پیامهای کلیدی
زنانی که روزانه مکملهای آهن مصرف میکنند، در مقایسه با دارونما (placebo) یا عدم استفاده از آهن، ممکن است هنگام زایمان در موعد مقرر، کمتر دچار کمخونی و فقر آهن شوند.
با توجه به شواهد موجود در این مرور، در مورد تاثیر مکملهای آهن بر دیگر پیامدها برای مادر و نوزادش، کمتر مطمئن هستیم.
کمخونی چیست؟
کمخونی وضعیتی است که در آن تعداد گلبولهای قرمز خون یا مقدار هموگلوبین (یک ماده قرمز رنگ موجود در خون که با اکسیژن ترکیب میشود و آن را در بدن حمل میکند) در هر گلبول قرمز کمتر از حد معمول است. فقر آهن علت اصلی کمخونی است؛ همچنین عوامل دیگری مانند کمبود مواد ریزمغذی مانند فولات و ویتامین B 12 باعث ایجاد کمخونی میشوند. اگر زنان باردار دچار کمخونی یا فقر آهن یا دیگر مواد مغذی شوند، نمیتوانند آنها را به مقدار کافی در اختیار نوزاد خود قرار دهند. سطوح پائین آهن و فولات در زنان میتوانند باعث کمخونی شوند که خود به خستگی، غش کردن، و افزایش خطر ابتلا به عفونت در زنان میانجامند.
ما به دنبال چه یافتهای بودیم؟
ما خواستیم بدانیم که مصرف روزانه مکملهای آهن (به تنهایی یا همراه با فولیک اسید (folic acid) یا دیگر ویتامینها و مواد معدنی) در دوران بارداری، سلامت و تغذیه زنان باردار و نوزادانشان را بهبود میبخشد یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جستوجوی مطالعاتی بودیم که تاثیرات مصرف مکملهای آهن روزانه را در دوران بارداری (به تنهایی یا همراه با فولیک اسید یا دیگر ویتامینها و مواد معدنی) بررسی کردند. نتایج مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اعتماد خود را به شواهد، بر اساس عواملی مانند روشهای انجام و حجم نمونه مطالعه، رتبهبندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 57 کارآزمایی را شامل 48,971 زن در این مرور وارد کردیم (40 مطالعه برای مقایسه مکمل آهن خوراکی روزانه در مقابل دارونما/عدم استفاده از آهن و هشت مطالعه برای مقایسه آهن به علاوه فولیک اسید در مقابل دارونما/عدم استفاده از آهن و فولیک اسید).
بزرگترین مطالعه 18,775 شرکتکننده و کوچکترین مطالعه 13 شرکتکننده داشتند. این کارآزماییها در 27 کشور در سراسر جهان انجام شدند؛ بیشتر مطالعات در بریتانیا (14) و ایالات متحده آمریکا (هشت) صورت گرفتند. بودجه مالی مطالعات عمدتا توسط سازمانهای دولتی، دانشگاهها، وزارتخانههای سلامت درون کشورها و شرکتهای داروسازی تامین شدند.
استفاده از مکمل آهن در مقایسه با دارونما یا عدم استفاده از آهن
زنانی که در دوران بارداری مکملهای آهن مصرف میکنند ممکن است هنگام زایمان در موعد مقرر، کمتر دچار کمخونی، فقر آهن و احتمالا کمخونی ناشی از فقر آهن شوند. احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در خطر بروز دیگر پیامدهای مادر، از جمله مرگومیر مادر وجود دارد؛ با این حال، شواهد برای عوارض جانبی یا کمخونی شدید در سه ماهه دوم یا سوم بسیار نامطمئن است. هیچ کارآزماییای وقوع مالاریا یا عفونت بالینی مادر را در دوران بارداری گزارش نکرد.
زنانی که در دوران بارداری از مکملهای آهن استفاده کردند، کمتر احتمال داشت نوزادانی با وزن کم هنگام تولد (کمتر از 2500 گرم) داشته باشند، اما شواهد در مورد وزن نوزادان هنگام تولد بسیار نامطمئن است. احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت میان گروهها به لحاظ تولد نارس و در نقایص مادرزادی یا مرگومیر نوزاد در 28 روز اول زندگی وجود داشت.
استفاده از آهن + فولیک اسید در مقایسه با دارونما یا عدم استفاده از آهن + فولیک اسید
زنانی که روزانه مکملهای آهن + فولیک اسید مصرف میکنند احتمالا هنگام زایمان در موعد مقرر کمتر احتمال دارد دچار کمخونی یا فقر آهن شوند؛ با این حال، شواهد برای کمخونی ناشی از فقر آهن، یا مرگومیر مادر بسیار نامطمئن است. شواهد برای هر گونه عوارض جانبی نامطمئن بوده، و برای کمخونی شدید در سه ماهه دوم یا سوم نیز بسیار نامطمئن است. هیچ موردی از مرگومیر مادران گزارش نشد، هیچ کارآزماییای وقوع مالاریای بالینی در مادر را گزارش نکرد.
زنانی که در دوران بارداری مکملهای آهن + فولیک اسید مصرف میکنند احتمالا نوزادانی با وزن بالای هنگام تولد دارند اما ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت میان گروهها به لحاظ پیامدهای دیگر از جمله وزن کم نوزادان هنگام تولد (کمتر از 2500 گرم)، تولد نارس، مرگومیر نوزادان در 28 روز اول زندگی یا نقایص مادرزادی وجود داشته باشد.
محدودیتهای شواهد چه هستند؟
تعداد کمی از مطالعات پیامدهای اصلی را از جمله مرگومیر مادر، عوارض جانبی، کمخونی شدید، مالاریای بالینی مادر، یا عفونت در دوران بارداری، و دیگر پیامدهای نوزاد از جمله نقایص مادرزادی، و وضعیت آهن، و رشد و تکامل نوزاد، گزارش کردند. علاوه بر این، مطالعات، زنان بارداری را با سطوح مختلف آهن و سن بارداری متفاوت هنگام ورود به مطالعه، با دوزهای مختلف آهن، و زمانهای مختلف ارزیابی پیامد وارد کردند که این امر مقایسه شواهد مربوط به برخی از پیامدهای زنان باردار و کودکان را محدود میکند.
این شواهد تا چه زمانی بهروز است؟
این مطالعه یک نسخه بهروز شده از مرور قبلی است. شواهد تا تاریخ 18 ژانویه 2024 بهروز است.
مصرف روزانه مکمل آهن خوراکی در دوران بارداری ممکن است کمخونی مادر و فقر آهن را در دوران ترم کاهش دهد. برای دیگر پیامدهای مادر و نوزاد، تفاوتی اندک تا عدم تفاوت میان گروهها وجود داشت یا شواهد در این خصوص نامطمئن بود. برای بررسی تاثیرات مکمل آهن بر دیگر پیامدهای سلامت مادر و نوزاد، از جمله وضعیت آهن، و رشد و تکامل نوزاد، انجام پژوهشهای بیشتری در آینده مورد نیاز است.
مصرف مکمل آهن و فولیک اسید (folic acid) در دوران بارداری برای پیشگیری از کمخونی توصیه شده و میتواند دیگر پیامدهای مادر، بارداری و نوزاد را بهبود بخشد.
ارزیابی تاثیرات مصرف روزانه مکملهای آهن خوراکی در دوران بارداری، به تنهایی یا همراه با فولیک اسید، یا با دیگر ویتامینها و مواد معدنی به عنوان یک مداخله در روند مراقبتهای پیش از زایمان.
پایگاه ثبت کارآزماییهای گروه بارداری و زایمان در کاکرین (شامل پایگاههای CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ CINAHL؛ ClinicalTrials.gov، پلتفرم بینالمللی پایگاه ثبت کارآزماییهای بالینی سازمان جهانی بهداشت، خلاصه مقالات کنفرانسها) را در 18 ژانویه 2024، و فهرست منابع مطالعات بازیابیشده را جستوجو کردیم.
کارآزماییهای تصادفیسازی یا شبه-تصادفیسازی شدهای وارد این مرور شدند که به ارزیابی تاثیرات مصرف مکملهای خوراکی حاوی آهن روزانه، آهن + فولیک اسید، یا آهن + دیگر ویتامینها و مواد معدنی در طول دوران بارداری پرداختند.
نویسندگان مرور بهطور مستقل از هم به ارزیابی واجد شرایط بودن کارآزمایی پرداختند، قابلیت اطمینان آنها را بر اساس معیارهای از پیش تعریفشده تعیین کردند، خطر سوگیری (bias) را ارزیابی، و دادهها را استخراج کردند، و صحت (accuracy) آنها را مورد بررسی قرار دادند. برای ارزیابی قطعیت شواهد مربوط به پیامدهای اولیه، از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) استفاده کردیم.
ناهمگونی (heterogeneity) بالایی را بین کارآزماییها پیشبینی کردیم؛ نتایج کارآزمایی را با استفاده از یک مدل اثرات تصادفی (random-effects model) (میانگین تاثیر درمان) تجمیع کردیم.
تعداد 57 کارآزمایی را با مجموع 48,971 زن وارد مرور کردیم. در مجموع 40 کارآزمایی، تاثیرات مکملهای خوراکی روزانه حاوی آهن را با دارونما (placebo) یا مکملهای فاقد آهن مقایسه کردند؛ هشت کارآزمایی به ارزیابی تاثیرات آهن + فولیک اسید در مقایسه با دارونما یا عدم مصرف آهن + فولیک اسید پرداختند.
استفاده از مکمل آهن در مقایسه با دارونما یا عدم استفاده از آهن
پیامدهای مادر: مصرف مکمل آهن در دوران بارداری در مقایسه با مصرف دارونما یا عدم استفاده از مکمل آهن، ممکن است کمخونی مادر (4.0% در مقایسه با 7.4%؛ خطر نسبی (RR): 0.30؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.20 تا 0.47؛ 14 کارآزمایی، 13,543 زن؛ شواهد با قطعیت پائین) و فقر آهن مادر را در زمان ترم (44.0% در مقایسه با 66.0%؛ RR: 0.51؛ 95% CI؛ 0.38 تا 0.68؛ 8 کارآزمایی، 2873 زن؛ شواهد با قطعیت پائین)، و احتمالا کمخونی ناشی از فقر آهن را در مادران (5.0% در مقایسه با 18.4%؛ RR: 0.41؛ 95% CI؛ 0.26 تا 0.63؛ 7 کارآزمایی، 2704 زن؛ شواهد با قطعیت متوسط) کاهش دهد . احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در میزان مرگومیر مادران وجود دارد (2 رویداد در مقایسه با 4 رویداد، RR: 0.57؛ 95% CI؛ 0.12 تا 2.69؛ 3 کارآزمایی، 14,060 زن، شواهد با قطعیت متوسط). شواهد مربوط به بروز عوارض جانبی (21.6% در مقایسه با 18.0%؛ RR: 1.29؛ 95% CI؛ 0.83 تا 2.02؛ 12 کارآزمایی، 2423 زن، شواهد با قطعیت بسیار پائین) و کمخونی شدید (Hb < 70 گرم/لیتر) در سه ماهه دوم/سوم (کمتر از 1% در مقایسه با 3.6%؛ RR: 0.22؛ 95% CI؛ 0.01 تا 3.20؛ 8 کارآزمایی، 1398 زن؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) بسیار نامطمئن است. هیچ کارآزماییای، وقوع مالاریا یا عفونت بالینی را در دوران بارداری گزارش نکرد.
پیامدهای نوزاد: زنانی که مکملهای آهن مصرف میکنند در مقایسه با زنان گروه دارونما یا عدم استفاده از مکمل آهن، کمتر احتمال دارد که نوزادانی با وزن کم هنگام تولد داشته باشند (5.2% در مقایسه با 6.1%؛ RR: 0.84؛ 95% CI؛ 0.72 تا 0.99؛ 12 کارآزمایی، 18,290 نوزاد؛ شواهد با قطعیت متوسط). با این حال، شواهد برای وزن هنگام تولد نوزاد بسیار نامطمئن است (MD؛ 24.9 گرم؛ 95% CI؛ 125.81- تا 175.60؛ 16 کارآزمایی، 18,554 نوزاد؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در میزان وقوع تولد نارس (7.6% در مقایسه با 8.2%؛ RR: 0.93؛ 95% CI؛ 0.84 تا 1.02؛ 11 کارآزمایی، 18,827 نوزاد؛ شواهد با قطعیت متوسط) و احتمالا در میزان مرگومیر نوزادان (1.4% در مقایسه با 1.5%، RR: 0.98؛ 95% CI؛ 0.77 تا 1.24؛ 4 کارآزمایی، 17,243 نوزاد؛ شواهد با قطعیت پائین) یا ناهنجاریهای مادرزادی، از جمله نقایص لوله عصبی (neural tube defects) (41 رویداد در مقایسه با 48 رویداد؛ RR: 0.88؛ 95% CI؛ 0.58 تا 1.33؛ 4 کارآزمایی، 14,377 نوزاد، شواهد با قطعیت پائین) وجود دارد.
استفاده از مکمل آهن + فولیک اسید در مقایسه با دارونما یا عدم استفاده از آهن + فولیک اسید
پیامدهای مادر: مصرف روزانه مکمل خوراکی حاوی آهن + فولیک اسید در مقایسه با دارونما یا عدم استفاده از آهن + فولیک اسید، ممکن است کمخونی مادر را در دوران ترم (12.1% در مقایسه با 25.5%؛ RR: 0.44؛ 95% CI؛ 0.30 تا 0.64؛ 4 کارآزماییها، 1962 زنان؛ شواهد با قطعیت متوسط)، و احتمالا فقر آهن مادر را در دوران ترم (3.6% در مقایسه با 15%؛ RR: 0.24؛ 95% CI؛ 0.06 تا 0.99؛ 1 کارآزمایی، 131 زن؛ شواهد با قطعیت پائین) کاهش دهد. شواهد در مورد تاثیرات مصرف آهن + فولیک اسید بر کمخونی ناشی از فقر آهن مادر (10.8% در مقایسه با 25%؛ RR: 0.43؛ 95% CI؛ 0.17 تا 1.09؛ 1 کارآزمایی، 131 زن؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)، یا مرگومیر مادران (بدون رویداد؛ 1 کارآزمایی؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) بسیار نامطمئن است. در مقایسه با دارونما یا عدم استفاده از آهن + فولیک اسید، شواهد مربوط به بروز عوارض جانبی نامطمئن بوده (21.0% در مقایسه با 0.0%؛ RR: 44.32؛ 95% CI؛ 2.77 تا 709.09؛ 1 کارآزمایی، 456 زن، شواهد با قطعیت پائین)، و شواهد مربوط به کمخونی شدید در سه ماهه دوم یا سوم (کمتر از 1% در مقایسه با 5.6%؛ RR: 0.12؛ 95% CI؛ 0.02 تا 0.63؛ 4 کارآزمایی؛ 506 زن؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) بسیار نامطمئن است.
پیامدهای نوزاد: در مقایسه بین مکمل آهن + فولیک اسید با دارونما یا عدم استفاده از آهن + فولیک اسید، ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در وزن کم هنگام تولد نوزادان (33.4% در مقایسه با 40.2%؛ RR: 1.07؛ 95% CI؛ 0.31 تا 3.74؛ 2 کارآزمایی، 1311 نوزاد؛ شواهد با قطعیت پائین) وجود داشته باشد. نوزادانی که از زنانی متولد شدند که در دوران بارداری آهن + فولیک اسید دریافت کردند، احتمالا نسبت به زنان گروه دارونما یا عدم استفاده از آهن + فولیک اسید، وزن هنگام تولد بالاتری داشتند (MD؛ 57.73 گرم؛ 95% CI؛ 7.66 تا 107.79؛ 2 کارآزمایی، 1365 نوزاد؛ شواهد با قطعیت متوسط). در مقایسه بین مکمل آهن + فولیک اسید با دارونما یا عدم استفاده از آهن + فولیک اسید، احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در میزان وقوع پیامدهای دیگر نوزادان از جمله تولد نارس (19.4% در مقایسه با 19.2%؛ RR: 1.55؛ 95% CI؛ 0.40 تا 6.00؛ 3 کارآزمایی، 1497 نوزاد؛ شواهد با قطعیت پائین)، مرگومیر نوزادان (3.4% در مقایسه با 4.2%، RR: 0.81؛ 95% CI؛ 0.51 تا 1.30؛ 1 کارآزمایی، 1793 نوزاد؛ شواهد با قطعیت پائین) یا ناهنجاریهای مادرزادی (1.7% در مقایسه با 2.4%؛ RR: 0.70؛ 95% CI؛ 0.35 تا 1.40؛ 1 کارآزمایی، 1652 نوزاد؛ شواهد با قطعیت پائین) وجود دارد.
در مجموع 19 کارآزمایی در کشورهای آندمیک مالاریا، یا در محیطهایی با خطر اندک مالاریا انجام شدند. هیچ مطالعهای وقوع مالاریای بالینی مادر را گزارش نکرد؛ یک مطالعه دادههای مربوط به مالاریا در جفت را ارایه داد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.