پیشینه
حملات حاد قلبی و آنژین شدید (درد قلبی) معمولا به دلیل انسداد عروق خون‌رسان به قلب (عروق کرونر) ایجاد می‌شود. این مشکلات در مجموع تحت عنوان «سندرم کرونری حاد» (acute coronary syndrome; ACS) شناخته می‌شوند. ACS بسیار شایع بوده و ممکن است منجر به بروز عوارض شدید از جمله مرگ‌ومیر شود. در اکسیژن‌درمانی هیپرباریک (hyperbaric oxygen therapy; HBOT)، افراد اکسیژن خالص را در یک محفظه فشرده و در فشارهای بالا با طراحی ویژه تنفس می‌کنند. این روش گاهی به عنوان درمانی برای افزایش اکسیژن‌رسانی به قلب آسیب‌دیده و در تلاش برای کاهش منطقه‌ای از قلب که در معرض خطر مرگ قرار دارد، استفاده می‌شود.
برای یافتن هرگونه مطالعه‌ای که پیامدی را از بیماران مبتلا به ACS هنگام درمان با HBOT گزارش کردند، به جست‌وجو در منابع علمی پزشکی پرداختیم.
مطالعات یافته شده
نخستین‌بار در سال 2004 و اخیرا در سپتامبر 2014 منابع علمی را جست‌وجو کرده و در مجموع 6 مطالعه را پیدا کردیم. همه مطالعات شامل بیماران مبتلا به حمله قلبی و برخی شامل بیماران مبتلا به آنژین شدید نیز بودند. دوز اکسیژن هیپرباریک در اکثر مطالعات مشابه بود.
نتایج کلیدی
به‌طور کلی، شواهدی را یافتیم که نشان داد افراد مبتلا به ACS کمتر می‌میرند یا کمتر دچار عوارض جانبی عمده می‌شوند و در صورت دریافت اکسیژن‌درمانی هیپرباریک به عنوان بخشی از درمان، تسکین سریع‌تری را در درد دارند. با این حال، نتیجه‌گیری‌های ما بر نتایج کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده نسبتا کوچک استوار هستند. اعتماد ما به این یافته‌ها کمتر شد زیرا در اکثر این مطالعات هم بیماران و هم محققان می‌دانستند که چه فردی HBOT دریافت کرده و ممکن است «اثر دارونما (placebo effect)» نتیجه را به نفع HBOT دچار سوگیری کند. HBOT اغلب به خوبی تحمل شد. برخی از بیماران هنگام درمان در اتاق‌های کوچک (یک نفره) از کلاستروفوبیا شکایت داشتند و هیچ شواهدی از بروز سمیّت مهم ناشی از تنفس اکسیژن در هیچ زمینه‌ای به دست نیامد. یک فرد در اثر pressurisation دچار آسیب لاله گوش شد.
نتیجه‌گیری‌ها
اگرچه HBOT ممکن است خطر مرگ، زمان سپری شده تا تسکین درد و احتمال وقوع عوارض جانبی قلبی را در افراد مبتلا به حمله قلبی و آنژین ناپایدار کاهش دهد، برای اطمینان از اینکه HBOT توصیه شود یا خیر، انجام پژوهش‌های بیشتری لازم است.
برای افراد مبتلا به ACS، برخی شواهد حاصل از کارآزمایی‌های کوچک نشان می‌دهد که HBOT با کاهش خطر مرگ‌ومیر، حجم عضله آسیب‌دیده، خطر MACE و زمان سپری شده تا تسکین درد ایسکمیک همراه است. با توجه به تعداد نسبتا کم بیماران، کاستی‌های روش‌شناسی و گزارش‌دهی ضعیف، این نتیجه باید با احتیاط تفسیر شود، و لزوم انجام یک کارآزمایی با توان کافی و با دقت روش‌شناسی بالا برای تعریف آن دسته از بیماران (در صورت وجود) که انتظار می‌رود HBOT برای آنها بیشترین مزیت را به همراه داشته باشد، قابل توجیه است. با توجه به یافته‌های این مرور، استفاده معمول از HBOT در این بیماران قابل توجیه نیست.
سندرم کرونری حاد (acute coronary syndrome; ACS)، که انفارکتوس میوکارد (myocardial infarction) حاد و آنژین ناپایدار (unstable angina) را در برمیگیرد، شایع بوده و ممکن است کشنده باشد. اکسیژن‌درمانی هیپرباریک (hyperbaric oxygen therapy; HBOT)، اکسیژن‌رسانی را به قلب در معرض تهدید بهبود بخشیده و ممکن است حجم عضله از دست رفته قلب را کاهش دهد. افزودن HBOT به درمان استاندارد می‌تواند نرخ مرگ‌ومیر و دیگر پیامدهای جانبی مهم را کاهش دهد.
این یک مرور به‌روز شده از مطالعه قبلا منتشر شده در می 2004 و جون 2010 است.
هدف از انجام این مرور، ارزیابی شواهد مربوط به تاثیرات HBOT کمکی در درمان ACS بود. رژیم‌های درمانی را از جمله HBOT کمکی در برابر رژیم‌های مشابه به استثنای HBOT مقایسه کردیم. در جایی که رژیم‌های درمانی بین مطالعات به‌طور قابل توجهی متفاوت بود، این امر به وضوح بیان شده و کاربردهای آنها مورد بحث قرار گرفتند. در جایی که امکان‌پذیر بود، همه مقایسه‌ها با استفاده از تجزیه‌وتحلیل قصد درمان (intention to treat) انجام شدند. میزان اثربخشی مداخله از مقایسه‌های انجام شده در کارآزمایی تصادفی‌سازی شده تخمین زده شد اما هیچ تلاشی برای ارزیابی اثربخشی احتمالی مداخله که ممکن بود در عملکرد بالینی معمول به دست آید، صورت نگرفت. خصوصا آنکه، موارد زیر را بررسی کردیم:
آیا تجویز HBOT کمکی برای افراد مبتلا به سندرم کرونری حاد (آنژین ناپایدار یا انفارکتوس) منجر به کاهش خطر مرگ‌ومیر بیماران می‌شود؟
آیا تجویز HBOT کمکی برای افراد مبتلا به سندرم کرونری حاد منجر به کاهش خطر بروز عوارض جانبی عمده قلبی (major adverse cardiac events; MACE)، یعنی: مرگ‌ومیر قلبی، انفارکتوس میوکارد، و برقراری مجدد جریان خون (revascularization) عروق هدف با مداخلات ارائه شده از طریق عمل جراحی یا از راه پوست، می‌شود؟
آیا تجویز HBOT در کوتاه-مدت و طولانی-مدت بی‌خطر است؟
جست‌وجو را در منابع زیر در سپتامبر 2014 به‌روز کردیم، اما از جست‌وجوی قبلی در جون 2010 (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ CINAHL و DORCTHIM هیچ استنادات مرتبط دیگری را پیدا نکردیم. مجلات مرتبط به صورت دستی جست‌وجو شده و با محققان این زمینه تماس گرفته شد. هیچ محدودیتی را از نظر زبان نگارش مقاله اعمال نکردیم.
مطالعات تصادفی‌سازی شده‌ای که به مقایسه تاثیر رژیم‌های درمانی شامل HBOT با رژیم‌های درمانی بدون HBOT بر ACS پرداختند.
سه نویسنده به‌طور مستقل از هم کیفیت کارآزمایی‌ها را با استفاده از دستورالعمل‌های کتابچه راهنمای کاکرین (Cochrane Handbook) ارزیابی کرده و داده‌ها را از کارآزمایی‌های وارد شده استخراج کردند. پیامدهای دو-حالتی با استفاده از خطرات نسبی (RR) و پیامدهای پیوسته با استفاده از تفاوت میانگین (MD) مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند و هر دو با 95% فواصل اطمینان آنها ارائه شدند. کیفیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
در آخرین جست‌وجوی انجام شده در سپتامبر 2014، هیچ کارآزمایی جدیدی شناسایی نشد. شش کارآزمایی با حضور 665 شرکت‌کننده در این مرور مشارکت داشتند. این کارآزمایی‌ها کوچک و دارای سوگیری (bias) بالقوه بودند. فقط دو کارآزمایی پروسیجرهای تصادفی‌سازی را با جزئیات گزارش کرده و فقط در یک کارآزمایی روش تخصیص پنهان شد. در حالی که فقط تعداد کمی از شرکت‌کنندگان در دوره پیگیری قابل بازیابی نبودند، به‌طور کلی اطلاعات کمی پیرامون پیامد طولانی-مدت برای شرکت‌کنندگان وجود دارد. خطر مرگ‌ومیر در بیماران مبتلا به سندرم کرونری حاد که به گروه حاوی HBOT اختصاص داده شدند، تا حدود 42% کاهش یافت (RR: 0.58؛ 95% CI؛ 0.36 تا 0.92، 5 کارآزمایی، 614 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین).
به‌طور کلی، HBOT به خوبی تحمل شد. هیچ بیماری دچار سمیّت عصبی با اکسیژن نشده و فقط یک بیمار مبتلا به باروترومای قابل توجه در پرده صماخ (tympanic membrane) شد. یک کارآزمایی، بروز معنی‌داری را در کلاستروفوبیا (claustrophobia) در اتاق‌های محصور شده تکی به میزان 15% نشان داد (RR کلاستروفوبیا با HBOT؛ 31.6؛ 95% CI؛ 1.92 تا 521).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.