سوال مطالعه مروری: این یک نسخه بهروز شده از بررسی اجمالی است که نخستینبار در سال 2011 منتشر شد. پژوهشگران در سازمان همکاری کاکرین شواهد حاصل از مرورهای سیستماتیک را در مورد تاثیرات مداخلات در بهبود استفاده بیخطر و موثر از داروها توسط مصرفکنندگان، صرف نظر از بیماری، نوع دارو، جمعیت یا محیط، بررسی کردند.
پیشینه: داروها سنگبنای درمان بسیاری از بیماریها هستند. راهبردهای زیادی برای کمک به افراد برای استفاده بیخطر و موثر از داروها وجود دارند، اما پژوهش در این زمینه میان بیماریها، جمعیتها و محیطها به خوبی سازماندهی نشده است. این امر میتواند برای سیاستگذاران، متخصصان سلامت و سایرین در یافتن و استفاده از شواهد مربوط به اینکه چه مداخلاتی موثر هستند و چه مداخلاتی غیر-موثر، دشوار باشد.
ویژگیهای مطالعه: این بررسی اجمالی شواهد حاصل از 75 مرور سیستماتیک را در مورد استفاده مصرفکنندگان از دارو که تا مارچ 2012 منتشر شدند، خلاصه کرد. مرورها بیماریهای حاد و مزمن را در جمعیتها و محیطهای مختلف پوشش میدادند؛ و طیف وسیعی از راهبردها را برای بهبود استفاده از داروها از جمله حمایت از تغییر رفتار، به حداقل رساندن خطر و کسب مهارتها ارزیابی کردند. پایبندی به داروها شایعترین پیامد گزارش شده بود، اما موارد دیگری مانند دانش و پیامدهای بالینی نیز گزارش شد. عوارض جانبی کمتری شناسایی شد.
نتایج کلیدی: در مجموع، نتایج نشان میدهد که مسیرهای بالقوه مختلفی وجود دارد که از طریق آنها میتوان استفاده مصرفکنندگان از داروها را برای بهبود پیامدها هدف قرار داد. با این حال، هیچ راهبرد واحدی همه پیامدهای مصرف دارو را در همه بیماریها، جمعیتها یا محیطها بهبود نداد.
راهبردهایی که به نظر میرسد استفاده از داروها را بهبود میبخشد شامل برنامههای خود-پایشی و خود-مدیریتی داروها است، در حالی که رژیمهای دوز ساده شده و مشارکت مستقیم داروسازان در مدیریت داروها (مانند مرور داروها) امیدوارکننده به نظر میرسد. راهبردهای دیگر، مانند تجویز تاخیری آنتیبیوتیک؛ ابزارهای مدیریت عملی (به عنوان مثال یادآورها، پکیجها)؛ آموزش یا اطلاعات همراه با راهبردهای دیگر (مانند آموزش مهارتهای خود-مدیریتی، مشاوره)؛ و مشوقهای مالی نیز ممکن است تاثیرات مثبتی داشته باشند، اما تاثیرات آنها کمتر همسو و سازگار است.
برخی از راهبردها، مانند روش درمان با مشاهده مستقیم (directly observed therapy)، ممکن است بیاثر و ناکارآمد باشند. راهبردهای دیگر مانند ارائه اطلاعات یا آموزش به تنهایی ممکن است تاثیرات متغیری داشته باشند، برای تغییر برخی از پیامدها (مثلا پایبندی به داروها) ناکارآمد هستند، اما پیامدهای دیگر از جمله دانش را بهبود میبخشند، که برای انتخاب آگاهانه داروها یک امر کلیدی است. علیرغم دو برابر شدن تعداد مرورهای گنجانده شده در این بهروزرسانی، همچنان هم عدم-قطعیت در مورد تاثیرات بسیاری از مداخلات وجود دارد، و شواهد برای نشان دادن اینکه چه مداخلهای برای جمعیتهای متعدد، از جمله کودکان و افراد جوان، مراقبان و افراد مبتلا به چندین بیماری موثر خواهد بود، پراکنده است.
کیفیت شواهد: مرورهای وارد شده اغلب محدودیتهای روششناسی داشتند - در سطح مطالعه، در سطح مرور یا هر دو - به این معنی که نتایج باید با احتیاط تفسیر شوند.
این بررسی اجمالی شواهدی را از 75 مرور ارائه میکند که کارآزماییها و دیگر مطالعات مربوط به ارزیابی تاثیرات مداخلات را برای بهبود استفاده مصرفکنندگان از داروها سنتز کردهاند.
گردآوری سیستماتیک شواهد در مرورها امکان شناسایی مداخلات موثر یا امیدوارکننده را برای بهبود استفاده مصرفکنندگان از داروها، همچنین مداخلاتی را که شواهد نشان دهنده ناکارآمدی یا عدم-قطعیت آنها است، فراهم میکند.
تصمیمگیرندگانی که با اجرای مداخلات برای بهبود استفاده مصرفکنندگان از داروها مواجه میشوند، میتوانند از این بررسی اجمالی برای تصمیمگیری درباره اینکه کدام مداخلات ممکن است برای بهبود پیامدهای خاص امیدوارکنندهتر باشد، استفاده کنند. طبقهبندی مداخله ممکن است به افراد کمک کند تا راهبردهای موجود را در رابطه با اهداف خاص، به عنوان مثال، کسب مهارتها یا مشارکت در تصمیمگیری، در نظر بگیرند. پژوهشگران و تامینکنندگان مالی میتوانند از این بررسی اجمالی برای شناسایی محیطهای نیازمند پژوهش بیشتر و ارزیابی اولویت آنها استفاده کنند. محدودیتهای منابع علمی موجود به دلیل فقدان شواهد برای پیامدهای مهم و جمعیتهای مهم، مانند افراد مبتلا به چندین بیماری همزمان، باید در عمل و سیاستگذاری نیز در نظر گرفته شوند.
مرورهای سیستماتیک زیادی در مورد بررسی مداخلات برای بهبود استفاده بیخطر (safe) و موثر از داروها توسط مصرفکنندگان وجود دارد، اما پژوهش بین بیماریها، جمعیتها و محیطها توزیع میشود. دامنه و تمرکز چنین مرورهایی نیز بسیار متفاوت است و چالشهایی را برای تصمیمگیرندگان ایجاد میکند که بتوانند با توجه به شواهد مربوط به استفاده مصرفکنندگان از داروها به صورت آگاهانه تصمیمگیری کنند.
این یک نسخه بهروز شده از بررسی اجمالی انجام شده در سال 2011 از مرورهای سیستماتیکی است که شواهد را، بدون توجه به بیماری، نوع دارو، جمعیت یا محیط، در مورد اثربخشی مداخلات برای بهبود استفاده مصرفکنندگان از داروها سنتز میکند.
سنتز شواهد در سطح مرور به منظور ارزیابی تاثیرات مداخلاتی که مصرفکنندگان خدمات مراقبت سلامت را برای ترویج استفاده بیخطر و موثر از داروها هدف قرار میدهند.
روشهای جستوجو: مرورهای سیستماتیک منتشر شده را در بانک اطلاعاتی مرورهای سیستماتیک کاکرین و بانک اطلاعاتی خلاصه مرورهای اثرات (Database of Abstracts of Reviews of Effects) وارد کردیم. با انجام جستجوی دستی در بانکهای اطلاعاتی از تاریخ شروع به کار تا مارچ 2012، مرورهای مرتبط را شناسایی کردیم.
معیار انتخاب: با استفاده از معیارهای تعیین شده برای این بررسی اجمالی، مطالعات مروری را بر اساس ارتباط با استفاده مصرفکنندگان از داروها غربالگری و رتبهبندی کردیم.
گردآوری و آنالیز دادهها: از فرمهای استاندارد شده برای استخراج دادهها استفاده کرده و کیفیت روششناسی مرورها را با استفاده از ابزار AMSTAR ارزیابی کردیم. از زبان استاندارد شده برای خلاصه کردن نتایج درون و بین مرورها استفاده کردیم؛ نتیجههای نهایی مربوط به اثربخشی مداخله ارائه شد. دو نویسنده مرور، مرورها را غربالگری و انتخاب کرده و دادهها را استخراج و آنالیز کردند. از طبقهبندی مداخلات برای دستهبندی مرورها و هدایت سنتزها استفاده کردیم.
تعداد 75 مرور سیستماتیک را با کیفیت روششناسی متغیر وارد کردیم. مرورها به ارزیابی مداخلات با اهداف متنوع از جمله حمایت از تغییر رفتار، به حداقل رساندن خطر و کسب مهارتها پرداختند. هیچ مروری با هدف ارتقای مشارکت مصرفکننده در سطح سیستم در فعالیتهای مرتبط با دارو وجود ندارد. پایبندی به مصرف داروها بیشترین پیامد گزارش شده بود، اما موارد دیگری نیز مانند دانش، پیامدهای بالینی و استفاده از خدمات گزارش شدند. عوارض جانبی کمتر شایع شناسایی شدند، در حالی که موارد مرتبط با خود مداخلات، یا هزینهها، به ندرت گزارش شدند.
با نگاهی به مرورها، برای بیشتر پیامدها، برنامههای خود-پایشی و خود-مدیریتی مصرف داروها عموما برای بهبود استفاده، پایبندی به مصرف، عوارض جانبی و پیامدهای بالینی دارو و کاهش مورتالیتی در افرادی که درمان ضد-ترومبوز را به صورت خود-مدیریتی دریافت میکنند، موثر هستند. با این حال، برخی از شرکتکنندگان نتوانستند این مداخلات را کامل کنند، و این نشان میدهد که ممکن است برای همه مناسب نباشد.
سایر مداخلات امیدوارکننده برای بهبود پایبندی به مصرف و دیگر پیامدهای کلیدی استفاده از داروها، که برای اطمینان بیشتر از تاثیرات آنها به بررسی بیشتر نیاز دارد، عبارتند از:
· رژیمهای دوزبندی ساده شده: با تاثیرات مثبت بر پایبندی به مصرف دارو؛
. مداخلات مربوط به داروسازان در مدیریت دارو، مانند مرور داروها (با تاثیرات مثبت بر پایبندی و استفاده، مشکلات داروها و پیامدهای بالینی) و خدمات مراقبت دارویی (مشاوره بین داروساز و بیمار برای حل مشکلات داروها، تهیه یک برنامه مراقبتی و پیگیری؛ با تاثیرات مثبت بر پایبندی به مصرف دارو و دانش).
چندین راهبرد دیگر، تاثیرات مثبتی را، به ویژه مربوط به پایبندی، و پیامدهای دیگر نشان دادند، اما تاثیرات آنها بهطور کلی کمتر همسو و سازگار بودند و بنابراین نیاز به مطالعه بیشتر دارند. این راهبردها شامل موارد زیر بودند:
· تجویز آنتیبیوتیک با تاخیر: موثر در کاهش مصرف آنتیبیوتیک، اما با تاثیرات مختلط بر پیامدهای بالینی، عوارض جانبی و میزان رضایت بیمار؛
. راهبردهای عملی مانند یادآورها، نشانهها و/یا سازماندهندگان، پکیجهای یادآور و مشوقهای مادی: با تاثیرات مثبت، هرچند تا حدودی مختلط بر پایبندی به مصرف دارو؛
· آموزش ارائهشده با آموزش مهارتهای خود-مدیریتی، مشاوره، پشتیبانی، آموزش یا پیگیری بیشتر؛ اطلاعات و مشاوره ارائه شده با هم؛ یا آموزش/اطلاعات به عنوان بخشی از پکیجهای مراقبتی ارائهشده توسط داروساز: با تاثیرات مثبت بر پایبندی به مصرف دارو، استفاده از داروها، پیامدهای بالینی و دانش، اما با تاثیرات مختلط در برخی مطالعات؛
· مشوقهای مالی: با تاثیرات مثبت، اما مختلط بر پایبندی به مصرف دارو.
راهبردهای متعددی در ارتقای ایمنسازی نیز نویدبخش بودند، اما برای اطمینان بیشتر از تاثیرات آنها به انجام مطالعه بیشتری نیاز است. این راهبردها عبارت بودند از مداخلات سازمانی؛ یادآورها؛ مشوقهای مالی؛ ویزیت در منزل؛ واکسیناسیون رایگان؛ مداخلات کارکنان غیر-حرفهای سلامت؛ و تسهیلگرانی که با پزشکان برای ترویج ایمنسازی کار میکنند. راهبردهای آموزشی و/یا اطلاعاتی نیز تاثیراتی مثبت اما حتی کمتر همسو و سازگار را بر ایمنسازی نشان دادند و ارزیابی بیشتر اثربخشی و بررسی ناهمگونی لازم است.
مسیرهای بالقوه مختلفی وجود دارند که از طریق آنها میتوان استفاده مصرفکنندگان را از داروها برای بهبود پیامدها هدف قرار داد، و مداخلات ساده نیز ممکن است به اندازه راهبردهای پیچیده موثر باشند. با این حال، هیچ مداخله ارزیابی شده واحدی برای بهبود همه پیامدهای مصرف دارو در همه بیماریها، داروها، جمعیتها یا محیطها موثر نبود.
حتی در جایی که مداخلات امیدوارکننده بودند، شواهد جمعآوری شده اغلب فقط بخشی از تصویر را ارائه کردند: برای مثال، رژیمهای دوزبندی ساده شده برای بهبود پایبندی به مصرف دارو موثر به نظر میرسند، اما هنوز اطلاعات کافی برای شناسایی رژیم بهینه وجود ندارد.
در برخی موارد مداخلات ناکارآمد به نظر میرسند: برای مثال، شواهد نشان میدهد که روش درمان با مشاهده مستقیم (directly observed therapy) ممکن است بهطور کلی برای بهبود تکمیل درمان، پایبندی به مصرف دارو یا پیامدهای بالینی بیاثر و ناکارآمد باشد.
در موارد دیگر، مداخلات ممکن است تاثیرات متغیری بر پیامدها داشته باشند. به عنوان مثال، راهبردهای ارائه اطلاعات یا آموزش به عنوان مداخلات واحد به نظر میرسد برای بهبود پایبندی به مصرف دارو یا پیامدهای بالینی ناکارآمد باشند، اما ممکن است برای بهبود دانش موثر عمل کنند؛ یک پیامد مهم برای ترویج انتخاب آگاهانه دارو توسط مصرفکنندگان.
علیرغم دو برابر شدن تعداد مرورهای گنجانده شده در این بررسی اجمالی بهروز شده، هنوز هم عدم-قطعیت در مورد اثربخشی بسیاری از مداخلات وجود دارد، شواهد برای نشان دادن اینکه چه مداخلهای برای جمعیتهای متعدد، از جمله کودکان و افراد جوان، مراقبان و افراد مبتلا به چندین بیماری موثر خواهد بود، پراکنده است.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.