پیام‌های کلیدی
انجام درمان‌های اندودونتیک (کانال ریشه دندان) در یک-جلسه و چند-جلسه ویزیت به یک اندازه موثر هستند، صرف‌نظر از اینکه بخش نرم مرکز دندان که حاوی اعصاب و عروق خونی (پالپ دندان) است، زنده هستند یا مرده.
هر دو رویکرد درمانی اغلب با برخی از دوره‌های کوتاه-مدت درد پس از درمان همراه هستند.
درمان ریشه دندان چیست؟
درمان ریشه دندان یک پروسیجر رایج در دندان‌پزشکی بوده و زمانی مورد نیاز است که پالپ دندان به‌طور غیر-قابل برگشتی آسیب دیده باشد. درمان ریشه دندان زمانی موفقیت‌آمیز تلقی می‌شود که هیچ نشانه‌ای (مانند درد) وجود نداشته باشد، عکس‌برداری با اشعه ایکس هیچ علامتی را از آسیب به استخوان و دیگر بافت‌های نگهدارنده دندان نشان ندهد، و علائم عفونت لثه (مانند تورم یا مسیر سینوسی (یک کانال غیر-طبیعی)) وجود نداشته باشند.
درمان کانال ریشه دندان چگونه انجام می‌شود؟
درمان کانال ریشه دندان را می‌توان طی یک یا چند جلسه انجام داد. دندان پس از دور نگه داشته شدن از بزاق، با قرار دادن یک ورقه لاستیکی (rubber sheet) («dam») در اطراف آن، از طریق تاج (crown) (قسمت قابل مشاهده دندان) با استفاده از مته باز می‌شود، پالپ در دسترس قرار گرفته و خارج می‌شود. سپس، کانال پیش از بسته شدن با فرآیند پر کردن، ضد-عفونی می‌شود.
در گذشته این روش‌ها طی دو یا چند جلسه ویزیت انجام می‌شدند و مقدار کمی دارو در کانال‌ها قرار می‌گرفت تا باکتری‌های باقی‌مانده را از بین ببرد، اما اکنون درمان‌های تک-جلسه‌ای بدون استفاده از هر گونه داروی متقابل ترجیح داده می‌شوند.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما می‌خواستیم بدانیم که درمان کانال ریشه دندان در یک-جلسه ویزیت بهتر، برابر یا بدتر از درمان کانال ریشه دندان در دو- یا چند-جلسه ویزیت، از نظر موفقیت درمان و احتمال عوارض پس از درمان، است.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
به دنبال مطالعاتی بودیم که موفقیت و عوارض درمان کانال ریشه دندان را در یک-جلسه ویزیت در مقابل چند-جلسه ویزیت در دندان‌های دائمی (بزرگسالان) بررسی کردند. نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اطمینان خود را نسبت به این شواهد، بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و تعداد شرکت‌کنندگان در مطالعه رتبه‌بندی کردیم.
چه مطالعاتی را یافتیم؟
تعداد 47 مطالعه را با 5805 شرکت‌کننده پیدا کردیم. در این مطالعات، درمان کانال ریشه دندان در یک-جلسه با درمان ریشه دندان در دو- یا چند-جلسه روی دندان زنده دائمی، دندان‌های دائمی غیر-زنده، یا هر دو، مقایسه شدند. بزرگ‌ترین مطالعه شامل 390 دندان و کوچک‌ترین شامل 26 دندان بودند. مطالعات در کشورهای مختلف سراسر جهان انجام شدند، بزرگ‌ترین آنها در هند بودند (12).
این مطالعات نشان‌دهنده چه بودند؟
اینکه دندان‌ها در یک-جلسه ویزیت درمان شوند یا چندین-جلسه، ممکن است تاثیری بر احتمال کشیدن دندان نداشته باشد، اما در مورد نتایج بسیار مطمئن نیستیم (شواهد از دو مطالعه به دست آمدند). به نظر نمی‌رسد درمان‌های تک-جلسه ویزیت و چند-جلسه ویزیت، زمانی که با استفاده از اشعه ایکس یک سال پس از درمان قضاوت می‌شوند، نتیجه متفاوتی داشته باشند (شواهد حاصل از 13 مطالعه).
شرکت‌کنندگانی که طی چندین جلسه ویزیت تحت درمان قرار گرفتند، احتمالا در هفته اول پس از شروع درمان، نسبت به شرکت‌کنندگانی که در یک جلسه درمان شدند، کمتر دچار درد شدند (شواهد پنج مطالعه).
به نظر می‌رسد هیچ تفاوتی بین درمان تک-جلسه و چند-جلسه برای دیگر پیامدها (وجود درد پس از پر کردن دندان و شدت آن درد، استفاده از مسکّن، تورم، وجود مجرای سینوسی) وجود ندارد، اما در مورد این نتایج مطمئن نیستیم.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
نسبت به نتیجه‌گیری در مورد موفقیت درمان بر اساس تصاویر اشعه ایکس پس از یک سال، اطمینان متوسطی داریم که با توجه به اینکه در یک-جلسه ویزیت انجام شد یا چند-جلسه ویزیت، تفاوتی را نشان نداد. به همین ترتیب، در مورد این یافته که وجود درد در هفته اول پس از درمان با درمان تک-جلسه محتمل‌تر است یا خیر، نسبتا مطمئن هستیم. با این حال، ممکن است نواقصی در نحوه اجرای مطالعات وجود داشته باشد که می‌توانند بر نتایج تاثیر بگذارند.
در مورد نتایج دیگر پیامدها مطمئن نیستیم زیرا شواهد بر اساس موارد اندکی بود و نتایج به‌طور گسترده‌ای بین مطالعات متفاوت بودند، که برخی از آنها در نحوه اجرا، نواقصی داشتند.
شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
این مرور نسخه‌های قبلی را که در سال 2007 و 2016 منتشر شدند، به‌روز می‌کند. شواهد را تا اپریل 2022 جست‌وجو کردیم.
همانند دو نسخه قبلی این مرور، در حال حاضر هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد یک رژیم درمانی (RoCT در یک جلسه یا چند جلسه) موثرتر از دیگری است. هیچ یک از این رژیم‌های درمانی نمی‌توانند از بروز درد و دیگر عوارض در دوره 12 ماهه پس از جراحی پیشگیری کنند. شواهدی با قطعیت متوسط وجود داشت که نشان داد نسبت بیشتری از شرکت‌کنندگان در گروه‌های تک-جلسه در مقایسه با گروه‌های چند-جلسه، درد را طی یک هفته گزارش کردند. برخلاف نتایج آخرین نسخه این مرور، تفاوتی در استفاده از مسکّن وجود نداشت.
درمان کانال ریشه دندان (root canal treatment; RoCT)، یا درمان اندودنتیک (endodontic)، یک پروسیجر شایع در دندان‌پزشکی است. التهاب برگشت‌ناپذیر پالپ دندان (irreversible pulpitis) و نکروز پالپ دندان ناشی از فرآیندهای پوسیدگی، ترک خوردن یا شکسته شدن دندان (cracks or chips) یا ترومای دندان، از اندیکاسیون‌های اصلی انجام RoCT هستند. مشخصه موفقیت‌آمیز بودن RoCT، از بین رفتن نشانه‌ها (یعنی درد) و علائم بالینی (یعنی تورم و ترکت سینوس (sinus tract)) در دندان‌ها بدون وجود شواهد رادیوگرافیکی مبنی بر درگیری پریودنتال (یعنی لیگامان نرمال پریودنتال) است. میزان موفقیت RoCT بستگی دارد به متغیرهای مرتبط با شرایط پیش از جراحی دندان، هم‌چنین پروسیجرهای اندودنتیک. RoCT را می‌توان با رویکرد تک-ویزیت انجام داد، که شامل انسداد سیستم کانال ریشه (پر کردن و بستن (filling and sealing)) مستقیما پس از استفاده از ابزار (instrumentation) و شستن با آب (irrigation) است، یا با رویکرد چند-ویزیت، که در آن درمان در دو یا چند جلسه کامل شده و بستن آن در آخرین جلسه انجام می‌شود. این مرور نسخه‌های قبلی را که در سال 2007 و 2016 منتشر شدند، به‌روز می‌کند.
ارزیابی فواید و مضرات تکمیل درمان کانال ریشه دندان (RoCT) در یک جلسه در مقایسه با RoCT طی دو یا چند جلسه، با یا بدون دارو-درمانی، در افراد بالای 10 سال.
از روش‌های جامع و استاندارد جست‌وجوی کاکرین استفاده کردیم. تاریخ آخرین جست‌وجو، 25 اپریل 2022 بود.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده و شبه-کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده را در افرادی وارد کردیم که به RoCT نیاز داشتند، و تکمیل RoCT را در یک جلسه در مقایسه با RoCT طی دو یا چند جلسه مقایسه کردند.
از روش‌های استاندارد کاکرین استفاده کردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند از 1. کشیدن دندان و 2. شکست درمان در بررسی رادیولوژیکی پس از حداقل یک سال (یعنی پری‌آپیکال رادیولوسنسی (periapical radiolucency)). پیامدهای ثانویه، 3. وجود درد پس از جراحی و پس از انسداد؛ 4. تورم یا عود بیماری؛ 5. استفاده از مسکّن و 6. وجود مسیر سینوسی یا فیستول پس از حداقل یک ماه، بودند. از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد مربوط به هر پیامد استفاده کردیم.
پنج مطالعه را که در نسخه قبلی مرور گنجانده شده بودند، حذف کردیم زیرا از استانداردهای فعلی مراقبت و درمان (یعنی ایزولاسیون با رابر دم (rubber dam isolation) و شست‌وشو با هیپوکلریت سدیم)استفاده نکردند.
تعداد 47 مطالعه را با 5805 شرکت‌کننده وارد کردیم و 5693 دندان آنالیز شدند. تعداد 10 مطالعه را در معرض خطر پائین سوگیری، 17 مطالعه را در معرض خطر بالای سوگیری، و 20 مطالعه را در معرض خطر سوگیری نامشخص ارزیابی کردیم.
فقط دو مطالعه داده‌های مربوط به کشیدن دندان را گزارش کردند. هیچ شواهدی را مبنی بر تفاوت بین درمان در یک جلسه یا درمان در چندین جلسه پیدا نکردیم، اما در مورد یافته‌ها اطمینان بسیار کمی داشتیم (خطر نسبی (RR): 0.46؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.09 تا 2.50؛ I2 = 0%؛ 2 مطالعه، 402 دندان). هیچ شواهدی را دال بر تفاوت بین درمان در یک-جلسه و چند-جلسه از نظر شکست درمان در بررسی رادیولوژیکی نیافتیم (RR: 0.93؛ 95% CI؛ 0.81 تا 1.07؛ I2 = 0%؛ 13 مطالعه، 1505 دندان، شواهد با قطعیت متوسط).
شواهدی را از نسبت بیشتری از شرکت‌کنندگان به دست آوردیم که درد را طی یک هفته در گروه‌های تک-ویزیت در مقایسه با گروه‌های چند-ویزیت گزارش کردند (RR: 1.55؛ 95% CI؛ 1.14 تا 2.09؛ I2 = 18%؛ 5 مطالعه، 638 دندان، شواهد با قطعیت متوسط).
هیچ شواهدی را دال بر تفاوت در نسبتی از شرکت‌کنندگان نیافتیم که درد را تا 72 ساعت پس از انسداد (postobturation) (RR: 0.97؛ 95% CI؛ 0.81 تا 1.16؛ I2 = 70%؛ 12 مطالعه، 1329 دندان، شواهد با قطعیت پائین)، شدت درد تا 72 ساعت پس از انسداد (تفاوت میانگین (MD): 0.26؛ 95% CI؛ 4.76- تا 5.29؛ I2 = 98%؛ 12 مطالعه، 1258 دندان، شواهد با قطعیت پائین) یا درد در یک هفته پس از انسداد (RR: 1.05؛ 95% CI؛ 0.67 به 1.67؛ I2 = 61%؛ 9 مطالعه، 1139 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) گزارش کردند. هیچ شواهدی را دال بر تفاوت در بروز تورم یا عود (RR: 0.56؛ 95% CI؛ 0.16 تا 1.92؛ I2 = 0%؛ 6 مطالعه؛ 605 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)، استفاده از مسکّن (RR: 1.25؛ 95% CI؛ 0.75 تا 2.09؛ I2 = 36%؛ 6 مطالعه، 540 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) یا وجود مجرای سینوسی یا فیستول (RR: 1.00؛ 95% CI؛ 0.24 تا 4.28؛ I2 = 0%؛ 5 مطالعه، 650 دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) پیدا نکردیم.
تجزیه‌وتحلیل زیر-گروه هیچ تفاوتی را بین RoCT تک-جلسه و چند-جلسه برای پیامدهای در نظر گرفته شده نیافت، به جز نسبتی از شرکت‌کنندگان که دردِ پس از درمان را طی یک هفته گزارش کردند، که در گروه‌های تک-جلسه برای دندان‌های زنده (RR: 2.16؛ 95% CI؛ 1.39 تا 3.36؛ I2 = 0%؛ 2 مطالعه، 316 دندان)، و زمانی که ابزار مورد استفاده از نوع مکانیکی بود (RR: 1.80؛ 95% CI؛ 1.10 تا 2.92؛ I2 = 56%؛ 2 مطالعه، 278 دندان)، بیشتر بود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.