پیشینه
فرض بر این است که اسیدهای چرب با چند پیوند اشباع‌نشده امگا-3 (PUFAهای امگا-3) دارای تاثیر مفیدی بر عملکرد مغز هستند. پیشنهاد شده که ممکن است این اسیدها کاهش حافظه و توانایی برای انجام کارهای روزمره را در افراد مبتلا به دمانس بهبود داده یا به تاخیر اندازند. در این مرور، کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (مطالعات بالینی که در آنها افراد به صورت کاملا تصادفی در یکی از دو یا چند گروه درمانی قرار داده می‌شوند) را بررسی کردیم که به مقایسه PUFAهای امگا-3، به شکل مکمل یا رژیم‌های غذایی غنی‌شده، با دارونما (placebo) (درمان ساختگی) در افراد مبتلا به شایع‌ترین انواع دمانس پرداختند.
کارآزمایی‌های وارد شده
سه کارآزمایی را وارد مرور کردیم که 632 فرد مبتلا به بیماری آلزایمر را با شدت خفیف تا متوسط بررسی کردند. هیچ کارآزمایی را نیافتیم که روی دیگر انواع دمانس انجام شده باشد. در همه کارآزمایی‌ها شرکت‌کنندگان یا دارونما دریافت کردند یا مکمل PUFA امگا-3. سطح کیفیت کارآزمایی‌ها خوب بود. شرکت‌کنندگان به طور تصادفی به گروه‌های درمانی تخصیص داده شدند. شرکت‌کنندگان و بسیاری از محققان اطلاع نداشتند که کدام درمان ارائه داده شده است.
نتایج
هنگامی که نتایج حاصل از کارآزمایی‌ها را ترکیب کردیم، دریافتیم که مصرف مکمل PUFA امگا-3 به مدت شش ماه هیچ تاثیری بر شناخت (یادگیری و درک)، عملکرد روزمره، کیفیت زندگی یا سلامت روان افراد ندارد. در یک مطالعه بسیار کوچک مشاهده شد که مصرف PUFAهای امگا-3، هنگامی که برای مدت زمان طولانی‌تری استفاده شوند، فعالیت‌های شناختی و پیچیده روزانه را، مانند خرید، بهبود می‌بخشند. با این حال، سطح کیفیت شواهد فقط متوسط بود، بنابراین باید در کارآزمایی‌های بعدی تائید شود. هم‌چنین PUFAهای امگا-3، هیچ تاثیری بر درجه‌بندی شدت کلی بیماری نداشتند. کارآزمایی‌ها، عوارض جانبی را خیلی خوب گزارش ندادند، اما هیچ یک از مطالعات تاثیرات مضر قابل‌توجهی را بر سلامت گزارش نکردند.
نتیجه‌گیری
در مجموع، کیفیت شواهد برای بسیاری از تاثیراتی که اندازه‌گیری کردیم، در سطح متوسط یا بالا بود، اما هیچ شواهدی را مبنی بر مزیت یا آسیب ناشی از مصرف مکمل‌های PUFA امگا-3 در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر با شدت خفیف تا متوسط نیافتیم. تاثیرات آن بر افراد مبتلا به انواع دیگر دمانس هم‌چنان نامشخص است.
شواهد قانع‌کننده‌ای را برای اثربخشی مکمل‌های PUFA امگا-3 در درمان AD خفیف تا متوسط نیافتیم. این نتیجه برای تمام پیامدهای مرتبط برای افراد مبتلا به دمانس هم‌سو و سازگار بود. به نظر می‌رسد که عوارض جانبی این مکمل‌ها کم است، اما بر اساس شواهد سنتز شده در این مرور، نمی‌توانیم یک نتیجه نهایی را درباره تحمل‌پذیری درمان ارائه دهیم. تاثیرات آن بر جمعیت‌های دیگر ناشناخته می‌ماند.
استفاده از اسیدهای چرب با چند پیوند اشباع‌نشده امگا-3 (omega-3 PUFA) برگرفته از ماهی و منابع گیاهی معمولا به عنوان یک جایگزین غیر-دارویی برای بهبود عملکرد مغز و کم کردن سرعت پیشرفت بیماری دمانس (dementia) در نظر گرفته می‌شوند. این فرضیه بیشتر بر اساس یافته‌های مطالعات پیش-بالینی و پژوهش‌های اپیدمیولوژیکی بنا شده است. هدف مدل‌های توضیحی حاصل، نقش PUFAهای امگا-3 در توسعه و یکپارچگی نورون‌های مغز، تاثیر آنتی‌اکسیداتیو حفاظتی آنها بر غشای سلولی و مکانیسم‌های عصبی شیمیایی بالقوه است که مستقیما با آسیب‌شناسی مختص آلزایمر مرتبط است. در پژوهش‌های اپیدمیولوژیکی هم‌چنین شواهدی از سوءتغذیه در افراد مبتلا به دمانس یافت شده است. با توجه به این موضوع و این واقعیت که امگا-3 PUFA نمی‌تواند توسط بدن انسان تولید شود، امگا-3 PUFA ممکن است یک گزینه درمانی امیدوارکننده برای دمانس باشند.
ارزیابی اثربخشی و بی‌خطری (safety) مصرف مکمل اسید چرب با چند پیوند اشباع‌نشده (polyunsaturated fatty acid; PUFA) امگا-3 برای درمان افراد مبتلا به دمانس.
پایگاه ثبت تخصصی گروه دمانس و بهبود شناختی در کاکرین (ALOIS)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ PsycINFO؛ CINAHL؛ ClinicalTrials.gov و پورتال/ICTRP سازمان جهانی بهداشت (WHO) را در 10 دسامبر 2015 جست‌وجو کردیم. با تولید کنندگان مکمل‌های امگا-3 تماس گرفتیم و فهرست منابع مقالات برجسته و مقالات وارد شده را از نظر گذراندیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که در آنها PUFA امگا-3 به شکل مکمل‌ها یا رژیم‌های غذایی غنی‌شده برای افراد مبتلا به بیماری آلزایمر (Alzheimer's disease; AD)، دمانس عروقی (vascular dementia; VaD)، دمانس اجسام لویی (dementia with Lewy bodies; DLB)، دمانس بیماری پارکینسون (Parkinson's disease dementia; PDD) یا دمانس پیشانی‌گیجگاهی (frontotemporal dementia; FTD) تجویز شد.
معیارهای پیامد اولیه مورد نظر شامل تغییرات در عملکردهای شناختی کلی و اختصاصی، پرفورمانس عملکردی، شدت دمانس و عوارض جانبی بودند. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم مطالعات را انتخاب کرده، داده‌ها را استخراج و کیفیت کارآزمایی‌ها را مطابق با کتابچه راهنمای کاکرین برای مرورهای سیستماتیک مداخلات ارزیابی کردند. کیفیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم. داده‌های منتشر نشده‌ای را از نویسندگان کارآزمایی دریافت کرده و اطلاعات مربوط به عوارض جانبی را از مقالات منتشر شده جمع‌آوری کردیم. متاآنالیزهایی را برای معیارهای پیامد موجود در شش ماه انجام دادیم.
سه کارآزمایی قابل مقایسه تصادفی‌سازی و کنترل شده با دارونما (placebo) را وارد کردیم که به بررسی مکمل‌های PUFA امگا-3 در 632 شرکت‌کننده مبتلا به AD خفیف تا متوسط در مدت زمان شش، 12 و 18 ماه پرداختند. هیچ مطالعه‌ای را برای بررسی انواع دیگر دمانس نیافتیم. سطح کیفیت روش‌شناسی تمام کارآزمایی‌ها بالا بود. کیفیت کلی شواهد برای اغلب پیامدها در سطح بالا قرار داشت.
شواهدی دال بر مزیت PUFAهای امگا-3 بر عملکرد شناختی، هنگامی که شش ماه پس از مصرف با استفاده از Alzheimer's Disease Assessment Scale - Cognitive subscale (تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD): 0.02-؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.19- تا 0.15؛ 566 شرکت‌کننده؛ 3 مطالعه، شواهد با کیفیت بالا)، یا Mini-Mental State Examination (تفاوت میانگین (MD): 0.18؛ 95% CI؛ 1.05- تا 1.41؛ 202 شرکت‌کننده؛ 2 مطالعه؛ شواهد با کیفیت بالا) اندازه‌گیری شد، یا بر فعالیت‌های روزمره زندگی (SMD: -0.02؛ 95% CI؛ 0.19- تا 0.16؛ 544 شرکت‌کننده؛ 2 مطالعه؛ شواهد با کیفیت بالا) یافت نشد. هم‌چنین مصرف آنها هیچ تاثیری پس از شش ماه درمان بر شدت دمانس که با استفاده از درجه‌بندی بالینی دمانس-مجموع جعبه‌ها (Clinical Dementia Rating-Sum of Boxes) اندازه‌گیری شد (MD: -0.00؛ 95% CI؛ 0.58- تا 0.57؛ 542 شرکت‌کننده؛ 2 مطالعه؛ شواهد با کیفیت بالا) یا بر کیفیت زندگی که با استفاده از مقیاس کیفیت زندگی بیماری آلزایمر (Quality of Life Alzheimer's Disease scale) اندازه‌گیری شد (MD: -0.10؛ 95% CI؛ 1.28- تا 1.08؛ 322 شرکت‌کننده؛ 1 مطالعه؛ شواهد با کیفیت بالا)، باقی نگذاشت. هیچ تفاوتی پس از شش ماه درمان در سلامت روان که با مقیاس درجه‌بندی افسردگی مونتگمری-آزبرگ (Montgomery-Åsberg Depression Rating Scale) (MD: -0.10؛ 95% CI؛ 0.74- تا 0.54؛ 178 شرکت‌کننده: 1 مطالعه؛ شواهد با کیفیت بالا) یا پرسش‌نامه عصبی‌روانی (Neuropsychiatric Inventory) (SMD: 0.10؛ 95% CI؛ 0.07- تا 0.27؛ 543 شرکت‌کننده؛ 2 مطالعه؛ شواهد با کیفیت بالا) اندازه‌گیری شد، به دست نیامد. یک مطالعه بسیار کوچک، مزیت PUFAهای امگا-3 را در فعالیت‌های ابزاری زندگی روزمره، پس از 12 ماه درمان نشان داد (MD: -3.50؛ 95% CI؛ 4.30- تا 2.70-؛ 22 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط). مطالعات وارد شده، عملکرد شناختی اختصاصی را اندازه‌گیری نکردند، عوارض جانبی را نیز به خوبی گزارش ندادند. دو مطالعه اعلام کردند که همه عوارض جانبی مشاهده شده خفیف بوده و فراوانی کلی این عوارض بین گروه‌های PUFA امگا-3 و دارونما (placebo) تفاوتی نداشتند. داده‌های حاصل از یک مطالعه، هیچ تفاوتی را بین گروه‌ها از نظر فراوانی هرگونه عارضه جانبی (خطر نسبی (RR)؛ 1.02؛ 95% CI؛ 0.95 تا 1.10؛ 402 شرکت‌کننده؛ 1 مطالعه؛ شواهد با کیفیت متوسط)، یا هرگونه عارضه جانبی جدی (RR: 1.05؛ 95% CI؛ 0.78 تا 1.41؛ 402 شرکت‌کننده؛ 1 مطالعه؛ شواهد با کیفیت بالا) پس از 18 ماه درمان، نشان نداد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.