پیشینه
بسیاری از افراد مبتلا به سرطان دچار درد متوسط تا شدیدی هستند که به درمان با داروهای مسکّن قوی، تحت عنوان اوپیوئیدها، نیاز دارند.
اکسی‌کدون (oxycodone) و مورفین (morphine) نمونه‌هایی از این اوپیوئیدها هستند که برای تسکین درد ناشی از سرطان استفاده می‌شوند. با این حال، داروهای مسکّن قوی برای درد در همه افراد موثر نبوده و در همه افراد نیز به خوبی تحمل نمی‌شوند. هدف از این مرور ارزیابی این نکته بود که اکسی‌کدون با تسکین درد و تحمل‌پذیری بیشتری نسبت به داروهای مسکّن قوی دیگر برای بزرگسالان مبتلا به درد ناشی از سرطان همراه است یا خیر.
ویژگی‌های مطالعه
برای این نسخه به‌روز شده، 19 مطالعه مرتبط دیگر را در نوامبر 2021 یافتیم. در کل، 42 مطالعه را با 4485 شرکت‌کننده وارد کردیم. این مطالعات توانایی داروی مسکّن (مزیت) و عوارض جانبی (آسیب‌ها) انواع مختلف اکسی‌کدون را با یکدیگر یا با دیگر داروهای مسکّن قوی مقایسه کردند.
نتایج کلیدی
به‌طور کلی، مطالعات هیچ تفاوتی را بین اکسی‌کدون مصرف شده هر 4 تا 6 ساعت (انتشار فوری) یا هر 12 ساعت (رهش کنترل شده) نشان ندادند. در مجموع، مطالعات هم‌چنین تفاوتی را بین اکسی‌کدون و دیگر مسکّن‌های قوی درد مانند مورفین به دست نیاوردند.
تمام داروهای مسکّن قوی که در این مطالعات مورد بررسی قرار گرفتند نیز با تعدادی از عوارض جانبی مانند استفراغ، یبوست، و خواب‌آلودگی همراه بودند. به‌طور کلی، بین اکسی‌کدون و دیگر داروهای مسکّن قوی تفاوتی از این نظر وجود ندارد. توهمات (که افراد وقایع خیالی، مانند شنیدن صدا را تجربه می‌کنند) به عنوان یک عارضه جانبی داروهای مسکّن قوی، کمتر شایع هستند اما متوجه شدیم که احتمال بروز این عارضه با اکسی‌کدون کمتر از مورفین است.
به‌طور کلی، به این نتیجه رسیدیم که شواهد فعلی شامل مطالعاتی است که تعداد کمی از شرکت‌کنندگان را دربرگرفتند و بسیاری از آنها (12.2%) مطالعات را تکمیل نکردند. با این حال، از آنجایی که تفاوت بسیار کمی بین اکسی‌کدون و مورفین وجود داشت، پژوهش بیشتر در این زمینه بعید است انجام شود. این تا حدی به این دلیل است که جذب و حفظ شرکت‌کنندگان در این زمینه چالش‌برانگیز است. انجام مطالعاتی که اکسی‌کدون را با دیگر مسکّن‌های قوی مقایسه کردند ممکن است مفید باشند.
قطعیت شواهد
قطعیت شواهد به دست آمده را از مطالعات با استفاده از چهار سطح رتبه‌بندی کردیم: بسیار پائین، پائین، متوسط، یا بالا. شواهد با قطعیت بسیار پائین به این معنی است که در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم. شواهد با قطعیت بالا به این معنی است که در مورد نتایج بسیار مطمئن هستیم. به‌طور کلی، قطعیت شواهد در این مرور در سطح پائین یا بسیار پائین رتبه‌بندی شد، به این معنی که به دلیل مشکلات کیفیت مطالعه و حجم نمونه کوچک، در مورد نتایج مطمئن نیستیم.
نتیجه‌گیری‌ها از نسخه قبلی این مرور (در سال 2017) تغییر نکرده‌اند. شواهدی را با قطعیت پائین پیدا کردیم مبنی بر اینکه ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت بین اکسی‌کدون و دیگر اوپیوئیدهای قوی از جمله مورفین، که معمولا به عنوان استاندارد طلایی اوپیوئید قوی در نظر گرفته می‌شود، در شدت درد، تسکین درد و عوارض جانبی وجود داشته باشد. اگرچه مزیتی را برای تسکین درد به نفع مورفین CR نسبت به اکسی کدون CR شناسایی کردیم، این یافته از نظر بالینی معنی‌دار نبود و پس از تجزیهوتحلیل حساسیت (sensitivity) ادامه پیدا نکرد و بنابراین این را مهم نمی‌دانیم. با این حال، دریافتیم که یبوست و توهم (hallucination) کمتر با اکسی‌کدون CR نسبت به مورفین CR رخ دادند؛ اما سطح قطعیت این شواهد یا بسیار پائین بوده یا این یافته پس از انجام آنالیز حساسیت باقی نماند، بنابراین این یافته‌ها باید با نهایت احتیاط در نظر گرفته شوند. نتیجه‌گیری‌های ما هم‌سو و سازگار با نتیجه‌گیری‌های مرورهای دیگر بوده و نشان می‌دهند در حالی که قابلیت اطمینان پایه شواهد پائین است، با توجه به عدم وجود تفاوت‌های مهم درون این تجزیهوتحلیل، بعید به نظر می‌رسد که انجام مطالعات سر-به-سر (head-to-head) بزرگ‌تر مربوط به مقایسه اکسی‌کدون در برابر مورفین موثر باشند، اگرچه کارآزمایی‌های خوب طراحی شده برای مقایسه اکسی‌کدون با دیگر آنالژزیک‌های قوی ممکن است مفید باشند. برای اهداف بالینی، اکسی‌کدون یا مورفین می‌توانند به عنوان اوپیوئیدهای خوراکی خط اول برای تسکین درد ناشی از سرطان در بزرگسالان استفاده شوند.
بسیاری از افراد مبتلا به سرطان دچار درد متوسط تا شدیدی می‌شوند که نیاز به درمان با اوپیوئیدهای قوی، مانند اکسی‌کدون (oxycodone) و مورفین (morphine)، دارند. با این وجود، اوپیوئیدهای قوی، برای تسکین درد در همه افراد موثر نیستند، و همه آنها لزوما در همه افراد به خوبی تحمل نمی‌شوند. هدف از این مرور، ارزیابی این نکته بود که مصرف اکسی‌کدون با تسکین بیشتر درد و تحمل‌پذیری بهتری نسبت به دیگر گزینه‌های آنالژزیک برای بزرگسالان مبتلا به سرطان همراه است یا خیر. این یک نسخه به‌روز شده از یک مطالعه مروری کاکرین است که پیش از این در سال 2017 منتشر شد.
ارزیابی اثربخشی و تحمل‌پذیری اکسی‌کدون با هر روش تجویز برای تسکین درد در بزرگسالان مبتلا به سرطان.
برای این به‌روزرسانی، پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL) در کتابخانه کاکرین، MEDLINE و MEDLINE In-Process (Ovid)؛ Embase (Ovid)؛ Science Citation Index، نمایه‌نامه استنادی خلاصه مقالات کنفرانس‌های علمی - (ISI Web of Science)؛ BIOSIS (ISI)، و PsycINFO (Ovid) را تا نوامبر 2021 جست‌وجو کردیم. هم‌چنین چهار پایگاه ثبت کارآزمایی را جست‌وجو کرده، منابع کتاب‌شناختی (bibliographic) مطالعات مرتبط را بررسی کرده، و با نویسندگان مطالعات وارد شده تماس گرفتیم. هیچ محدودیتی را از نظر زبان، تاریخ، یا وضعیت انتشار مقاله اعمال نکردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (گروه موازی یا متقاطع (cross-over)) مربوط به مقایسه اکسی‌کدون (با هر فرمول یا روش تجویز) با دارونما یا یک داروی فعال (شامل اکسی‌کدون) را در تسکین درد ناشی از سرطان در بزرگسالان با بررسی شدت/تسکین درد، عوارض جانبی، کیفیت زندگی، و ترجیح شرکت‌کنندگان وارد کردیم.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم جست‌وجوها را غربالگری کرده، داده‌ها را استخراج و مطالعات وارد شده را با استفاده از متدولوژی (methodology) استاندارد کاکرین ارزیابی کردند. داده‌های مربوط به شدت درد را با استفاده از روش واریانس معکوس ژنریک (generic inverse variance method)، و تسکین درد و عوارض جانبی را با استفاده از روش منتل-هنزل (Mantel-Haenszel)، متاآنالیز کرده، یا این داده‌ها را همراه با اطلاعات کیفیت زندگی و داده‌های مربوط به ترجیح شرکت‌کننده به صورت نقل قول (narrative) خلاصه کردیم. قطعیت کلی شواهد را با استفاده از درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) ارزیابی کردیم.
برای این نسخه به‌روز شده، 19 مطالعه جدید (1836 شرکت‌کننده) را برای ورود شناسایی کردیم. در مجموع، 42 مطالعه را وارد کردیم که در آنها 4485 شرکت‌کننده به کار گرفته شدند/تصادفی‌سازی شدند، که 3945 نفر از آنها برای اثربخشی و 4176 شرکت‌کننده برای بی‌خطری (safety) مداخله مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفتند. این مطالعات تعدادی از مقایسه‌های مختلف دارویی را بررسی کردند.
اکسی‌کدون با رهش کنترل شده (controlled-release; CR: معمولا هر 12 ساعت مصرف می‌شود) در مقابل اکسی‌کدون با رهش فوری (immediate-release; IR: هر 4-6 ساعت مصرف می‌شود)
تجزیهوتحلیل تجمعی از سه مورد از چهار مطالعه که اکسی‌کدون CR را با اکسی‌کدون IR مقایسه کردند، نشان می‌دهد که تفاوتی اندک تا عدم تفاوت بین CR و اکسی‌کدون IR در کاهش شدت درد وجود دارد (تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD): 0.12؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.1- تا 0.34؛ n = 319؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). شواهد در مورد تاثیر مداخله بر عوارض جانبی، از جمله یبوست (RR: 0.71؛ 95% CI؛ 0.45 تا 1.13)، خواب‌آلودگی/لتارژی (RR: 1.03؛ 95% CI؛ 0.69 تا 1.54)، تهوع (RR: 0.85؛ 95% CI؛ 0.56 تا 1.28)، و استفراغ (RR: 0.66؛ 95% CI؛ 0.38 تا 1.15) (شواهد با قطعیت بسیار پائین) بسیار نامشخص است. هیچ داده‌ای برای کیفیت زندگی یا ترجیح شرکت‌کنندگان وجود نداشت، با این حال، سه مطالعه نشان دادند که قابلیت پذیرش مداخله ممکن است بین گروه‌ها مشابه باشد (شواهد با قطعیت پائین).
اکسی‌کدون CR در مقابل مورفین CR
اکثر 24 مطالعه‌ای که اکسی‌کدون CR را با CR مورفین مقایسه کردند، شدت درد (متغیر پیوسته (continuous))، تسکین درد (متغیر دو حالتی (dichotomous))، یا هر دو، را گزارش کردند. تجزیهوتحلیل تجمعی نشان داد که شدت درد ممکن است پس از درمان با مورفین CR کمتر (بهتر) از اکسی‌کدون CR باشد (SMD: 0.14؛ 95% CI؛ 0.01 تا 0.27؛ 882 نفر در 7 مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین). این SMD معادل تفاوت 0.27 امتیازی در مقیاس Brief Pain Inventory (مقیاس رتبه‌بندی عددی 0-10) است، که از نظر بالینی معنی‌دار نیست. آنالیزهای تجمعی هم‌چنین نشان دادند که ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در نسبتی از شرکت‌کنندگان وجود داشته باشد که به تسکین کامل یا قابل‌توجه درد دست می‌یابند (RR: 1.02؛ 95% CI؛ 0.95 تا 1.10؛ 1249 نفر در 13 مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین).
RR برای یبوست (RR: 0.75؛ 95% CI؛ 0.66 تا 0.86) ممکن است پس از درمان با اکسی‌کدون CR نسبت به مورفین CR کمتر باشد. آنالیزهای تجمعی نشان دادند که، برای اکثر عوارض جانبی، CIها گسترده بودند، شامل عدم تاثیر، هم‌چنین فواید و مضرات بالقوه: خواب‌آلودگی (RR: 0.88؛ 95% CI؛ 0.74 تا 1.05)، تهوع (RR: 0.93؛ 95% CI؛ 0.77 تا 1.12) و استفراغ (RR: 0.81؛ 95% CI؛ 0.63 تا 1.04) (شواهد با قطعیت پائین یا بسیار پائین). هیچ داده‌ای برای کیفیت زندگی وجود نداشت. شواهد در مورد تاثیرات درمان بر قابلیت پذیرش مداخله و ترجیح شرکت‌کنندگان بسیار نامشخص است.
مقایسه‌های دیگر
مطالعات باقی‌مانده اکسی‌کدون را در فرمولاسیون‌های مختلف مقایسه کرده یا اکسی‌کدون را با اوپیوئیدهای مختلف جایگزین مقایسه کردند. هیچ مطالعه‌ای برتری یا ضعف بارزی را از اکسی‌کدون برای تسکین درد ناشی از سرطان، هم‌چنین درباره عامل آنالژزیک از نظر نرخ حوادث جانبی و قابلیت پذیرش درمان نیافت. به دلیل خطر بالا یا نامشخص سوگیری مطالعات و به دلیل عدم دقت ناشی از نرخ پائین یا بسیار پائین عوارض یا تعداد اندک شرکت‌کنندگان برای بسیاری از پیامدها، قطعیت پایه این شواهد محدود شده بود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.