سوال مطالعه مروری
شواهدی را درباره تاثیرات اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه (polyunsaturated fatty acids; PUFAs) در مقایسه با دارونما (placebo) یا عدم درمان، روی خواندن، نوشتن یا توانایی‌های ریاضی کودکان تا 18 سال که دچار اختلالات یادگیری خاص هستند، مرور کردیم.
پیشینه
کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری خاص، کسانی هستند که توانایی خواندن، املا، نوشتن و ریاضیات در آنها به طور قابل توجهی کمتر از آن چیزی است که برای سن آنها انتظار می‌رود و مشکلات آنها ناشی از هوش پائین‌تر، آموزش ناکافی یا محرومیت اجتماعی نیست. یک کودک ممکن است یک اختلال واحد، مانند اختلال خواندن، یا یک اختلال توام، مانند اختلال خواندن و ریاضیات داشته باشد. کودکان ممکن است مشکلات دیگری نیز مانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (attention deficit hyperactivity disorder; ADHD) همراه با اختلال در یادگیری خاص داشته باشند.
اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه برای رشد طبیعی مغز و عملکرد آن ضروری شناخته شده‌اند. بهترین PUFAها، اسیدهای چرب امگا 3 هستند که در آن اسید دوکوساهکزائونیک (docosahexaenoic) وجود دارد (معمولا با نام DHA شناخته می‌شود)، اما اسیدهای چرب امگا 6 نیز به خوبی شناخته شده هستند. از آنجایی که بدن انسان نمی‌تواند اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه را از انواع دیگر چربی بسازد، باید از غذاها یا مکمل‌ها به دست آیند. از آنجایی که این PUFAها برای رشد و نمو طبیعی مغز ضروری هستند، ممکن است به کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری خاص کمک کنند.
ویژگی‌های مطالعه
شواهد تا نوامبر 2015 به‌روز است.
دو مطالعه کوچک، شامل 116 کودک، که معیارهای ورود را داشتند، یافتیم. هر دو مطالعه ترکیبی از کپسول اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 را به عنوان مداخله به مدت سه ماه به کودکان دادند. بسیاری از این مطالعات شامل پسران بین 10 و 18 سال بودند (یک مطالعه در محیط مدرسه و مطالعه دیگر در یک کلینیک تخصصی انجام گرفت). یکی از مطالعات انجام شده توسط شرکت تولید کننده مکمل‌های امگا 3 و امگا 6 از نظر مالی حمایت شد.
مطالعه دیگری برای این مرور انتخاب نشد، زیرا محققان کارنوزین (carnosine) (یک اسید آمینه است که غلظت زیادی در مغز دارد) را به PUFAها اضافه کردند. کارنوزین و PUFAها ممکن است تاثیرات مشابهی داشته باشند، بنابراین جدا کردن تاثیرات این دو ماده تشکیل دهنده امکان‌پذیر نبود. نویسندگان مرور، پنج مطالعه را به دلیل اینکه وجود یک اختلال یادگیری خاص را که در این کودکان تشخیص داده شده بود، تایید نکردند، از این مرور حذف کردند.
نتایج کلیدی
هیچ یک از مطالعات وارد شده تاثیرات PUFAها را بر خواندن، نوشتن، تلفظ یا توانایی‌های ریاضی کودکان گزارش نکردند.
شواهد با کیفیت پائین (زیرا مطالعات، شرکت‌کنندگان کمی را انتخاب کرده بودند و شواهدی را از سوگیری (bias) نشان دادند) نشان داد که استفاده از PUFAها، خطر اختلالات جزئی دستگاه گوارش را افزایش نمی‌دهد. مطالعات وارد شده هیچ گونه عوارض جانبی دیگری را گزارش نکردند.
هر دو مطالعه، رفتارهای مرتبط با ADHD را گزارش کردند. با این حال، به دلیل شکل ارائه شده داده‌های موجود، امکان ترکیب آسان آنها یا نتیجه‌گیری درباره آنها وجود نداشت. مطالعات وارد شده پیامدهای ثانویه دیگری را گزارش نکردند.
نتیجه‌گیری
شواهد برای حمایت یا رد استفاده از PUFAها در کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری خاص کافی نیست.
شواهد کافی برای نتیجه‌گیری در مورد تاثیر PUFAها بر توانایی یادگیری کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری خاص وجود ندارد. RCTهای خوب طراحی شده با جمعیت مشخصی از کودکان با اختلالات یادگیری خاص که با معیارهای تشخیصی استاندارد تشخیص داده شده اند مورد نیاز است.
حدود 5% از کودکان مدرسه دارای یک اختلال یادگیری خاص هستند که به صورت شکست غیر-منتظره در کسب توانایی‌های کافی در خواندن، نوشتن یا ریاضیات که نتیجه کاهش توانایی‌های فکری، آموزش ناکافی یا محرومیت‌های اجتماعی نیست، تعریف می‌شود. %80 از این عوارض، اختلالات خواندن هستند. اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه (polyunsaturated fatty acids; PUFA)، به ویژه، اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6، که به طور معمول در مغز و شبکیه چشم به وفور یافت می‌شوند، برای یادگیری مهم هستند. برخی از کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری خاص، دارای کمبود این PUFAها هستند و درباره اینکه استفاده از مکمل Pها ممکن است به این کودکان در بهبود توانایی‌های یادگیری کمک کند، بحث وجود دارد.
1. ارزیابی تاثیرات استفاده از مکمل اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه (PUFAs) بر پیامدهای یادگیری در کودکان با اختلالات یادگیری خاص.
2. تعیین اینکه عوارض جانبی مصرف مکمل PUFAها در این کودکان گزارش شده یا خیر.
در نوامبر 2015، ما CENTRAL؛ Ovid MEDLINE؛ Embase؛ PsycINFO؛ 10 بانک اطلاعاتی دیگر و دو پایگاه ثبت کارآزمایی را جست‌وجو کردیم. هم‌چنین فهرست منابع مقالات مرتبط را جست‌وجو کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) یا شبه-RCTهایی که PUFAها را با دارونما (placebo) یا عدم درمان در کودکان کمتر از 18 سال مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری خاص که بر اساس راهنمای تشخیص آماری اختلالات روانی ویرایش پنجم (یا پیش از آن) (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders; DSM-5)، یا طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌ها با تجدیدنظر دهم (یا پیش از آن) (International Classification of Diseases; ICD-10) یا معیارهای معادل آن تشخیص داده شده است) مقایسه کرده‌اند. کودکان مبتلا به اختلالات رشد توام مانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (attention deficit hyperactivity disorder; ADHD) یا اوتیسم (autism) را وارد مرور کردیم.
دو نویسنده مرور (MLT و KHT) به طور جداگانه، عناوین و چکیده مقالات را با جست‌وجو و حذف تمام مطالعاتی که معیارهای ورود به مطالعه را نداشتند، غربالگری کردند. در صورت نیاز، برای به دست آوردن اطلاعات ازدست‌رفته و شفاف‌سازی، با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم. از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) برای ارزیابی کیفیت شواهد استفاده کردیم.
دو مطالعه کوچک شامل 116 کودک، عمدتا پسران بین 10 تا 18 سال، معیارهای ورود به مطالعه را داشتند. یک مطالعه در محیط مدرسه و مطالعه دیگر در یک کلینیک تخصصی انجام گرفت. هر دو مطالعه، به مدت سه ماه از ترکیب مکمل‌های اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 به عنوان مداخله در مقایسه با دارونما استفاده کردند. اگرچه هر دو مطالعه به طور کلی خطر پائین سوگیری (bias) داشتند، ما خطر سوگیری گزارش‌دهی را در یک مطالعه نامشخص و در مطالعه دیگر، بالا گزارش کردیم. علاوه بر این، یکی از مطالعات توسط صنعت حمایت مالی شده بود و مشارکت فعال آنها در مطالعه گزارش شد.
هیچ یک از مطالعات، داده‌های مربوط به پیامدهای اولیه یعنی نمرات خواندن، نوشتن، املا و ریاضیات را که با تست‌های استاندارد ارزیابی شده باشند، گزارش ندادند.
شواهدی با کیفیت پائین نشان می‌دهد که مکمل PUFAها، خطر اختلالات گوارشی را افزایش نمی‌دهند (خطر نسبی (RR): 1.43؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.25 تا 8.15؛ دو مطالعه؛ 116 کودک). محققان هیچ گونه عوارض جانبی دیگری را گزارش نکردند.
هر دو مطالعه پیامدهای رفتاری وابسته به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) را گزارش کردند. به دلیل اینکه یک مطالعه یافته‌های خود را به صورت یک پیامد پیوسته و مطالعه دیگری آن را به صورت یک پیامد دو-حالتی گزارش داده بود، قادر به ترکیب نتایج آنها در یک متاآنالیز (meta-analysis) نبودیم. پیامدهای ثانویه دیگری گزارش نشده بود.
یک مطالعه را به دلیل استفاده از یک مداخله همزمان (کارنوزین (carnosine)) و پنج مطالعه دیگر را به دلیل اینکه تشخیص نیرومندی را از یک اختلال یادگیری خاص ارائه ندادند، حذف کردیم. یک مطالعه در حال انجام را شناسایی کرده و سه مطالعه را یافتیم که در انتظار طبقه‌بندی بودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.