این مرور نشان می‌دهد که در افراد مبتلا به استئوآرتریت (osteoarthritis):
برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی ممکن است مهارت‌های خود-مدیریتی، نشانه‌های استئوآرتریت، عملکرد، کیفیت زندگی و نرخ ترک مطالعه را بهبود نبخشند، اما در مقایسه با کنترل توجه، درد را به میزان متوسطی کاهش می‌دهند. مشارکت فعال و مثبت در زندگی گزارش نشد.
برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی در مقایسه با مراقبت‌های معمول ممکن است مهارت‌های خود-مدیریتی، درد و عملکرد را اندکی بهبود بخشند، اما شاید مشارکت فعال و مثبت در زندگی، نشانه‌های استئوآرتریت، کیفیت زندگی و نرخ ترک مطالعه را بهبود نبخشند.
این برنامه‌ها در مقایسه با ارائه اطلاعات به تنهایی یا در مقایسه با مداخلات دیگر (ورزش، فیزیوتراپی، حمایت اجتماعی یا طب سوزنی) احتمالا پیامدها را بهبود نمی‌بخشند.
استئوآرتریت و برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی چه هستند؟
استئوآرتریت (osteoarthritis; OA) عبارت است از بیماری مفاصل، مانند زانو یا مفصل ران، یا مفاصل دست. غضروف مفصلی که مفصل را می‌پوشاند، به تدریج نازک شده و فضای مفصلی را تنگ می‌کند. در موارد شدید، هیچ غضروفی میان استخوان‌ها باقی نمی‌ماند و استخوان‌ها هنگام حرکت مفصل روی هم ساییده می‌شوند که باعث درد و گاهی بی‌ثباتی مفصل می‌شود.
برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی، مداخلات رفتاری هستند که برای تشویق افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، به منظور ایفای نقش فعال در مدیریت شرایط خود، طراحی شده‌اند. این برنامه‌ها با هدف بهبود پیامدها برای بیماران از طریق حمایت از مراقبت‌های پزشکی، نه جایگزینی آن، طراحی شده‌اند. محتوای آموزشی که برای بیماران در خصوص شرایط آنها و بهترین روش‌های مدیریت نشانه‌هایشان به کار می‌رود، میان برنامه‌های مختلف متفاوت است.
بهترین تخمین از آنچه برای افراد مبتلا به استئوآرتریت دریافت‌کننده برنامه‌های خود-مدیریتی رخ می‌دهد، چیست؟
افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، مهارت‌های خود را پس از 12 ماه، 0.4 امتیاز بهتر (0.4 امتیاز بدتر تا 1.2 امتیاز بهتر) در مقیاس 1 تا 10 امتیازی ارزیابی کردند (نمرات بالاتر به معنای خود-مدیریتی بهتر است) (4% بهبودی مطلق؛ 4% بدتر تا 12% بهتر).
- افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، مهارت‌های خود را در مقیاس 1 تا 10 امتیازی، برابر با 6.2 امتیاز ارزیابی کردند.
- افرادی که برنامه کنترل توجه دریافت کردند، مهارت‌های خود-مدیریتی خود را در مقیاس 1 تا 10 امتیازی، برابر با 5.8 امتیاز ارزیابی کردند.
افرادی که یک برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، پس از 12 ماه، درد خود را 0.8 امتیاز کمتر (0.3 تا 0.14 امتیاز کمتر) در مقیاس 0 تا 10 امتیازی ارزیابی کردند (نمره کمتر به معنای درد کمتر است) (8% بهبودی مطلق).
- افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، میزان درد خود را در مقیاس 0 تا 10 امتیازی، برابر با 5 امتیاز ارزیابی کردند.
- افرادی که برنامه کنترل توجه دریافت کردند، میزان درد خود را در مقیاس 0 تا 10 امتیازی، برابر با 5.8 امتیاز ارزیابی کردند.
افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، پس از 12 ماه، نشانه‌های استئوآرتریت خود را 0.14 امتیاز کمتر (0.54 امتیاز کمتر تا 0.26 امتیاز بیشتر) در مقیاس 0 تا 10 امتیازی ارزیابی کردند (نمره کمتر به معنای نشانه‌های کمتر است) (1% بهبودی مطلق).
- افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، شدت نشانه‌هایشان را در مقیاس 0 تا 10 امتیازی، برابر با 4.1 امتیاز ارزیابی کردند.
- افرادی که برنامه کنترل توجه دریافت کردند، شدت نشانه‌هایشان را در مقیاس 0 تا 10 امتیازی، برابر با 4.2 امتیاز ارزیابی کردند.
افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، پس از 12 ماه، عملکرد خود را 0.04 امتیاز کمتر (0.02 امتیاز کمتر تا 0.10 امتیاز بیشتر) در مقیاس 0 تا 3 امتیازی ارزیابی کردند (نمره کمتر به معنای عملکرد بهتر است) (4% بهبودی مطلق).
- افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، عملکرد خود را در مقیاس 0 تا 3 امتیازی، برابر با 1.25 امتیاز ارزیابی کردند.
- افرادی که برنامه کنترل توجه دریافت کردند، عملکرد خود را در مقیاس 0 تا 3 امتیازی، برابر با 1.29 امتیاز ارزیابی کردند.
افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، پس از 12 ماه، کیفیت زندگی خود را 0.01 امتیاز کمتر (0.03 امتیاز کمتر تا 0.01 امتیاز بیشتر) در مقیاس 0 تا 1 امتیازی ارزیابی کردند (نمره بالاتر به معنای کیفیت زندگی بهتر است) (1% وخامت مطلق).
- افرادی که برنامه خود-مدیریتی را تکمیل کردند، کیفیت زندگی خود را در مقیاس 0 تا 1 امتیازی، برابر با 0.56 امتیاز ارزیابی کردند.
- افرادی که برنامه کنترل توجه دریافت کردند، کیفیت زندگی خود را در مقیاس 0 تا 1 امتیازی، برابر با 0.57 امتیاز ارزیابی کردند.
از هر 100 نفر، یک نفر بیشتر از ادامه برنامه‌های خود-مدیریتی انصراف داد (1% بهبودی مطلق).
- 13 نفر از 100 نفری که برنامه خود-مدیریتی دریافت کردند، از ادامه برنامه انصراف دادند.
- 12 نفر از 100 نفری که برنامه کنترل توجه دریافت کردند، از ادامه برنامه انصراف دادند.
شواهدی با کیفیت پائین تا متوسط نشان می‌دهد که برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی در افراد مبتلا به استئوآرتریت با مزیتی اندک یا عدم مزیت همراه هستند، اما بعید است که آسیبی به همراه داشته باشند.
این برنامه‌ها در مقایسه با کنترل توجه، احتمالا مهارت‌های خود-مدیریتی، درد، نشانه‌های استئوآرتریت، عملکرد یا کیفیت زندگی را بهبود نمی‌بخشند، و تاثیرات ناشناخته‌ای بر مشارکت مثبت و فعال در زندگی دارند. مهارت‌های خود-مدیریتی در مقایسه با مراقبت‌های معمول، ممکن است درد، عملکرد و نشانه‌ها را تا حدودی بهبود بخشند، اگرچه این مزایا بعید است اهمیت بالینی داشته باشند.
انجام مطالعات بیشتر در مورد تاثیرات برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی، همانطور که در کارآزمایی‌های این مرور ارائه شد، بعید است که نتیجه‌گیری‌های ما را به‌طور اساسی تغییر دهند، زیرا شاید مخدوش‌شدگی (confounding) ناشی از سوگیری در طول مطالعات به نفع خود-مدیریتی باشد. با این حال، ممکن است انجام کارآزمایی‌هایی برای ارزیابی دیگر مدل‌های ارائه برنامه آموزشی خود-مدیریتی ضروری باشد. این کارآزمایی‌ها باید مداخله ارائه‌شده را به شیوه مناسبی توصیف کنند و چارچوب گسترش‌یافته PROGRESS-Plus و سواد سلامت را در نظر بگیرند تا مسائل مربوط به برابری سلامت را برای دریافت‌کنندگان بررسی کنند.
برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی (self-management)، مداخلات پیچیده‌ای هستند که به‌طور خاص آموزش بیمار و اصلاح رفتار او را هدف قرار می‌دهند. آنها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن را تشویق کنند نقشی فعال در خود-مدیریتی داشته باشند تا مراقبت‌های پزشکی را تکمیل کرده و پیامدها را بهبود بخشند.
ارزیابی اثربخشی برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی در افراد مبتلا به استئوآرتریت (osteoarthritis).
پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ PyscINFO؛ SCOPUS و پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بدون محدودیت زبانی، در 17 ژانویه 2013 جست‌وجو شدند. فهرست منابع مرورها و کارآزمایی‌های واردشده را برای شناسایی مطالعات بیشتر کنترل کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده با موضوع برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی در افراد مبتلا به استئوآرتریت وارد این مرور شدند. مطالعاتی از این مرور حذف شدند که در آنها شرکت‌کنندگان، مراقبت‌های غیرفعال دریافت کرده و همچنین مطالعاتی که به مقایسه یک نوع برنامه در برابر برنامه دیگر پرداختند.
علاوه بر روش‌های استاندارد، مولفه‌های مداخلات خود-مدیریتی را با استفاده از هشت حیطه پرسشنامه تاثیر آموزش سلامت (Health Education Impact Questionnaire; heiQ)، و ویژگی‌های زمینه و شرکت‌کننده را با استفاده از PROGRESS-Plus و پرسشنامه سواد سلامت (Health Literacy Questionnaire; HLQ) استخراج کردیم. پیامدها عبارت بودند از خود-مدیریتی استئوآرتریت، مشارکت مثبت و فعال شرکت‌کننده در زندگی، درد، نمره کلی نشانه، عملکرد بر اساس گزارش خود بیمار، کیفیت زندگی و خروج از مطالعه (از جمله انصراف از ادامه درمان و کسانی که در دوره پیگیری از دست رفتند). کیفیت مجموعه شواهد مربوط به این پیامدها را با استفاده از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) بررسی کردیم.
بیست و نه مطالعه (6,753 شرکت‌کننده) را وارد کردیم که برنامه‌های آموزشی خود-مدیریتی را با کنترل توجه (پنج مطالعه)، مراقبت معمول (17 مطالعه)، ارائه اطلاعات به تنهایی (چهار مطالعه) یا مداخله دیگر (هفت مطالعه) مقایسه کردند. اگرچه مداخلات ناهمگون بودند، بسیاری از آنها شامل عناصر کسب مهارت و تکنیک (94%)، فعالیت سلامت-محور (85%) و خود-پایشی و بینش (79%) بودند؛ با این حال، فقط 12% به یکپارچگی و حمایت اجتماعی پرداختند. اکثر مطالعات، اطلاعات کافی را برای ارزیابی همه آیتم‌های PROGRESS-Plus ارائه نکردند. هشت مطالعه عمدتا شامل شرکت‌کنندگان زن تحصیل‌کرده قفقازی بودند، و فقط چهار مطالعه اطلاعاتی را در مورد سطح سواد سلامت شرکت‌کنندگان ارائه دادند. همه مطالعات برای پیامدهای خود-گزارشی در معرض خطر بالای سوگیری عملکرد (performance bias) و سوگیری تشخیص (detection bias) بودند؛ 20 مطالعه در معرض خطر بالای سوگیری انتخاب (selection bias)، 16 مطالعه در معرض خطر بالای سوگیری ریزش نمونه (attrition bias)، دو مطالعه در معرض خطر بالای سوگیری گزارش‌دهی (reporting bias) و 12 مطالعه در معرض خطر سوگیری‌های دیگر قرار داشتند. کنترل توجه را مناسب‌ترین معیار و در نتیجه به عنوان مقایسه‌کننده اصلی در نظر گرفتیم.
برنامه‌های خود-مدیریتی در مقایسه با کنترل توجه، ممکن است در 12 ماه مزایای قابل توجهی نداشته باشند. شواهدی با کیفیت پائین از یک مطالعه (344 نفر) نشان می‌دهد که مهارت‌های خود-مدیریتی در گروه فعال و گروه کنترل مشابه بودند: 5.8 امتیاز در مقیاس 10 امتیازی خود-کارآمدی در گروه کنترل، تفاوت میانگین (MD) میان گروه‌ها، 0.4 امتیاز (95% فاصله اطمینان (CI): 0.39- تا 1.19) بود. شواهدی با کیفیت پائین از چهار مطالعه (575 نفر) نشان می‌دهد که برنامه‌های خود-مدیریتی ممکن است منجر به کاهشی اندک اما از نظر بالینی بی‌اهمیت در میزان درد افراد شوند: تفاوت میانگین استانداردشده (SMD) میان گروه‌ها: 0.26- (95% CI؛ 0.44- تا 0.09-)؛ میزان درد در مقیاس 0 تا 10 امتیازی آنالوگ بصری (VAS) در گروه کنترل: 6 امتیاز، میانگین کاهش درد پس از درمان: 0.8 امتیاز (95% CI؛ 0.14- تا 0.3-) در مقیاس 10 امتیازی، تعداد افراد مورد نیاز جهت درمان تا حصول یک پیامد مفید بیشتر (number needed to treat for an additional beneficial outcome; NNTB): 8 نفر (95% CI؛ 5 تا 23) بودند. شواهدی با کیفیت پائین از یک مطالعه (251 نفر) نشان می‌دهد که میانگین نمره کلی استئوآرتریت در یک مقیاس نشانه 0 تا 10 امتیازی (امتیاز کمتر بهتر است) در گروه کنترل، 4.2 بود، و درمان موجب کاهش نشانه‌ها تا میانگین 0.14 امتیاز شد (95% CI؛ 0.54- تا 0.26). این نتیجه، احتمال وجود یک مزیت مهم بالینی را در برخی افراد رد نمی‌کند (95% CI شامل کاهش 0.5 امتیازی بود). شواهدی با کیفیت پائین از سه مطالعه (574 نفر) تفاوت معنی‌داری را از نظر عملکرد میان گروه‌ها نشان نداد (SMD: -0.19؛ 95% CI؛ 0.5- تا 0.11)؛ میانگین عملکرد در گروه کنترل در یک مقیاس 0 تا 3 امتیازی، 1.29 امتیاز بود، و درمان با خود-مدیریتی منجر به میانگین بهبودی 0.04 امتیازی شد (95% CI؛ 0.10- تا 0.02). شواهدی با کیفیت پائین از یک مطالعه (165 نفر) هیچ تفاوتی را میان گروه‌ها از نظر کیفیت زندگی نشان نداد (MD: -0.01؛ 95% CI؛ 0.03- تا 0.01)؛ میانگین گروه کنترل در مقیاس 0 تا 1 واحدی به‌زیستی (well-being): 0.57 واحد. شواهدی با کیفیت متوسط از پنج مطالعه (937 نفر) نشان داد که نرخ خروج از مطالعه میان گروه خود-مدیریتی (13%) و گروه کنترل (12%) مشابه بود: RR: 1.11؛ (95% CI؛ 0.78 تا 1.57). مشارکت مثبت و فعال در زندگی اندازه‌گیری نشد.
شواهدی با کیفیت متوسط از 11 مطالعه (حداکثر 1,706 شرکت‌کننده) نشان می‌دهد که برنامه‌های خود-مدیریتی در مقایسه با مراقبت معمول، احتمالا در مدت 21 ماه مزایای اندکی را از نظر مهارت‌های خود-مدیریتی، درد، نشانه‌های استئوآرتریت و عملکرد به همراه دارند، اگرچه این موارد اهمیت بالینی مشکوکی داشته و هیچ بهبودی در مشارکت مثبت و فعال در زندگی یا کیفیت زندگی مشاهده نشد. نرخ خروج از مطالعه مشابه بود. شواهدی با کیفیت پائین تا متوسط نشان می‌دهد که هیچ تفاوت مهمی در خود-مدیریتی، درد، نشانه‌ها، عملکرد، کیفیت زندگی یا نرخ خروج از مطالعه میان برنامه‌های خود-مدیریتی و ارائه اطلاعات به تنهایی یا مداخلات دیگر (ورزش، فیزیوتراپی، حمایت اجتماعی یا طب سوزنی) وجود ندارد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.