سوال مطالعه مروری
منافع و آسیب‌های آموزش مهارت‌های اجتماعی برای کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (attention deficit hyperactivity disorder; ADHD) چه هستند؟
پیشینه
کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD دچار بیش‌فعالی، تکانش‌گری، مشکلات توجه، و مشکلات مرتبط با تعاملات اجتماعی هستند. آموزش مهارت‌های اجتماعی برای ADHD به دنبال بهبود و حفظ تعامل اجتماعی و پیشگیری از مشکلات درون فردی می‌گردد. برنامه‌ها تمایل دارند که بر حل مساله، کنترل احساسات، و بهبود ارتباط کلامی و غیر-کلامی تمرکز کنند. ما منافع و آسیب‌های آموزش مهارت‌های اجتماعی را روی پیامدهای زیر بررسی کردیم: مهارت‌های اجتماعی، شایستگی‌های عاطفی، رفتارهای عمومی، علائم ADHD، و عملکرد در مدرسه.
ویژگی‌های مطالعه
ما 25 کارآزمایی بالینی تصادفی‌سازی شده (مطالعاتی که در آن‌ها شرکت‌کنندگان مبتلا به ADHD به‌طور تصادفی به یکی از دو یا چند گروه درمانی اختصاص داده شدند) را یافتیم که در مجموع 2690 شرکت‌کننده را وارد کردند. کارآزمایی‌ها پنج هفته تا دو سال به طول انجامیدند. آموزش مهارت‌های اجتماعی عموما بر آموزش چگونگی «خواندن» نکات ظریف در تعامل اجتماعی به کودکان متمرکز است، مانند یادگیری انتظار برای نوبت خود، دانستن زمان تغییر مباحث هنگام مکالمه، و توانایی تشخیص عبارات عاطفی دیگران. آموزش مهارت‌های اجتماعی غالبا شامل بازی نقش (role play)، تمرینات و بازی‌ها، هم‌چنین انجام تکالیف است. کودکان گروه کنترل مداخله‌ای دریافت نکردند یا در فهرست انتظار قرار گرفتند.
نتایج اصلی
ما بین آموزش مهارت‌های اجتماعی در مقابل گروه کنترل در زمینه مهارت‌های اجتماعی، شایستگی‌های عاطفی و رفتارهای عمومی که توسط معلمان ارزیابی شدند، تفاوت‌های معنی‌داری را نیافتیم. در مقایسه با کودکانی که آموزش مهارت‌های اجتماعی دریافت نکردند، معلمان، کودکانی را که در گروه‌های مهارت‌های اجتماعی بوده‌اند، در پایان درمان دارای علائم کم‌تری از ADHD رتبه‌بندی کردند. با این حال، این یافته سوال‌برانگیز بود زیرا تجزیه‌وتحلیل‌های دیگر ما از آن حمایت نکردند. ما هیچ نشانه‌ای را از اثرات مضر نیافتیم.
تمام کارآزمایی‌ها دارای مشکلات روش‌شناسی مانند برآورد بیش از حد منافع و دست کم گرفتن آسیب‌ها بودند. مقایسه بسیاری از مطالعات نیز دشوار بود زیرا شامل مداخلات مختلفی بودند. نتایج به‌دست آمده از برخی از کارآزمایی‌ها خیلی دقیق نبود، به این معنی که اطمینان به نتایج آن‌ها دشوار است. در هفت کارآزمایی، که نویسندگان مطالعه اعضای هیات مدیره شرکت‌های داروسازی بودند، از این قبیل شرکت‌ها حمایت مالی دریافت کرده بودند، یا قبلا تحقیقاتی را درباره این موضوع انجام داده بودند.
تفسیر
ما نمی‌توانیم نتیجه بگیریم که آموزش مهارت‌های اجتماعی برای کودکان مبتلا به ADHD مفید است یا خیر. ما به انجام کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی شده بیشتری در زمینه آموزش مهارت‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD نیاز داریم که شرکت‌کنندگان با تعداد کافی و کیفیت روش‌شناسی بالاتری داشته باشند. اساس شواهد مربوط به نوجوانان به ویژه ضعیف است. ما عوارض جانبی مرتبط با درمان را نیافتیم.
این مرور نشان می‌دهد که شواهد کمی برای حمایت یا رد آموزش مهارت‌های اجتماعی برای کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD وجود دارد. ممکن است که برای تعیین اثربخشی آموزش مهارت‌های اجتماعی در مقابل عدم آموزش برای ADHD، به انجام کارآزمایی‌ها بیشتری نیاز داشته باشیم که خطر پایین سوگیری و شرکت‌کنندگان کافی داشته باشند. اساس شواهد در مورد نوجوانان به ویژه ضعیف است.
اختلال کمبود توجه بیش‌فعالی (attention deficit hyperactivity disorder; ADHD) در کودکان با بیش‌فعالی و تکانش‌گری، مشکلات توجه و دشواری در تعامل اجتماعی همراه است. درمان دارویی ممکن است علائم ADHD را کاهش دهد اما این درمان به ندرت مشکلات مرتبط با تعاملات اجتماعی را برطرف می‌کند. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است از مداخلات طراحی‌شده برای بهبود مهارت‌های اجتماعی خود بهره‌مند شوند. ما منافع و آسیب‌های آموزش مهارت‌های اجتماعی را بر مهارت‌های اجتماعی، شایستگی‌های عاطفی، رفتار کلی و عمومی، علائم ADHD، عملکرد کودکان مبتلا به ADHD در مدرسه و عوارض جانبی بررسی کردیم.
بررسی اثرات مفید و مضر آموزش مهارت‌های اجتماعی در کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD.
در جولای 2018، CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ PsycINFO؛ 4 پایگاه اطلاعاتی دیگر و دو پایگاه ثبت کارآزمایی را جست‌وجو کردیم. هم‌چنین چکیده مقالات آنلاین کنفرانس‌ها را جست‌وجو کرده و برای کسب اطلاعات در مورد کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی شده منتشر نشده یا در حال انجام با کارشناسان این زمینه تماس گرفتیم. ما جست‌وجوهای خود را محدود به زبان، سال انتشار یا نوع یا وضعیت انتشار نکردیم، و به دنبال ترجمه بخش‌های مرتبط از مقالات غیر-انگلیسی زبان بودیم.
کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی شده برای بررسی آموزش مهارت‌های اجتماعی در مقابل عدم مداخله یا کنترل لیست انتظار، با یا بدون درمان دارویی در هر دو گروه مقایسه کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD.
این مرور را مطابق با کتابچه راهنمای کاکرین برای مرورهای ساختارمند مداخلات انجام دادیم. ما تجزیه‌وتحلیل را با استفاده از نرم‌افزار Review Manager 5 و تجزیه‌وتحلیل مرحله‌ای کارآزمایی (Trial Sequential Analysis) انجام دادیم. سوگیری (bias) را با توجه به حوزه‌های خطاهای سیستماتیک ارزیابی کردیم. قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
ما 25 کارآزمایی بالینی تصادفی‌سازی شده را وارد کردیم که در 45 گزارش توصیف شدند. این کارآزمایی‌ها در مجموع 2690 شرکت‌کننده را در سنین پنج تا 17 سال وارد کردند. در 17 کارآزمایی، شرکت‌کنندگان مبتلا به موربیدیتی‌های همزمان مختلفی نیز تشخیص داده شدند.
مداخلات مهارت‌های اجتماعی به شرح زیر بودند: 1) آموزش مهارت‌های اجتماعی، 2) درمان شناختی رفتاری، 3) درمان رفتاری/روانی‌اجتماعی چند-وجهی، 4) درمان مهارت‌های توجه و زندگی کودک، 5) آموزش مهارت‌های زندگی، 6) «برنامه چالش‌برانگیز افق فکری»، 7) خود-آموزی کلامی، 8) آموزش فراشناختی (meta‐cognitive)، 9) رفتاردرمانی، 10) درمان مهارت‌های رفتاری و اجتماعی، و 11) درمان روانی‌اجتماعی. مداخلات کنترل عبارت بودند از عدم مداخله یا لیست انتظار.
مدت زمان مداخلات بین پنج هفته و دو سال متغیر بود. ما محتوای مداخلات مهارت‌های اجتماعی را قابل مقایسه و مبتنی بر یک مدل رفتاری-شناختی در نظر گرفتیم. اکثر کارآزمایی‌ها آموزش مهارت‌های اجتماعی کودک یا آموزش والدین را با دارو ترکیب و در مقابل دارو به‌تنهایی مقایسه کردند. برخی از مداخلات تجربی شامل مشاوره معلمان نیز بودند.
بیش از نیمی از کارآزمایی‌ها در معرض خطر بالای سوگیری در حوزه تولید توالی تخصیص و پنهان‌سازی تخصیص قرار داشتند. هیچ یک از کارآزمایی‌ها، کورسازی شرکت‌کنندگان و پرسنل را گزارش نکردند. بیش‌تر کارآزمایی‌ها، تفاوت‌های بین گروه‌ها را از لحاظ دارو برای اختلالات همزمان گزارش نکردند. ما از تمام کارآزمایی‌های مناسب در متاآنالیز استفاده کردیم، اما قطعیت شواهد را به سطح پائین یا بسیار پائین کاهش دادیم.
ما هیچ اثر درمانی بالینی مرتبط را با مداخلات مهارت‌های اجتماعی در مقادیر پیامدی اولیه نیافتیم: مهارت‌های اجتماعی رتبه‌بندی شده توسط معلم در پایان درمان (میانگین تفاوت استاندارد شده (SMD): 0.11؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.00 تا 0.22؛ 11 کارآزمایی، 1271 شرکت‌کننده؛ I2 = 0%؛ 0.05 = P)؛ شایستگی‌های عاطفی رتبه‌بندی شده توسط معلم در پایان درمان (SMD: -0.02؛ 95% CI؛ 0.72- تا 0.68؛ 2 کارآزمایی؛ 129 شرکت‌کننده؛ I2 = 74%؛ 0.96 = P)؛ یا در رفتار عمومی رتبه‌بندی شده توسط معلم (SMD: -0.06 (مقدار منفی بهتر بود)؛ 95% CI؛ 0.19- تا 0.06؛ 8 کارآزمایی؛ 1002 شرکت‌کننده؛ I2 = 0%؛ 0.33 = P). تاثیر در پیامد اولیه، که مهارت‌های اجتماعی رتبه‌بندی شده توسط معلم در پایان درمان بود، با MD: 1.22 نقطه در مقیاس سیستم درجه‌بندی مهارت‌های اجتماعی (social skills rating system; SSRS) مطابقت دارد (95% CI؛ 0.09 تا 2.36). حداقل تفاوت بالینی مرتبط (10%) در SSRS برابر با 10.0 نقطه است (بین 0 تا 102 نقطه در SSRS متغیر بود).
ما شواهدی را به نفع آموزش مهارت‌های اجتماعی برای علائم اصلی ADHD رتبه‌بندی شده توسط معلم در پایان درمان برای تمام کارآزمایی‌های واجد شرایط یافتیم (SMD: -0.26؛ 95% CI؛ 0.47- تا 0.05-؛ 14 کارآزمایی؛ 1379 شرکت‌کننده؛ I2= 69%؛ 0.02 = P)، اما این یافته به دلیل فقدان حمایت از تجزیه‌وتحلیل حساسیت، خطر بالای سوگیری، فقدان معنی‌داری (اهمیت) بالینی، ناهمگونی بالا، و قطعیت پایین، سوال‌برانگیز است.
این مطالعات عوارض جانبی جدی یا غیرجدی را گزارش نکردند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.