پیام‌های کلیدی
ما مطمئن نیستیم که مصرف مکمل‌های اسید چرب امگا-3 بر کیفیت زندگی، مسافت پیاده‌روی، یا جریان خون در پاهای افراد مبتلا به لنگش متناوب (intermittent claudication; IC)، تاثیری دارد یا خیر.
ما مطمئن نیستیم که مصرف مکمل‌های اسید چرب امگا-3 تاثیری بر فشار خون یا سطوح خونی انواع مختلف کلسترول یا تری‌گلیسیرید (تجمع مواد چرب) داشته باشد.
مصرف امگا-3 ممکن است تاثیری بر مشکلات گردش خون کشنده یا غیرکشنده یا دیگر عوارض جانبی نداشته باشد، اما در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم.
برای کمک به درک اینکه مصرف مکمل‌های امگا-3 دارای مزایا یا خطراتی هستند یا خیر، انجام مطالعات بیشتری با طراحی خوب و با حضور افراد بیشتری مورد نیاز است.
لنگش متناوب چیست؟
لنگش متناوب، دردی است در ساق پا به دلیل کمبود خون مورد نیاز برای تامین اکسیژن آن عضلات حین ورزش یا حرکت، که باعث می‌شود فرد حرکت را کُند یا متوقف کند. درد، شایع‌ترین نشانه گزارش‌شده توسط افراد مبتلا به بیماری مزمن شریانی اندام تحتانی است، و زمانی رخ می‌دهد که شریان‌های خونرسانی به اندام تحتانی باریک شوند. این باریک شدن بیشتر در زمینه آترواسکلروز (atherosclerosis) رخ می‌دهد، که نتیجه تجمع مواد چرب، مانند کلسترول و تری‌گلیسیرید، است.
لنگش متناوب چگونه درمان می‌شود؟
به افراد مبتلا به بیماری شریانی اندام تحتانی توصیه می‌شود سیگار را ترک کنند، قند خون خود را کنترل کنند، در درمان ورزش ساختاریافته شرکت کنند، داروهای خاص مصرف کنند، و تحت درمان‌های پیچیده‌تری مانند آنژیوپلاستی (باز کردن انسداد رگ خونی) یا ترمیم به کمک جراحی قرار گیرند.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
هدف ما آن بود که بدانیم مصرف مکمل‌های اسید چرب امگا-3 بهتر از درمان‌های ساختگی (که حاوی امگا-3 نیستند) یا درمان‌های جایگزین برای بهبودی در موارد بودند یا خیر:
· کیفیت زندگی
· مسافت پیاده‌روی
· جریان خون در پاها
· سطوح کلسترول و تری‌گلیسیرید
· فشار خون
تعداد موارد نیاز به انجام آنژیوپلاستی (باز کردن عروق مسدود شده یا باریک شده) یا ترمیم به کمک جراحی
همچنین خواستیم بدانیم که مصرف امگا-3 با تاثیرات ناخواسته‌ای همراه است یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
ما به دنبال مطالعاتی بودیم که مصرف اسیدهای چرب امگا-3 را در مقایسه با درمان‌های ساختگی یا درمان‌های جایگزین در افراد مبتلا به لنگش متناوب بررسی کردند. هدف ما آن بود که بدانیم مصرف مکمل‌های امگا-3 بهتر از درمان‌های ساختگی یا درمان‌های جایگزین برای بهبودی در پیامدها بودند یا خیر.
نتایج مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اعتماد خود را به شواهد، بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه، رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
ما 15 مطالعه را شامل 1830 فرد با نشانه‌های لنگش متناوب، بیماری شریانی اندام تحتانی، یا هر دو، شناسایی کردیم. در بزرگترین مطالعه 971 نفر و در کوچکترین مطالعه 18 بیمار حضور داشتند. مکان‌های انجام مطالعه عبارت بودند از بریتانیا، استرالیا، هلند، سوئیس، ایالات متحده و اسپانیا. میانگین سنی افرادی که شرکت کردند، میان 62 و 69 سال قرار داشت. چهار مطالعه فقط مردان را وارد کردند.
در 11 مطالعه از مکمل‌های روغن ماهی امگا-3، و در چهار مطالعه دیگر از غذاهای حاوی امگا-3 استفاده شد. دوزهای مختلف مکمل‌ها استفاده شدند. مطالعات چهار هفته تا تقریبا شش سال به طول انجامیدند. همه آنها به جز یک مورد، از درمان ساختگی برای مقایسه استفاده کردند. برخی از آنها توسط تولیدکنندگان مکمل‌ها و مواد غذایی امگا-3 تامین مالی شدند.
نتایج اصلی
در مقایسه با مکمل‌های بدون امگا-3:
مکمل‌های حاوی امگا-3 ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر کیفیت زندگی، مسافت پیاده‌روی، جریان خون در ساق پا، یا فراوانی آنژیوپلاستی، ترمیم به کمک جراحی یا آمپوتاسیون (قطع عضو) داشته باشند، اما در مورد نتایج آن بسیار نامطمئن هستیم.
امگا-3 ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر سطح کلسترول یا تری‌گلیسیرید خون یا فشار خون داشته باشد.
به نظر نمی‌رسید که هیچ تفاوتی در بروز عوارض کشنده یا غیرکشنده مربوط به گردش خون میان افراد مصرف‌کننده امگا-3 و درمان ساختگی وجود داشته باشد، اما در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم.
فقط 7 مطالعه گزارش کردند که افراد دچار عوارض جانبی ناخواسته، مانند ناراحتی معده یا سردرد، شدند یا خیر. شواهد حاکی از آن است که تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در بروز عوارض جانبی میان افرادی که امگا-3 مصرف کردند و افرادی که درمان کنترل را گرفتند، وجود دارد.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
سطح اعتماد ما به شواهد مربوط به هر یک از مهم‌ترین پیامدها، بسیار پائین تا پائین بود. این مساله به دلیل نحوه طراحی مطالعات، تعداد کم افراد درگیر، و تفاوت در نتایج میان مطالعات بود. بسیاری از مطالعات نیز نتایج خود را به گونه‌ای گزارش کردند که نتوانستیم آنها را در آنالیز‌های آماری خود وارد کنیم.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا 19 اپریل 2024 به‌روز است.
شواهد در مورد تاثیر مصرف اسیدهای چرب امگا-3 در افراد مبتلا به لنگش متناوب بر کیفیت زندگی، مسافت پیاده‌روی (بدون درد یا حداکثر مسافت)، شاخص مچ پا-بازو، و بروز روش‌های برقراری مجدد خونرسانی یا فراوانی آمپوتاسیون اندام تحتانی در افراد بسیار نامشخص است. شواهد نشان می‌دهد که امگا-3 تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در عوارض جانبی بر جای می‌گذارد.
برای ارزیابی کامل تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت مصرف اسیدهای چرب امگا-3 بر مرتبط‌ترین پیامدها از نظر بالینی در افراد مبتلا به لنگش متناوب، انجام تحقیقات باکیفیت بیشتری مورد نیاز است.
بیماری شریان محیطی (peripheral artery disease; PAD) یک اختلال پیشرونده است که با تنگی یا انسداد شریان‌ها، یا هر دو، به دلیل تصلب شرایین (arteriosclerosis) مشخص می‌شود. لنگش متناوب (intermittent claudication; IC) و کاهش توانایی راه رفتن اغلب به عنوان نشانه‌های اصلی PAD دیده می‌شوند. اسیدهای چرب امگا-3 در درمان و پیشگیری از بروز بیماری عروق کرونر استفاده شده‌اند، اگرچه شواهد کنونی نشان می‌دهد که ممکن است فواید محدودی داشته باشند. بیماری شریان محیطی و بیماری عروق کرونر پاتوژنز مشابهی دارند. مشخص نیست که اسیدهای چرب امگا-3 برای افراد مبتلا به IC مفید هستند یا خیر. این یک نسخه به‌روزشده از مروری است که ابتدا در سال 2004 منتشر و در سال 2013 به‌روز شد.
ارزیابی فواید و مضرات مصرف مکمل اسیدهای چرب امگا-3 در افراد مبتلا به لنگش متناوب.
ما از روش‌های استاندارد و گسترده جست‌وجوی کاکرین استفاده کرده و پایگاه ثبت تخصصی گروه عروق در کاکرین را از طریق پایگاه ثبت مطالعات کاکرین (Cochrane Register of Studies)، CENTRAL؛ MEDLINE Ovid؛ Embase Ovid و دو پایگاه ثبت کارآزمایی در 19 اپریل 2024 جست‌وجو کردیم.
ما کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) را از ارزیابی مصرف اسیدهای چرب امگا-3 در مقابل اسیدهای چرب دارونما (placebo) یا اسیدهای چرب غیر امگا-3 در افراد مبتلا به لنگش متناوب وارد کردیم.
از روش‌های استاندارد کاکرین استفاده کردیم. پیامدهای اولیه، کیفیت زندگی، مسافت پیاده‌روی بدون درد، و حداکثر مسافت پیاده‌روی بودند. پیامدها ثانویه عبارت بودند از: شاخص مچ پا-بازو (ankle-brachial index)، روش‌های برقراری مجدد خونرسانی (revascularisation) در اندام تحتانی، نرخ/فراوانی آمپوتاسیون، سطوح لیپید خون، فشار خون، مورتالیتی به هر علتی (all-cause mortality) و به دلایل عروقی، حوادث عروقی غیرکشنده، و عوارض جانبی ناشی از درمان. برای ارزیابی قطعیت شواهد مربوط به هر پیامد، از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) استفاده کردیم.
ما 15 RCT (1830 شرکت‌کننده) را وارد کردیم که مکمل‌های اسید چرب امگا-3 را با دارونما یا درمان‌های جایگزین مقایسه کردند. دوره پیگیری، چهار هفته تا شش سال بود. اکثر مطالعات خطر سوگیری (bias) نامشخصی داشتند، و بسیاری از آنها نتوانستند در متاآنالیز ما گنجانده شوند، بنابراین به صورت نقل قول (narrative) گزارش شدند.
شواهد در مورد تاثیر اسیدهای چرب امگا-3 بر کیفیت زندگی بیماران بسیار نامشخص است. یک مطالعه کیفیت زندگی را اندازه‌گیری کرد اما هیچ داده‌ای را ارایه نداد. نویسندگان مطالعه گزارش کردند که هیچ بهبودی در هیچ‌یک از هشت پارامتر کیفیت زندگی در پرسشنامه SF-36 بر اساس گزارش خود بیمار، میان زمان ورود و هفته 16 برای گروه مداخله، مشاهده نشد. هیچ نتیجه‌ای برای گروه کنترل ارایه نشد ( شواهد با قطعیت بسیار پائین). اسیدهای چرب امگا-3 ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر مسافت پیاده‌روی بدون درد (تفاوت میانگین (MD): 1.01 متر (m)؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 34.23- تا 36.24؛ 3 مطالعه، 147 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)، یا حداکثر مسافت پیاده‌روی (MD؛ 4.18- متر؛ 95% CI؛ 37.10- تا 28.74؛ 3 مطالعه، 164 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) داشته باشند.
امگا-3 در مقایسه با یک کنترل ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر شاخص مچ پا-بازو داشته باشد (MD؛ 0.02-؛ 95% CI؛ 0.08- تا 0.04؛ 3 مطالعه، 168 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت بسیار پائین). یک مطالعه میزان انجام روش‌های برقراری مجدد خونرسانی (آنژیوپلاستی اندام تحتانی/جراحی بای‌پس) و نرخ آمپوتاسیون (پیشرفت ایسکمی/آمپوتاسیون بحرانی اندام) را در اندام تحتانی ارزیابی کرد. نتایج نشان دادند که امگا-3 ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر هر یک از پیامدها داشته باشد (شواهد با قطعیت بسیار پائین).
هفت مطالعه عوارض جانبی را گزارش کردند. جزئیات گزارش‌دهی میان مطالعات متفاوت بوده، و ما نتوانستیم نتایج را ترکیب کنیم. در مجموع 47 مورد عارضه جانبی در گروه‌های مداخله در مقایسه با 33 مورد در گروه‌های کنترل گزارش شدند (7 مطالعه، 488 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). شواهد نشان می‌دهد که امگا-3 تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در عوارض جانبی بر جای می‌گذارد.
متاآنالیزها، تفاوتی را میان گروه مداخله و دارونما برای کلسترول، تری‌گلیسیرید، یا فشار خون نشان ندادند.
دو مطالعه مرگ‌ومیر را ارزیابی کردند. مورتالیتی به هر علتی و ناشی از علل عروقی در یک مطالعه، و مورتالیتی عروقی در یک مطالعه دیگر گزارش شدند. ما نتوانستیم مطالعات را ادغام کنیم، اما هر دو مطالعه به صورت جداگانه گزارش کردند که هیچ تفاوتی میان گروه‌های امگا-3 و گروه کنترل وجود نداشت.
هیچ تفاوتی میان گروه مداخله و دارونما برای بروز حوادث غیرکشنده کرونری (نسبت شانس (OR): 0.59؛ 95% CI؛ 0.13 تا 2.60؛ 2 مطالعه، 141 شرکت‌کننده)، یا بروز سکته مغزی غیرکشنده/حمله ایسکمیک گذرا (OR: 0.95؛ 95% CI؛ 0.13 تا 6.77؛ 2 مطالعه، 110 شرکت‌کننده) وجود نداشت.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.