعات بیشتر تماس گرفتیم. دو کارآزمایی معیارهای ورود ما را برآورده کردند؛ اما به دلیل ناهمگونی (heterogeneity) در روش‌شناسی (methodology)، متاآنالیز را انجام ندادیم.
دو RCT خوشه‌ای (cluster) را وارد کردیم که داده‌های 2447 شرکت‌کننده را ارائه دادند. هر دو کارآزمایی در مناطق آندمی تراخم انجام شدند: شمال استرالیا و تانزانیا. دوره پیگیری در یک کارآزمایی سه ماه و در دیگری 12 ماه بود؛ هر دو کارآزمایی حدود 90% از شرکت‌کنندگان را در ویزیت نهایی دوره پیگیری در دسترس داشتند. به‌طور کلی کیفیت شواهد نامطمئن است زیرا کارآزمایی‌ها روش‌های اجرا را گزارش نکرده و تفاوت‌هایی در پیامدهای گزارش‌شده میان کارآزمایی‌ها وجود داشت.
شست‌وشوی صورت همراه با تتراسایکلین (tetracycline) موضعی با تتراسایکلین موضعی به تنهایی در سه جفت روستا در یک کارآزمایی مقایسه شد. این کارآزمایی نشان داد که شست‌وشوی صورت همراه با تتراسایکلین موضعی در مقایسه با تتراسایکلین موضعی به تنهایی، تراخم فعال «شدید» را در 12 ماه کاهش داد (نسبت شانس (OR) تعدیل‌شده: 0.62؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.40 تا 0.97)؛ با این حال، کارآزمایی مذکور هیچ تفاوت مهمی را میان روستاهای مداخله و کنترل در کاهش دیگر انواع تراخم فعال پیدا نکرد (OR تعدیل‌شده: 0.81؛ 95% CI؛ 0.42 تا 1.59). روستاهای مداخله شیوع بالاتری را از صورت‌های بدون عفونت نسبت به روستاهای کنترل میان کودکان مبتلا به تراخم شدید (OR تعدیل‌شده: 0.35؛ 95% CI؛ 0.21 تا 0.59) و هر نوعی از تراخم (OR تعدیل‌شده: 0.58؛ 95% CI؛ 0.47 تا 0.72) در 12 ماه پیگیری داشتند. کارآزمایی دوم شست‌وشوی چشم را با عدم درمان یا با تتراسایکلین موضعی به تنهایی یا با ترکیبی از شست‌وشوی چشم و قطره چشمی تتراسایکلین در کودکان مبتلا به تراخم فولیکولار (follicular trachoma) مقایسه کرد. در سه ماه، این کارآزمایی هیچ شواهدی را مبنی بر فواید شست‌وشوی چشم به تنهایی یا همراه با قطره‌های چشمی تتراسایکلین در کاهش تراخم فولیکولار در کودکان مبتلا به تراخم فولیکولار پیدا نکرد (خطر نسبی (RR):) 1.03؛ 95% CI؛ 0.96 تا 1.11؛ یک کارآزمایی، 1143 شركت‌كننده).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.