لیکن‌پلان اروزیو (ELP) وضعیتی است که دهان، مری، و ناحیه مقعدی-تناسلی را درگیر می‌کند. این بیماری ناشی از فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی بدن است. این وضعیت اغلب دردناک‌تر و ناتوان‌کننده‌تر از انواع غیراروزیو لیکن‌پلان است. بسته به محل درگیری، افراد مبتلا ممکن است دچار درد، و مشکل در بلع؛ دفع ادرار؛ یا داشتن رابطه جنسی شوند. درمان آن مشکل است و هدف به جای درمان، کنترل نشانه‌ها است. چندین کرم و قرص با نتایج متفاوت استفاده شده‌اند.
این مرور به بررسی اثربخشی درمان‌های ELP پرداخت و شامل 15 مطالعه با 473 شرکت‌کننده مبتلا به ELP شد. همه بیماری دهانی داشتند، اما نه بیماری دستگاه تناسلی. بسیاری از مطالعات به دلیل اینکه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده و کنترل شده نبودند (که در آن شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی به دو گروه تقسیم می‌شوند) یا به این دلیل که شرکت‌کنندگانی را با انواع لیکن‌پلان به‌جای زیرشاخه‌های فقط اروزیو انتخاب کردند، حذف شدند. همه این مطالعات تعداد کمی را از شرکت‌کنندگان (12 تا 94) به کار گرفتند و از روش‌ها و زمان‌بندی‌های مختلف ارزیابی استفاده کردند؛ از این رو، امکان ترکیب یا مقایسه مستقیم نتایج میان مطالعات وجود نداشت.
ما فقط شواهد ضعیفی را برای اثربخشی هر یک از درمان‌های ELP دهانی یافتیم. هیچ یک از مطالعات مربوط به بیماری ناحیه تناسلی یا مری نبودند؛ از این رو، هیچ شواهدی برای درمان این شرایط یافت نشد. یک مطالعه کوچک نشان داد که کلوبتازول پروپیونات 0.025% (یک استروئید موضعی بسیار قوی) که به صورت اسپری تجویز می‌شود، در مقایسه با پماد، درد را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. در مطالعه دیگر، تفاوت قابل توجهی در درد در زیرگروه کوچکی از 11 شرکت‌کننده مبتلا به ELP مشاهده شد که محلول سیکلوسپورین را بیش از تریامسینولون استوناید 0.1% در اورباز (یک استروئید موضعی قوی) موثر یافتند. در مطالعه‌ای که شامل 45 شرکت‌کننده مبتلا به ELP بود، ژل آلوئه‌ورا 6 برابر بیشتر از دارونما منجر به بهبودی نشانه‌ها درد حداقل به میزان 50% شد. در مطالعه‌ای که شامل یک زیرگروه کوچک از 8 شرکت‌کننده مبتلا به ELP بود، تفاوت معنی‌داری برای بهبودی در شدت بیماری به نفع گروه سیکلوسپورین در مقایسه با حامل (vehicle) مشاهده شد.
چندین عارضه جانبی گزارش شدند، اما هیچ کدام جدی نبودند. عوارض جانبی اصلی کورتیکواستروئیدهای موضعی، عفونت دهانی کاندیدا (قارچ) و درد یا ناراحتی در قسمت فوقانی شکم بود. سوزش موقت یک عارضه جانبی شایع بود که با پماد تاکرولیموس 0.1% و کرم پیمکرولیموس 0.1% گزارش شد.
به‌طور کلی، هیچ شواهد قابل توجهی برای اثربخشی هر یک از درمان‌های منفرد، از جمله استروئیدهای موضعی، که به‌طور گسترده‌ای به عنوان درمان خط اول برای ELP پذیرفته شده‌اند، وجود نداشت. این امر عمدتا به دلیل فقدان کارآزمایی‌هایی با کیفیت خوب و روش انجام درست و تعداد کم شرکت‌کنندگان رخ داد. مرور دیگری از کاکرین مداخلات درمانی را برای لیکن‌پلان که بر دهان تاثیر می‌گذارد، ارزیابی کرده است.
این مرور نشان می‌دهد که فقط شواهد ضعیفی برای اثربخشی هر یک از درمان‌های ELP دهانی وجود دارد، در حالی که هیچ شواهدی برای ELP ژنیتال یافت نشد. انجام RCTهای بیشتری در مقیاس بزرگتر در جمعیت مبتلا به ELP دهانی و ژنیتال مورد نیاز است. ما پیشنهاد می‌کنیم که مطالعات آینده باید دارای متغیرهای استاندارد شده پیامد باشند که از نظر بالینی برای افراد مبتلا مهم هستند. اندازه‌گیری نمره شدت بالینی و نمره رتبه‌بندی نشانه بیماری را توسط شرکت‌کنندگان، با استفاده از ابزارهای نمره‌گذاری مورد توافق و تایید شده از شدت بیماری توصیه می‌کنیم. ما همچنین توسعه یک ابزار معتبر رتبه‌بندی شدت بیماری را برای بیماران مبتلا به ضایعات دهانی و ژنیتال توصیه می‌کنیم.
لیکن‌پلان اروزیو (erosive lichen planus; ELP) که سطوح مخاطی را تحت تاثیر قرار می‌دهد یک بیماری خودایمنی مزمن با علت ناشناخته است. این وضعیت اغلب دردناک‌تر و ناتوان‌کننده‌تر از انواع غیراروزیو لیکن‌پلان است. درمان لیکن‌پلان اروزیو دشوار است و هدف آن تسکین نشانه‌هاست تا درمان. چندین عامل موضعی و سیستمیک با نتایج متفاوت استفاده شده‌اند. مرور دیگری از کاکرین مداخلات درمانی را برای لیکن‌پلان که بر دهان تاثیر می‌گذارد، ارزیابی کرده است.
ارزیابی تاثیرات مداخلات در درمان لیکن‌پلان اروزیو که بر نواحی دهانی، آنوژنیتال (anogenital)، و مری تاثیر می‌گذارد.
بانک‌های اطلاعاتی زیر را تا سپتامبر 2009 جست‌وجو کردیم: پایگاه ثبت تخصصی گروه پوست در کاکرین، پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL) در کتابخانه کاکرین ، MEDLINE (از سال 2005)، EMBASE (از سال 2007) و LILACS (از سال 1982). برای یافتن کارآزمایی‌های در حال انجام، فهرست منابع مقالات و پایگاه‌های ثبت آنلاین کارآزمایی‌ها را جست‌وجو کردیم.
همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) را در نظر گرفتیم که اثربخشی هر مداخله موضعی یا سیستمیک را برای ELP درگیر کننده دهان، ناحیه ژنیتال یا تناسلی، یا هر دو، در شرکت‌کنندگان در هر سن، جنسیت یا نژاد ارزیابی کردند.
معیارهای پیامد اولیه به شرح زیر بودند:
(الف) کاهش درد با استفاده از مقیاس آنالوگ بصری رتبه‌بندی شده توسط شرکت‌کنندگان؛
(ب) ارزیابی کلی پزشک (Physician Global Assessment)؛ و
(ج) خود-ارزیابی کلی شرکت‌کنندگان.
تغییرات در نمرات در پایان درمان در مقایسه با ابتدای مطالعه آنالیز شدند.
پانزده RCT، با مجموع 473 شرکت‌کننده مبتلا به ELP (حجم نمونه مطالعات میان 8 و 94 متغیر بودند) گنجانده شدند. همه مطالعات فقط شامل ضایعات دهانی بودند. شش مطالعه شامل شرکت‌کنندگان مبتلا به لیکن‌پلان غیراروزیو بودند، اما فقط زیرگروه اروزیو برای آنالیز مورد نظر گنجانده شد. به دلیل تعداد کم و ناهمگونی (heterogeneity) مداخلات، روش‌های طراحی، و متغیرهای پیامد میان مطالعات، نتوانستیم داده‌های هیچ یک از نه مطالعه را که فقط با شرکت‌کنندگان ELP انجام شدند یا هیچ یک از شش مطالعه را با زیرگروه ELP ترکیب کنیم.
یک مطالعه شامل 50 شرکت‌کننده نشان داد که کلوبتازول پروپیونات (clobetasol propionate) 0.025% تجویز شده به صورت میکروسفرهای مایع (liquid microspheres) در مقایسه با پماد به‌طور قابل توجهی درد را کاهش داد (تفاوت میانگین (MD): 18.30-؛ 95% CI؛ 28.57- تا 8.03-)، اما داده‌های پیامد فقط 45 شرکت‌کننده در دسترس بود (خطر بالای سوگیری عملکرد (performance bias) برای کورسازی (blinding) شرکت‌کنندگان، خطر سوگیری کلی پائین/نامشخص). با این حال، در مطالعه دیگری، تفاوت قابل توجهی در درد در زیرگروه کوچکی از 11 شرکت‌کننده مبتلا به ELP مشاهده شد، که به نفع محلول سیکلوسپورین (ciclosporin solution) نسبت به تریامسینولون استونید (triamcinolone acetonide) 0.1% در اورباز(orabase) بود (MD: -1.40؛ 95% CI؛ 1.86- تا 0.94-) (خطر بالای سوگیری عملکرد و سوگیری تشخیص (detection bias) به دلیل عدم انجام کورسازی، خطر سوگیری کلی پائین/نامشخص). ژل آلوئه‌ورا در مقایسه با دارونما (placebo) در مطالعه‌ای که شامل 45 شرکت‌کننده مبتلا به ELP بود، 6 برابر بیشتر احتمال داشت که منجر به حداقل 50% بهبودی در نشانه‌های درد شود (خطر نسبی (RR): 6.16؛ 95% CI؛ 2.35 تا 16.13) (خطر سوگیری کلی پائین). در این سه مطالعه تفاوت معنی‌داری در ارزیابی کلی پزشک مشاهده نشد.
در یک مطالعه کوچک منفرد که شامل 20 شرکت‌کننده مبتلا به ELP بود، کرم پیمکرولیموس (pimecrolimus) 1% در مقایسه با کرم حامل (vehicle)، 7 برابر بیشتر احتمال داشت که منجر به بهبودی زیاد بر اساس ارزیابی کلی پزشک شود (RR: 7.00؛ 95% CI؛ 1.04 تا 46.95) (خطر سوگیری کلی پائین). در مطالعه‌ای که شامل یک زیرگروه کوچک از 8 شرکت‌کننده مبتلا به ELP بود، تفاوت قابل توجهی برای بهبودی در شدت بیماری بر اساس ارزیابی کلی پزشک، به نفع گروه سیکلوسپورین در مقایسه با حامل مشاهده شد (MD: -1.40؛ 95% CI؛ 1.86- تا 0.94-) (خطر نامشخص سوگیری انتخاب برای پنهانسازی تخصیص (allocation concealment)، خطر سوگیری کلی پائین).
هیچ مزیت آماری معنی‌داری برای تاکرولیموس موضعی یا اسپری فلوتیکازون در دو مطالعه جداگانه به ترتیب با 29 و 44 شرکت‌کننده نشان داده نشد.
هیچ شواهد قابل توجهی برای اثربخشی یک درمان تکی، از جمله استروئیدهای موضعی، که به‌طور گسترده‌ای برای درمان خط اول ELP پذیرفته شده‌اند، وجود ندارد. چندین عارضه جانبی گزارش شدند، اما هیچ کدام جدی نبودند. عوارض جانبی اصلی کورتیکواستروئیدهای موضعی، کاندیدیازیس دهان و سوء‌هاضمه بودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.