سوال مطالعه مروری
ما می‌خواستیم دریابیم که دکونژستان‌های بینی اگر به تنهایی استفاده شوند، می‌توانند نشانه‌های احتقان بینی را در افراد مبتلا به سرماخوردگی تخفیف دهند یا خیر.
پیشینه
سرماخوردگی اگرچه یک بیماری جدی نیست، ناخوشی شایعی است که اکثر ویزیت‌های پزشکان خانواده را تشکیل می‌دهد و مسئول بیشترین غیبت از محل کار و مدرسه است. نشانه‌های سرماخوردگی شامل آبریزش بینی، گلودرد و عطسه است و می‌تواند تا دو هفته طول بکشد. درمان قطعی برای سرماخوردگی وجود ندارد؛ درمان‌ها فقط نشانه‌ها را تخفیف می‌دهند. بسیاری از افراد از داروهای بدون نسخه مانند دکونژستان‌های بینی برای درمان نشانه‌های سرماخوردگی استفاده می‌کنند. اما شواهد کمی وجود دارد مبنی بر اینکه دکونژستان‌های بینی واقعا موثر هستند. ما می‌خواستیم دریابیم که این داروها به تخفیف احتقان بینی که به وسیله سرماخوردگی ایجاد شده کمک می‌کند یا خیر.
مطالعاتی را مد نظر قرار دادیم که فقط از دکونژستان‌های بینی در درمان سرماخوردگی استفاده کرده بودند. نشانه‌های عینی احتقان را بررسی کردیم؛ یعنی بهزیستی (well-being) کلی و بهبود نشانه‌ها توسط خود بیمار تعیین شده بود.
تاریخ جستوجو
جستوجو برای یافتن مطالعات را در جولای 2016 انجام دادیم.
ویژگی‌های مطالعه
15 مطالعه را با 1838 شرکت‌کننده وارد مرور کردیم؛ 14 مطالعه فقط شامل بزرگسالان 18 ساله یا بالاتر بود. در شش مطالعه از تک-دوز دکونژستان بینی استفاده شده و تاثیرات دکونژستان در همان روز تجویز دارو اندازه‌گیری شده بود. در نه مطالعه چند-دوز دکونژستان استفاده شده و تاثیرات دارو بین یک و 10 روز بعد از تجویز دارو اندازه‌گیری شده بود. یازده مطالعه از قرص یا شربت استفاده کرده بودند و در چهار مطالعه نیز اسپری بینی استفاده شده بود. هشت مطالعه در دانشگاه‌ها انجام شده بود، سه مطالعه در دانشگاه با همکاری بیمارستان و دو مطالعه نیز در بیمارستان انجام شده بود. در دو مطالعه نیز موقعیت انجام مطالعات نامشخص بود.
منابع تامین مالی مطالعه
سرمایه‌گذاری در نه مطالعه به وسیله کارخانه‌های دارویی یا آژانس‌هایی انجام شده بود که علائق تجاری به نتایج مطالعات داشتند. در شش مطالعه نیز منابع مالی نامشخص بود.
نتایج کلیدی
ما قادر نبودیم نتایجی درباره مصرف تک-دوز دکونژستان بینی استنتاج کنیم. ما دریافتیم که مزیت تجویز چند-دوز دکونژستان در تخفیف احتقان بینی ناچیز است؛ با این حال معلوم نبود که این نکته برای بیماران مفید است یا خیر. در هیچ مطالعه‌ای بهزیستی (well-being) کلی بیمار گزارش نشده بود. تفاوتی در تعداد حوادث جانبی بین افرادی که دکونژستان بینی دریافت کرده بودند و کسانی که این دارو را مصرف نکرده بودند، وجود نداشت. ما نتوانستیم تعیین کنیم که تفاوتی در تاثیرات دارو میان قرص دکونژستان و اسپری بینی وجود دارد یا خیر. نتایج مربوط به بزرگسالان بودند؛ شواهدی برای اثربخشی یا ایمنی دکونژستان‌های بینی برای کودکان وجود ندارد.
کیفیت شواهد
کیفیت شواهد را برای نشانه‌های عینی سرماخوردگی در مطالعات چند-دوز پائین ارزیابی کردیم، چون داده‌های اندکی وجود داشت و گزارش‌ها نامشخص بودند. کیفیت شواهد برای حوادث جانبی نیز پائین بود، دلیل آن گزارش‌های نامشخص و هم‌چنین دقیق نبودن تخمین‌ها بود (فواصل اطمینان وسیع وجود داشت - معیاری از عدم-قطعیت آماری).
ما قادر نبودیم در مورد اثربخشی تک-دوز دکونژستان‌های بینی به دلیل محدود بودن شواهد موجود نتیجه‌گیری کنیم. برای چند-دوز دکونژستان‌های بینی، شواهد موجود نشان می‌دهند که ممکن است تاثیر مثبت کوچکی بر معیارهای عینی احتقان بینی در بزرگسالان مبتلا به سرماخوردگی داشته باشند. با این حال ارتباط بالینی این تاثیر کوچک ناشناخته است و شواهد با کیفیت خوب برای نتیجه‌گیری‌های محکم و قوی، ناکافی هستند. به دلیل تعداد اندک مطالعاتی که در آنها از دکونژستان موضعی استفاده شده بود، ما قادر نبودیم در مورد اثربخشی دکونژستان‌های موضعی در برابر خوراکی نتیجه‌گیری کنیم. به نظر نمی‌رسد دکونژستان‌های بینی، خطر حوادث جانبی را در بزرگسالان در کوتاه-مدت افزایش دهند. اثربخشی و ایمنی دکونژستان‌های بینی در کودکان و هم‌چنین ارتباط بالینی تاثیرات اندک آنها در بزرگسالان هنوز مشخص نشده است.
بسیاری از درمان‌های سرماخوردگی، بدون نسخه به فروش می‌رسد. با وجود این، شواهد برای اثربخشی و ایمنی دکونژستان‌های بینی (nasal decongestants) محدود است.
ارزیابی اثربخشی و ایمنی کوتاه‌مدت و بلندمدت دکونژستان‌های بینی که به صورت تک-درمانی برای بهبود نشانه‌های سرماخوردگی در بزرگسالان و کودکان استفاده شده است.
ما پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL؛ شماره 6؛ جون 2016)، پایگاه ثبت تخصصی گروه عفونت‌های حاد تنفسی در کاکرین (ARI)؛ MEDLINE (از 1946 تا جولای 2016)؛ Embase (از 2010 تا 15 جولای 2016)؛ CINAHL (از 1981 تا 15 جولای 2016)؛ LILACS (از 1982 تا جولای 2016)؛ Web of Science (از 1955 تا جولای 2016) و پایگاه‌های ثبت کارآزمایی‌های بالینی را جستوجو کردیم.
معیار انتخاب ما، کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) و RCTهای خوشه‌ای بود که اثربخشی و عوارض جانبی دکونژستان‌ها را با دارونما (placebo) در درمان سرماخوردگی در بزرگسالان و کودکان مقایسه و بررسی کرده بودند. ما شبه-RCTها را کنار گذاشتیم.
سه نویسنده مرور، به‌طور مستقل از یکدیگر داده‌ها را بر اساس این معیارها استخراج و خلاصه کردند: معیارهای عینی احتقان بینی، نمره بهزیستی (well-being) کلی بیمار، معیارهای عینی و ذهنی از مقاومت راه‌های هوایی بینی، عوارض جانبی و بهبودی کلی. یک نویسنده مرور هنگام اختلافات به مثابه داور و قاضی عمل کرد. ما کارآزمایی‌ها را به صورت تک-دوزی و چند-دوزی طبقه‌بندی کرده و داده‌ها را هم جداگانه و هم با یکدیگر تجزیه‌وتحلیل کردیم. هم‌چنین مطالعات را با استفاده آنها از دکونژستان‌های بینی موضعی یا خوراکی به صورت جداگانه و با یکدیگر تجزیه‌وتحلیل کردیم.
ما 15 کارآزمایی را با 1838 شرکت‌کننده وارد کردیم. چهارده کارآزمایی فقط شامل شرکت‌کنندگان بزرگسال بود (18 سال و بالاتر). مداخله در شش مطالعه استفاده از تک-دوز بود و در نه مطالعه از چند-دوز استفاده شده بود. در نه مطالعه از سودوافدرین (pseudoephedrine) و در سه مطالعه از اکسی‌متازولین (oxymetazoline) استفاده شده بود. دکونژستان‌های دیگر عبارت‌بودند از: فنیل‌پروپانولامین (phenylpropanolamine)، نورافدرین (norephedrine) و زایلومتازولین (xylometazoline). فنیل‌پروپانولامین (یا نورافدرین) دیگر در بازار موجود نیست، بنابراین ما نتایج این مطالعات را در متاآنالیز (meta-analysis) وارد نکردیم. یازده مطالعه از دکونژستان‌های خوراکی و چهار مطالعه نیز از دکونژستان موضعی استفاده کرده بودند.
شرکت‌کنندگان بعد از ابتلا به سرماخوردگی انتخاب شده بودند. مدت نشانه‌ها میان مطالعات متفاوت بود، در 10 مطالعه مدت نشانه‌های سرماخوردگی در شرکت‌کنندگان کمتر از سه روز بود، در سه مطالعه نیز نشانه‌ها کمتر از پنج روز بود، در یک مطالعه سرماخوردگی به صورت آزمایشگاهی القا شده بود، یک مطالعه تعداد روزهای سرماخوردگی را در طول یک سال شمارش کرده بود. در مطالعات تک-دوز، اثربخشی دکونژستان‌های بینی در همان روز اندازه‌گیری شد، در حالی که پیگیری در مطالعات چند-دوز بین یک تا 10 روز متغیر بود.
اکثر مطالعات در موقعیت دانشگاهی انجام شده بود (هشت مطالعه)، شش مطالعه در یک مرکز سرماخوردگی یک دانشگاه خاص انجام شده بودند. دو مطالعه در دانشگاه با همکاری یک بیمارستان هدایت شده بود و دو مطالعه نیز فقط در بیمارستان انجام شده بود. در دو مطالعه نیز موقعیت انجام مطالعه نامشخص بود.
تفاوت زیادی در گزارش پیامدها وجود داشت و گزارش روش‌های جستوجو نیز در اکثر مطالعات محدود بود. بنابراین قضاوت ما درباره اکثر مطالعات این بود که آنها دارای خطر پائین یا نامشخص سوگیری (bias) هستند. تجمیع و ادغام مطالعات برای تعداد محدودی از مطالعات ممکن بود؛ اندازه‌گیری تاثیرات به صورت تفاوت‌های میانگین استاندارد شده (SMDs) بیان شد. یک نتیجه مثبت SMD، نشان دهنده بهبودی در احتقان بود. تفاوت‌های مهم خفیف مشخص به لحاظ بالینی برای بهبود در معیارهای عینی احتقان بینی وجود نداشت، بنابراین ما SMDها را به مثابه راهنمایی برای ارزیابی تاثیرات به این صورت به کار بردیم: کوچک (0.2 تا 0.49)، متوسط (0.5 تا 0.79) یا بزرگ (0.8 ≥).
تک-دوز دکونژستان در برابر دارونما: 10 مطالعه یک تک-دوز را از دکونژستان بینی با دارونما مقایسه کرده و اثربخشی آنها بین 15 دقیقه تا 10 ساعت بعد از مصرف دارو تست شده بود. هفت مطالعه از 10 مطالعه، نمره عینی نشانه‌ها را برای احتقان بینی گزارش کرده بودند، در هیچ یک از مطالعات بهزیستی (well-being) کلی بیمار گزارش نشده بود. اما تجمیع مطالعات به دلیل تنوع زیاد در اندازه‌گیری‌ها و تنوع گزارش نشانه‌های احتقان امکان‌پذیر نبود. دو مطالعه نیز حوادث جانبی را رکورد کرده بودند. هر دو مطالعه از دکونژستان خوراکی استفاده کرده بودند، و مشخص شد که تفاوت آماری بین تعداد حوادث جانبی در گروه درمان در برابر گروه دارونما وجود ندارد.
دوزهای چند-گانه دکونژستان در برابر دارونما: نه مطالعه مصرف چند-دوز از دکونژستان را با دارونما مقایسه کرده بودند، فقط پنج مطالعه پیامد اولیه، یعنی نمره عینی نشانه‌های احتقان بینی، را گزارش کرده بودند. در یک مطالعه از دکونژستان موضعی استفاده شده بود؛ هیچ یک از مطالعات گزارشی از بهزیستی (well-being) کلی بیمار نداشتند. معیارهای عینی احتقان تقریبا سه ساعت بعد از آخرین دوز به طور معناداری برای گروه درمانی بهتر از گروه دارونما بود (SMD: 0.49؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.07 تا 0.92؛ 0.02 = P؛ GRADE: شواهد با کیفیت پائین). با این حال SMD برابر با 0.49 فقط نشان دهنده تاثیر خفیف بالینی است. تجمیع داده‌ها مبتنی بر دو مطالعه بود، در یک مطالعه دکونژستان خوراکی و در دیگری دکونژستان موضعی استفاده شده بود، بنابراین قادر نبودیم تاثیرات دکونژستان خوراکی و موضعی را به طور جداگانه ارزیابی کنیم. در هفت مطالعه حوادث جانبی گزارش شده بود (شش مطالعه با دکونژستان خوراکی و یک مطالعه با دکونژستان موضعی)؛ متاآنالیز نشان داد که هیچ تفاوت آماری میان تعداد حوادث جانبی در گروه درمانی (125 در 1000) در مقایسه با گروه دارونما (126 در 1000) وجود ندارد. نسبت شانس (OR) برای حوادث جانبی در گروه درمانی 0.98 بود (95% CI؛ 0.68 تا 1.40؛ 0.90 = P؛ GRADE: شواهد با کیفیت پائین). وقتی فقط مطالعاتی را که از دکونژستان خوراکی استفاده کرده بودند، مد نظر قرار دادیم، نتایج باز هم یکسان بود (OR: 0.95؛ 95% CI؛ 1.39 تا 0.65؛ 0.80 = P؛ GRADE: شواهد با کیفیت پائین).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.