وازکتومی (vasectomy) نوعی روش جراحی است که در مردان برای برش یا بستن مجرای دفران (vas deferen) استفاده می‌شود. مجرا (vas) لوله‌ای است که اسپرم را از بیضه‌ها به بیرون از بدن می‌رساند. هدف از انجام وازکتومی، کنترل دائمی بارداری است. روش‌های وازکتومی شامل روش‌های مختلفی برای بستن مجرا هستند. وازکتومی ممکن است با شست‌وشو (وارد کردن مایع از طریق مجرا) و fascial interposition (قرار دادن لایه‌ای از بافت بدن بین دو انتهای بریده شده مجرا) انجام شود. در حالت ایده‌آل، انتخاب روش وازکتومی باید بر اساس بهترین شواهد از کارآزمایی‌های کنترل‌شده باشد. این مرور به چگونگی عملکرد روش‌های وازکتومی، میزان بی‌خطر بودن آنها، هزینه‌ها، و میزان رضایت مردان از روش انجام‌شده، پرداخت.
در فوریه 2014، جست‌وجوهای رایانه‌ای را برای یافتن مطالعات روش‌های وازکتومی به‌روز کردیم. برای مرور اولیه، به فهرست منابع مقالات و فصل‌های کتب مرجع نیز نگاه کردیم. کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) را به هر زبانی وارد کردیم.
شش مطالعه را یافتیم. یک کارآزمایی بستن مجرا با گیره را در مقابل برش معمول مجرا مقایسه کرد. گروه‌ها در رسیدن به تعداد کم اسپرم یا عوارض جانبی، تفاوتی با هم نداشتند. سه کارآزمایی به بررسی شست‌وشو با مایعات از طریق مجرا پرداختند: دو کارآزمایی وازکتومی را با شست‌وشو با آب در مقابل وازکتومی به تنهایی مقایسه کردند، و یک کارآزمایی استفاده از آب را در مقابل یوفلاوین (euflavine) (که اسپرم را می‌کشد) مقایسه کرد. هیچکدام تفاوتی را بین گروه‌ها از نظر طول دوره جراحی تا تعداد کم اسپرم پیدا نکرد. با این حال، یک کارآزمایی نشان داد که تعداد معمول انزال‌ها پیش از تعداد کم اسپرم با یوفلاوین کمتر از آب بود. یک کارآزمایی که وازکتومی را با و بدون fascial interposition مقایسه کرد، یک مطالعه بزرگ و با کیفیت بالا بود. احتمال شکست وازکتومی در گروه fascial interposition کمتر بود. با این حال، این عمل جراحی، دشوارتر بود. بروز عوارض جانبی در دو گروه تقریبا یکسان بودند. در نهایت، یک کارآزمایی دستگاهی را که داخل مجرا قرار داده شد، در مقابل وازکتومی بدون چاقوی جراحی بررسی کرد. دستگاه داخل مجرا برای رسیدن به تعداد کم اسپرم به خوبی کار نکرد، اما مردان بیشتری از آن رضایت داشتند.
بیشتر مطالعاتی که به بررسی روش‌های وازکتومی پرداختند، کوچک بودند، به خوبی انجام نشدند، یا گزارش‌دهی ضعیفی داشتند. بنابراین، نمی‌توانیم بگوییم که روش‌ها به خوبی کار می‌کنند، بی‌خطر هستند یا مورد علاقه مردان هستند. وازکتومی با fascial interposition بهتر از روش ساده بریدن و بستن مجرا بود، اما جراحی آن دشوارتر بود. انجام تحقیقات بیشتر و بهتری در مورد روش‌های وازکتومی مورد نیاز است.
برای انسداد مجرا با گیره یا وازکتومی با شست‌وشوی مجرا، هیچ نتیجه‌گیری نمی‌توان داشت، زیرا این مطالعات از کیفیت پائین و قدرت آماری کم برخوردار بودند. fascial interposition شکست وازکتومی را کاهش داد. یک دستگاه داخل مجرا نسبت به وازکتومی بدون استفاده از اسکالپل در کاهش تعداد اسپرم موثرتر نبود. RCTهایی که دیگر تکنیک‌های وازکتومی را بررسی کردند، در دسترس نبودند. انجام تحقیقات بیشتر و با کیفیت بهتر برای بررسی تکنیک‌های وازکتومی مورد نیاز است.
وازکتومی (vasectomy) یک روش تنظیم خانواده محبوب و موثر است. انواع تکنیک‌های وازکتومی در سراسر جهان استفاده می‌شوند، از جمله تکنیک‌های انسداد مجرا (بریدن (excision) و بستن (ligation)، روش‌های انسداد حرارتی یا الکتروکوتر (electrocautery)، و روش‌های انسداد مکانیکی و شیمیایی)، همچنین وازکتومی با شست‌وشوی مجرا یا با روش fascial interposition. دستورالعمل‌های وازکتومی تا حد زیادی بر اطلاعات حاصل از مطالعات مشاهده‌ای تکیه دارند. در حالت ایده‌آل، انتخاب تکنیک‌های وازکتومی باید بر اساس شواهد حاصل از کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) باشد.
هدف از این مرور، مقایسه اثربخشی، بی‌خطری (safety)، قابلیت پذیرش و هزینه‌های تکنیک‌های وازکتومی برای عقیم‌سازی مردان بود.
در فوریه 2014، جست‌وجوهای خود را در CENTRAL؛ MEDLINE؛ POPLINE و LILACS به‌روز کردیم. برای یافتن کارآزمایی‌های بالینی اخیر به جست‌وجو در ClinicalTrials.gov و پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی پرداختیم. جست‌وجوهای قبلی شامل EMBASE نیز بودند. برای مرور اولیه، فهرست منابع مقالات و فصول کتاب‌های مرجع مرتبط را جست‌وجو کردیم.
ما RCTهایی را وارد کردیم که تکنیک‌های وازکتومی را، شامل بستن با بخیه، گیره‌های جراحی، کوتر حرارتی یا الکتروکوتر، انسداد شیمیایی، پلاگ‌های مجرا (vas plug)، اکسیزیون مجرا، مجرا با انتهای باز، fascial interposition، یا شست‌وشوی مجرا، با هم مقایسه کردند.
تمامی عناوین و خلاصه‌های شناسایی‌شده را در طول جست‌وجو در متون علمی، ارزیابی کردیم. دو داور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را از مقالات شناسایی‌شده برای ورود، استخراج کردند. معیارهای پیامد شامل اثربخشی مداخله در پیشگیری از بارداری، بی‌خطری (safety)، قطع استفاده، و قابلیت پذیرش مداخله هستند. نسبت‌های شانس (OR) Peto با 95% فواصل اطمینان (CI) برای همه پیامدهای دو حالتی (dichotomous outcome)، مانند آزواسپرمی (azoospermia)، محاسبه شدند. تفاوت میانگین (MD) برای متغیر پیوسته (continuous) طول مدت جراحی استفاده شد.
شش مطالعه معیارهای ورود را داشتند. یک کارآزمایی، انسداد مجرا را با گیره‌ها در مقابل یک روش متداول وازکتومی مقایسه کرد. هیچ تفاوتی در عدم رسیدن به وضعیت آزواسپرمی (هیچ اسپرمی تشخیص داده نشد) یافت نشد. سه کارآزمایی وازکتومی را با شست‌وشوی مجرا بررسی کردند. دو مطالعه به شست‌وشو با آب در مقابل عدم شست‌وشو پرداختند، در حالی که یک مطالعه شست‌وشو با آب را در مقابل ماده اسپرم‌کش یوفلاوین (euflavine) مورد بررسی قرار داد. هیچکدام تفاوتی را میان گروه‌ها برای زمان رسیدن به آزواسپرمی پیدا نکردند. با این حال، یک کارآزمایی گزارش داد که میانه (median) تعداد انزال به آزواسپرمی در گروه یوفلاوین در مقایسه با گروه شست‌وشو با آب کمتر بود. یک کارآزمایی با کیفیت بالا وازکتومی با fascial interposition را در مقابل وازکتومی بدون fascial interposition مقایسه کرد. احتمال شکست وازکتومی در گروه fascial interposition کمتر بود. روش fascial interposition مشکلات جراحی بیشتری داشت، اما گروه‌ها از نظر عوارض جانبی مشابه بودند. در نهایت، یک کارآزمایی نشان داد که احتمال ایجاد آزواسپرمی در روش استفاده از دستگاه داخل مجرا (intra-vas) کمتر از وازکتومی بدون استفاده از چاقوی کوچک جراحی یا اسکالپل (scalpel) بود. با این حال، تعداد بیشتری از مردان از دستگاه داخل مجرا راضی بودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.