در کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط، سالانه میلیون‌ها کودک از اسهال شدید رنج می‌برند و بسیاری از آن‌ها به دلیل کم‌آب شدن بدن می‌میرند. نشان داده شده که مصرف مایعات خوراکی (با استفاده از محلول رهیدراتاسیون خوراکی (oral rehydration solution; ORS)) جان کودکان را نجات می‌دهد، اما تاثیری بر طول مدت زمانی که کودکان مبتلا به اسهال هستند، ندارد. مصرف مکمل روی می‌تواند به کاهش طول مدت و شدت اسهال کمک کند، بنابراین در کاهش مورتالیتی کودکان سود بیشتری را نسبت به ORS به همراه دارد.
مکمل خوراکی روی چیست و چگونه می‌تواند مدت و شدت اسهال را کاهش دهد؟
روی معمولا به صورت سولفات روی، استات روی، یا گلوکونات روی، که همگی ترکیبات محلول در آب هستند، تجویز می‌شود. سازمان جهانی بهداشت (WHO) و بنیاد کودکان سازمان ملل متحد (UNICEF) تجویز 10 تا 20 میلی‌گرم روی را در روز برای کودکان مبتلا به اسهال توصیه می‌کنند. چندین مکانیسم عمل برای روی در زمینه اسهال حاد وجود دارد که برخی از آن‌ها به سیستم دستگاه گوارش اختصاص دارند: روی، یکپارچگی سد مخاطی و فعالیت آنزیم آنتروسیت پرزها را بازسازی کرده و تولید آنتی‌بادی‌ها و لنفوسیت‌ها را در برابر پاتوژن‌های روده‌ای ارتقا می‌دهد، و اثر مستقیمی روی کانال‌های یونی دارد، که به عنوان یک مسدود کننده کانال پتاسیم ترشح کلرین با واسطه 3-5-سیکلیک مونوفسفات آدنوزین عمل می‌کند. محققان کاکرین شواهد موجود را تا 30 سپتامبر 2016 مورد بررسی قرار دادند.
شواهد موجود در این مطالعه مروری چه یافته‌ای را پیشنهاد می‌دهند؟
سی‌و‌سه کارآزمایی شامل 10,841 کودک، معیارهای ورود را به این مطالعه مروری داشتند.
میان کودکان مبتلا به اسهال حاد، نمی‌دانیم که درمان کودکان با روی بر پیامدهای مرگ‌ومیر یا تعداد کودکان بستری شده تاثیر می‌گذارد یا خیر (شواهد با قطعیت بسیار پائین). در کودکان بالای شش ماه، مکمل روی ممکن است متوسط طول دوره اسهال را حدودا نصف روز کوتاه کرده (شواهد با قطعیت پائین)، و احتمالا تعداد کودکانی را که اسهال آن‌ها تا روز هفتم ادامه دارد، کاهش می‌دهد (شواهد با قطعیت متوسط). در کودکان مبتلا به علائم سوء‌تغذیه، این اثر بیشتر به نظر می‌رسد، و طول دوره اسهال را تا حدود یک روز کاهش می‌دهد (شواهد با قطعیت بالا). برعکس، در کودکان زیر شش ماه، شواهد موجود نشان می‌دهد که مکمل روی ممکن است تاثیری بر میانگین طول دوره اسهال (شواهد با قطعیت پائین)، یا تعداد کودکانی که اسهال آن‌ها تا روز هفتم ادامه دارد، نداشته باشد (شواهد با قطعیت پائین) بی‌تاثیر باشد. مکمل روی باعث افزایش خطر بروز استفراغ در هر دو گروه سنی (شواهد با قطعیت متوسط) شد. وقوع عوارض جانبی دیگری گزارش نشد.
میان کودکان مبتلا به اسهال مقاوم، مکمل روی به احتمال زیاد متوسط دوره اسهال را تا حدود 16 ساعت (شواهد با قطعیت متوسط) کوتاه می‌کند، اما احتمال بروز استفراغ را افزایش می‌دهد (شواهد با قطعیت متوسط).
در مناطقی که شیوع کمبود روی یا شیوع سوء‌تغذیه زیاد است، تجویز روی در کودکان شش ماهه یا بالاتر ممکن است مفید باشد. شواهد کنونی از استفاده از مکمل روی در کودکان کمتر از شش ماه، در کودکان دارای تغذیه خوب، و در شرایطی که کودکان در معرض خطر کم کمبود روی هستند، حمایت نمی‌کند.
در مناطقی که شیوع کمبود روی یا شیوع سوء‌تغذیه زیاد است، تجویز روی در کودکان شش ماهه یا بالاتر ممکن است مفید باشد. شواهد کنونی از استفاده از مکمل روی در کودکان کمتر از شش ماه، در کودکان دارای تغذیه خوب، و در شرایطی که کودکان در معرض خطر کم کمبود روی هستند، حمایت نمی‌کند.
اسهال در کشورهای در حال توسعه، سالانه جان حدود 500,000 کودک را می‌گیرد. در حال حاضر مصرف مکمل روی (زینک) در اسهال حاد توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) و بنیاد کودکان سازمان ملل (یونیسف) (UNICEF ؛United Nations Children's Fund) توصیه می‌شود.
ارزیابی مصرف مکمل روی خوراکی در درمان کودکان مبتلا به اسهال حاد یا مداوم.
پایگاه ثبت تخصصی گروه بیماری‌های عفونی در کاکرین (Cochrane Infectious Diseases Group Specialized Register)، CENTRAL (کتابخانه کاکرین (Cochrane Library)؛ شماره 5؛ 2016)، MEDLINE؛ Embase؛ LILACS؛ CINAHL؛ mRCT، و فهرست منابع را تا 30 سپتامبر 2016 جست‌وجو کردیم. هم‌چنین با پژوهشگران این حوزه تماس گرفتیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) که به مقایسه مکمل خوراکی روی با دارونما (placebo) در کودکان یک ماه تا پنج سال مبتلا به اسهال حاد یا مداوم، از جمله اسهال خونی (dysentery)، پرداختند.
هر دو نویسنده مطالعه مروری، واجد شرایط بودن و خطر سوگیری (bias) را ارزیابی کردند، داده‌ها را استخراج و آن‌ها را تجزیه و تحلیل کردند، و نسخه اولیه مطالعه مروری را تهیه کردند. پیامدهای اولیه عبارت بودند از مدت و شدت اسهال. پیامدهای دو-حالتی را با استفاده از خطر نسبی (RR) و پیامدهای پیوسته را با استفاده از میانگین تفاوت‌ها (MD) با 95% فاصله اطمینان (CI)، خلاصه کردیم. در صورت امکان، داده‌ها را در متاآنالیز (meta-analysis) (با استفاده از یک اثر ثابت یا اثرات تصادفی) ترکیب کرده و ناهمگونی را ارزیابی کردیم.
قطعیت شواهد را با استفاده از روش درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
سی-سه کارآزمایی که شامل 10,841 کودک بودند، معیارهای ورود را به مطالعه داشتند. بیشتر کارآزمایی‌های وارد شده در کشورهای آسیایی انجام شدند که در معرض خطر بالای کمبود روی قرار داشتند.
اسهال حاد
در حال حاضر شواهد کافی ازRCTهای به خوبی انجام شده وجود ندارد تا قادر باشیم به این سوال پاسخ دهیم که مصرف مکمل روی طی دوره اسهال حاد، موارد مرگ‌ومیر یا تعداد کودکان بستری را کاهش می‌دهد یا خیر (شواهد با قطعیت بسیار پائین).
در کودکان دارای سن بالای شش ماه، مکمل روی ممکن است متوسط مدت زمان اسهال را حدود نصف روز کوتاه‌تر کند (MD؛ 11.46- ساعت؛ 95% CI؛ 19.72- تا 3.19-؛ 2581 کودک، 9 کارآزمایی، شواهد با قطعیت پائین)، و احتمالا تعداد کودکانی را کاهش می‌دهد که اسهال آن‌ها تا روز هفتم ادامه دارد (RR: 0.73؛ 95% CI؛ 0.61 تا 0.88؛ 3865 کودک، 6 کارآزمایی، شواهد با قطعیت متوسط). در کودکان دارای علائم سوء‌تغذیه، به نظر می‌رسد این تاثیر بیشتر بوده، و کاهش مدت زمان اسهال حدود یک روز است (MD؛ 26.39- ساعت؛ 95% CI؛ 36.54- تا 16.23-؛ 419 کودک، 5 کارآزمایی، شواهد با قطعیت بالا).
برعکس، در کودکان زیر شش ماه، شواهد موجود حاکی از آن است که مکمل روی ممکن است بر میانگین مدت زمان اسهال (MD؛ 5.23 ساعت؛ 95% CI؛ 4.00- تا 14.45-؛ 1334 کودک، 2 کارآزمایی؛ شواهد با قطعیت پائین)، یا تعداد کودکانی که تا روز هفتم اسهال دارند (RR: 24.1؛ 95% CI؛ 0.99 تا 1.54؛ 1074 کودک، 1 کارآزمایی، شواهد با قطعیت پائین) بی‌تاثیر باشد.
هیچ یک از این کارآزمایی‌‌ها عوارض جانبی جدی را گزارش ندادند. با این حال، مکمل روی باعث افزایش خطر استفراغ در هر دو گروه سنی شد (در کودکان بالای شش ماه: RR: 1.57؛ 95% CI؛ 1.32 تا 1.86، 2605 کودک، 6 کارآزمایی؛ شواهد با قطعیت متوسط؛ در کودکان کمتر از شش ماه: RR: 1.54؛ 95% CI؛ 1.05 تا 2.24؛ 1334 کودک، 2 کارآزمایی، شواهد با قطعیت متوسط).
اسهال مداوم
در کودکان مبتلا به اسهال مداوم، مصرف مکمل روی احتمالا می‌تواند متوسط مدت زمان اسهال را تا حدود 16 ساعت کاهش دهد (MD؛ 15.84- ساعت؛ 95% CI؛ 25.43- تا 6.24-؛ 529 کودک، 5 کارآزمایی، شواهد با قطعیت متوسط).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.