دمانس یک بیماری پیشرونده است که عمدتا افراد مسن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. پژوهش‌های قبلی حاصل از مطالعات مشاهده‌ای نشان داده‌اند که افزایش مصرف روغن ماهی غنی از اسیدهای چرب با چند پیوند اشباع‌نشده زنجیره بلند امگا-3 (PUFA امگا-3) ممکن است احتمال بروز دمانس را کاهش دهد، در حالی که مطالعات دیگر هیچ تاثیری را نشان نمی‌دهند. ماهی‌های چرب مانند سالمون (salmon)، ماکرل (mackerel)، شاه‌ماهی (herring) و ساردین (sardine)، منبع غنی PUFA امگا-3 هستند که برای رشد مغز ضروری محسوب می‌شوند.
نویسندگان این مرور مطالعاتی را وارد کردند که در آنها شرکت‌کنندگان سالم بالای 60 سال که در شروع مطالعه از نظر شناختی سالم بودند، به‌طور تصادفی برای دریافت PUFA امگا-3 کمکی در رژیم غذایی خود یا دارونما (placebo) (مانند روغن زیتون) تقسیم شدند. پیامدهای اصلی مورد نظر عبارت بودند از موارد جدیدی از تشخیص دمانس در طول دوره مطالعه، زوال شناختی، عوارض جانبی و پایبندی به مداخله.
نویسندگان، سه کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل‌شده را با 3536 شرکت‌کننده وارد این مرور کردند. در دو مطالعه، شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی برای دریافت کپسول‌های ژل حاوی PUFA امگا-3 یا روغن زیتون یا آفتابگردان به مدت شش یا 24 ماه تقسیم شدند. در مطالعه سوم، شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی به مدت 40 ماه یک بسته مارگارین دریافت کردند (مارگارین معمولی در مقایسه با مارگارین غنی‌شده با PUFA امگا-3).
هیچ‌یک از مطالعات تاثیر مصرف PUFA امگا-3 را بر بروز موارد جدید دمانس در طول دوره مطالعه بررسی نکردند. در دو مطالعه که شامل 3221 شرکت‌کننده بودند، هیچ تفاوتی میان گروه PUFA امگا-3 و دارونما در نمره آزمون کوتاه وضعیت ذهنی (mini-mental state examination) در آخرین دوره پیگیری وجود نداشت. در دو مطالعه (1043 شرکت‌کننده)، دیگر تست‌های عملکرد شناختی مانند یادگیری کلمات، گستره اعداد و تسلط کلامی هیچ تاثیر مفیدی را از مصرف مکمل‌های PUFA امگا-3 نشان ندادند. شرکت‌کنندگان در هر دو گروه مداخله و کنترل، در طول مطالعات، یا دچار زوال شناختی کمی شده یا مبتلا به زوال شناختی نشدند.
عوارض جانبی اصلی گزارش‌شده از مکمل PUFA امگا-3، مشکلات خفیف گوارشی بودند، اما در مجموع نشانه‌های خفیف توسط کمتر از 15% از شرکت‌کنندگان گزارش شد و احتمال گزارش نشانه‌ها در افراد گروه کنترل نیز به همان اندازه افرادی بود که مکمل PUFA امگا-3 دریافت کردند. میزان پایبندی به پروتکل مصرف مکمل در همه کارآزمایی‌ها بالا بود و به‌طور میانگین بیش از 90% مکمل‌ها ظاهرا توسط شرکت‌کنندگان کارآزمایی مصرف شدند. هر سه مطالعه واردشده در این مرور از کیفیت روش‌شناسی (methodology) بالایی برخوردار بودند، و بنابراین بعید به نظر می‌رسد که یافته‌ها ناشی از تصادف یا سوگیری (bias) باشند.
نتایج حاصل از مطالعات موجود هیچ مزیتی را برای عملکرد شناختی با مصرف مکمل PUFA امگا-3 میان افراد مسنی که از نظر شناختی سالم هستند، نشان نمی‌دهد. مکمل‌های PUFA امگا-3 ممکن است مزایای سلامت دیگری نیز داشته باشند، و نویسندگان اظهار می‌کنند که مصرف ماهی به‌عنوان بخشی از یک رژیم غذایی سالم توصیه می‌شود.
انجام مطالعات طولانی‌تر مورد نیاز است، که طی آنها تغییرات بیشتری در عملکرد شناختی ممکن است رخ دهند تا پژوهشگران بتوانند مزایای احتمالی PUFA امگا-3 را در پیشگیری از زوال شناختی شناسایی کنند.
شواهد مستقیمی در مورد تاثیر مصرف PUFA امگا-3 بر بروز دمانس وجود ندارد. کارآزمایی‌های موجود هیچ مزیتی را از مکمل‌های PUFA امگا-3 بر عملکرد شناختی افراد مسنی که از نظر شناختی سالم بودند، نشان ندادند. مکمل PUFA امگا-3 به‌طور کلی به خوبی تحمل می‌شود و شایع‌ترین تاثیر جانبی گزارش‌شده، مشکلات خفیف گوارشی است.
انجام مطالعات بیشتر با مدت زمان طولانی‌تر مورد نیاز است. مطالعات طولانی‌‌مدت‌تر ممکن است تغییرات بیشتری را در عملکرد شناختی شرکت‌کنندگان مطالعه نشان دهند که این امر می‌تواند توانایی تشخیص تاثیرات احتمالی مکمل‌های PUFA امگا-3 را در پیشگیری از بروز زوال شناختی در افراد مسن‌تر افزایش دهد.
شواهد حاصل از مطالعات مشاهده‌ای نشان می‌دهد که رژیم‌های غذایی غنی از اسیدهای چرب با چند پیوند اشباع‌نشده زنجیره بلند (long-chain polyunsaturated fatty acids; PUFA) امگا-3 ممکن است افراد را در برابر زوال شناختی و دمانس محافظت کنند. قدرت این تاثیر بالقوه محافظتی اخیرا در کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده تست شده است.
ارزیابی تاثیرات مصرف مکمل PUFA امگا-3 در پیشگیری از بروز دمانس و زوال شناختی در افراد مسن که از نظر شناختی سالم هستند.
پایگاه ALOIS - پایگاه ثبت تخصصی گروه دمانس و بهبود شناختی در کاکرین را در 6 اپریل 2012 با استفاده از عبارات زیر جست‌وجو کردیم: «امگا-3»، PUFA، «اسیدهای چرب»، «اسید چرب»، ماهی، دانه کتان (linseed)، ایکوزاپنتانوئیک (eicosapentaenoic)، دوکوزاهگزانوئیک (docosahexaenoic).
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده که در آنها یک مداخله PUFA امگا-3 به مدت حداقل شش ماه برای شرکت‌کنندگان در سنین 60 سال و بالاتر که در ابتدای مطالعه فاقد دمانس یا اختلال شناختی بودند، ارائه شد. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم تمامی کارآزمایی‌ها را ارزیابی کردند.
نویسندگان مرور، داده‌هایی را در مورد بروز دمانس، عملکرد شناختی، بی‌خطری (safety) و پایبندی به درمان، از گزارش‌های منتشرشده یا از طریق تماس با محققین برای دریافت داده‌های اصلی، بررسی و استخراج کردند. داده‌ها توسط دو نویسنده مرور استخراج شدند. تفاوت میانگین (MD) یا تفاوت میانگین استانداردشده (SMD) و 95% فواصل اطمینان (CI) را براساس قصد درمان (intention-to-treat; ITT) محاسبه کرده و اطلاعات مربوط به بی‌خطری و پایبندی به درمان را به شکل روایی (narrative) خلاصه کردیم.
در ابتدای مطالعه، اطلاعات مربوط به عملکرد شناختی 4080 شرکت‌کننده که در سه کارآزمایی تصادفی‌سازی شدند، در دسترس بود. در پیگیری نهایی، داده‌های عملکرد شناختی 3536 شرکت‌کننده قابل دستیابی بودند.
در دو مطالعه، شرکت‌کنندگان کپسول‌های ژل حاوی PUFA امگا-3 (مداخله) یا روغن زیتون یا آفتابگردان (دارونما (placebo)) را به مدت شش یا 24 ماه دریافت کردند. در یک مطالعه، شرکت‌کنندگان به مدت 40 ماه مارگارین مصرف کردند؛ مارگارین گروه مداخله حاوی PUFA امگا-3 بود. دو مطالعه، سلامت شناختی را به‌عنوان پیامد اولیه خود معرفی کردند؛ یک مطالعه در مورد بیماری‌های قلبی‌عروقی، سلامت شناختی را به‌عنوان پیامد ثانویه در نظر گرفت.
هیچ‌یک از مطالعات تاثیر مصرف PUFA امگا-3 را بر بروز دمانس بررسی نکردند. در دو مطالعه که شامل 3221 شرکت‌کننده بودند، هیچ تفاوتی میان گروه امگا-3 و دارونما در نمره آزمون کوتاه وضعیت ذهنی (mini-mental state examination) در آخرین دوره پیگیری (24 یا 40 ماه پس از مداخله) وجود نداشت؛ MD: -0.07؛ (95% CI؛ 0.25- تا 0.10). در دو مطالعه که شامل 1043 شرکت‌کننده بودند، دیگر تست‌های عملکرد شناختی مانند یادگیری کلمات، گستره اعداد و تسلط کلامی هیچ تاثیر مفیدی را از مصرف مکمل‌های PUFA امگا-3 نشان ندادند. شرکت‌کنندگان در هر دو گروه مداخله و کنترل، در طول مطالعات، یا دچار زوال شناختی کمی شده یا مبتلا به این وضعیت نشدند.
عارضه جانبی اصلی گزارش‌شده ناشی از مصرف مکمل PUFA امگا-3، مشکلات خفیف گوارشی بود. به‌طور کلی، عوارض جانبی خفیف در کمتر از 15% از شرکت‌کنندگان رخ دادند و گزارش‌ها میان گروه‌های مداخله متعادل بودند. پایبندی به مداخله میان افرادی که کارآزمایی‌ها را کامل کردند، به‌طور میانگین بیش از 90% بود. هر سه مطالعه واردشده در این مرور از کیفیت روش‌شناسی (methodology) بالایی برخوردار هستند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.