این مطالعه یک نسخه به‌روزشده از مرور کاکرین با عنوان «ریتوکسیماب (rituximab) برای مالتیپل اسکلروزیس عودکننده-فروکش‌کننده» است (برای اولین‌بار در کتابخانه کاکرین، سال 2011، شماره 12 منتشر شد).
مطالعات اخیر نشان دادند که دسته‌ای از گلبول‌های سفید (لنفوسیت‌های B) می‌توانند در آسیب‌شناسی MS دخیل باشند. این ویژگی منجر به ایجاد علاقه مجدد به توسعه درمان‌هایی با هدف کنترل فعالیت سلول‌های B شده است. ریتوکسیماب متعلق به کلاس آنتی‌بادی‌های مونوکلونال است و می‌تواند تعداد لنفوسیت‌های B را در مایع مغزی‌نخاعی کاهش دهد. نویسندگان این مرور، کارآمدی و بی‌خطری ریتوکسیماب را در بیماران مبتلا به RRMS، با در نظر گرفتن عود، ضایعات مغزی و پیشرفت بیماری ارزیابی کردند. از متون علمی مرتبط، فقط یک مطالعه وارد شدن که ریتوکسیماب را در مقایسه با دارونما (placebo) در 104 بیمار بزرگسال با حداقل یک عود در طول سال قبل ارزیابی کرد.
نویسندگان، شواهد قانع‌کننده‌ای را برای حمایت از مصرف ریتوکسیماب به‌عنوان یک درمان موثر برای RRMS پیدا نکردند، هم‌چنین به این دلیل که کیفیت مطالعه شناسایی‌شده به دلیل سطح بالای سوگیری خروج بیماران از مطالعه (attrition bias)، تعداد کم شرکتکنندگان و پیگیری کوتاهمدت، محدود شد. تا آنجا که به بی‌خطری درمان مربوط می‌شود، بیماران عوارض جانبی مرتبط با اینفیوژن را طی 24 ساعت پس‌از اولین اینفیوژن گزارش کردند، از جمله لرز، سردرد، تهوع، تب، خارش، خستگی، تحریک گلو و درد حلق و حنجره. در میان عوارض جانبی مرتبط با عفونت، فقط عفونت‌های مجاری ادراری (در 14.5% در مقایسه با 8.6%) و سینوزیت (13.0% در مقایسه با 8.6%) در گروه ریتوکسیماب شایع‌تر بودند. مزایای بالقوه ریتوکسیماب برای درمان RRMS باید در مطالعات مقیاس بزرگ که از کیفیت بالایی همراه با بی‌خطری طولانی‌مدت برخوردار هستند، بیشتر ارزیابی شوند.
شواهد کافی برای حمایت از استفاده از ریتوکسیماب به‌عنوان یک درمان اصلاح‌کننده بیماری برای RRMS وجود ندارد زیرا فقط یک RCT وارد شد. کیفیت مطالعه به‌دلیل سطح بالای سوگیری خروج بیماران از مطالعه، تعداد کم شرکتکنندگان و پیگیری کوتاهمدت، محدود شد. تاثیرات مفید ریتوکسیماب برای RRMS بی‌نتیجه باقی می‌ماند. بااین‌حال، درمان کوتاهمدت با یک دوره واحد از ریتوکسیماب برای اکثر بیماران مبتلا به RRMS بی‌خطر بود. عوارض جانبی خفیف تا متوسط مرتبط با اینفیوژن و هم‌چنین نازوفارنژیت، عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، عفونت‌های مجاری ادراری و سینوزیت، شایع بودند. مزایای بالقوه ریتوکسیماب برای درمان RRMS باید در مطالعات مقیاس بزرگ که از کیفیت بالایی همراه با بی‌خطری طولانی‌مدت برخوردار هستند، ارزیابی شوند.
این مطالعه یک نسخه به‌روزشده از مرور کاکرین با عنوان «ریتوکسیماب (rituximab) برای مالتیپل اسکلروزیس عودکننده-فروکش‌کننده» است (برای اولین‌بار در کتابخانه کاکرین، سال 2011، شماره 12 منتشر شد).
بیش از 80% از افراد مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس (multiple sclerosis; MS) دچار یک دوره بیماری عودکننده-فروکش‌کننده می‌شوند. تقریبا 10 سال پس‌از شروع بیماری، تخمین زده می‌شود که 50% از افراد مبتلا به MS عودکننده-فروکش‌کننده (relapsing-remitting MS; RRMS) به MS پیشرونده ثانویه تبدیل می‌شوند. MS بار (burden) اجتماعی‌اقتصادی عمده‌ای را برای بیمار و جامعه ایجاد می‌کند. درمان موثری که دفعات عود را کاهش داده و از پیشرفت آن پیشگیری کند، می‌تواند بر هزینه‌ها و کیفیت زندگی تاثیر بگذارد و به کاهش بار اجتماعی‌اقتصادی MS کمک کند. برای گسترش مجموعه درمان فعلی، تائید درمان‌های جایگزین و موثرتر MS با روش‌های جدید عمل و بی‌خطری (safety) خوب مورد نیاز هستند. نشان داده شده که لنفوسیت‌های B در پاتوفیزیولوژی MS نقش دارند و ریتوکسیماب، سلول‌های B را از طریق سمّیت سلولی وابسته به کمپلمان و سمّیت سلولی وابسته به آنتی‌بادی لیز می‌کند. کارآزمایی‌های بالینی کنونی در حال ارزیابی نقش ریتوکسیماب به‌عنوان یک درمان کاهش سلول‌های B در درمان RRMS هستند.
بی‌خطری و اثربخشی ریتوکسیماب، به‌عنوان تک‌درمانی (monotherapy) یا درمان ترکیبی، در مقایسه با دارونما (placebo) یا داروهای تائیدشده اصلاح‌کننده بیماری (disease-modifying drugs; DMDs) (اینترفرون بتا (interferon-β; IFN-β)، گلاتیرامر استات (glatiramer acetate)، ناتالیزوماب (natalizumab)، میتوکسانترون (mitoxantrone)، فینگولیمود (fingolimod)، تری‌فلونوماید (teriflunomide)، دی‌متیل فومارات (dimethyl fumarate)، آلمتوزوماب (alemtuzumab)) برای کاهش فعالیت بیماری در افراد مبتلا به RRMS ارزیابی شدند.
هماهنگ‌کننده جست‌وجوی کارآزمایی‌ها، پایگاه ثبت تخصصی گروه مالتیپل اسکلروزیس و بیماری‌های نادر دستگاه عصبی مرکزی در کاکرین را جست‌وجو کرد (9 آگوست 2013). منابع را در کارآزمایی‌های شناسایی‌شده بررسی کرده و گزارش‌های انجمن‌های نورولوژیکی و انجمن‌های MS در اروپا و آمریکا (2004 تا آگوست 2013) را به‌صورت دستی جست‌وجو کردیم. ما هم‌چنین با پژوهشگرانی که در کارآزمایی‌های ریتوکسیماب شرکت داشتند ارتباط برقرار کرده و با Genentech ،BiogenIdec و Roche تماس گرفتیم.
همه کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی شده، دوسو کور (double-blind)، گروه موازی (parallel group) و کنترل‌شده با طول دوره پیگری برابر یا بیشتر از یک سال که ریتوکسیماب را به‌عنوان تک‌درمانی یا درمان ترکیبی، در مقایسه با دارونما یا DMDهای تائیدشده برای بیماران مبتلا به RRMS، بدون محدودیت در دوز، دفعات تجویز و مدت درمان، ارزیابی کردند.
از فرایندهای استاندارد روش‌شناسی (methodology) مورد انتظار سازمان همکاری کاکرین (Cochrane Collaboration) استفاده کردیم. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم کیفیت کارآزمایی را ارزیابی کرده و داده‌ها را استخراج کردند. اختلاف‌نظرات مورد بحث قرار گرفته و با اجماع‌نظر میان نویسندگان مرور حل‌وفصل شدند. برای دریافت داده‌های بیشتر یا تائید داده‌ها، با محققین اصلی مطالعات واردشده تماس گرفته شد.
یک کارآزمایی شامل 104 بیمار بزرگسال مبتلا به RRMS با نمره ورودی ≤ 5.0 در مقیاس وضعیت ناتوانی گسترده (Expanded Disability Status Scale; EDSS) و حداقل یک عود در طول سال قبل وارد شد. این کارآزمایی ریتوکسیماب را به عنوان تک‌درمانی در مقایسه با دارونما، با یک دوره واحد از تجویز ریتوکسیماب داخل وریدی (در روز 1 و روز 15) با دوز 1000 میلی‌گرم ارزیابی کرد. سوگیری خروج بیماران از مطالعه (attrition bias) قابل توجهی در هفته 48 (24.0%) پیدا شد. بیماران دریافت‌کننده ریتوکسیماب در هفته 24 کاهش قابل توجهی را در تعداد کل ضایعات افزایش‌دهنده گادولینیوم (gadolinium) نشان دادند (میانگین تعداد 0.5 در مقایسه با 5.5؛ کاهش نسبی: 91%) و میزان عود سالانه در هفته 24 (0.37 در مقایسه با 0.84) اما نه در هفته 48 (0.37 در مقایسه با 0.72). پیشرفت ناتوانی به‌عنوان یک پیامد در این کارآزمایی وارد نشد. تعداد بیشتری از بیماران در گروه ریتوکسیماب طی 24 ساعت پس‌از اینفیوژن اول (78.3% در مقایسه با 40.0%) دچار عوارض جانبی مانند لرز، سردرد، تهوع، تب، خارش، خستگی، تحریک گلو، درد حلق و حنجره شدند که اغلب موارد خفیف تا متوسط بودند (92.6%). شایع‌ترین عوارض جانبی مرتبط با عفونت (> 10% در گروه ریتوکسیماب) عبارت بودند از نازوفارنژیت، عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، عفونت‌های مجاری ادراری و سینوزیت. در این میان، فقط عفونت‌های مجاری ادراری (14.5% در مقایسه با 8.6%) و سینوزیت (13.0% در مقایسه با 8.6%) در گروه ریتوکسیماب شایع‌تر بودند. یک کارآزمایی در حال انجام شناسایی شد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.