چرا این سوال مهم است؟
نیش عروس دریایی در مناطق ساحلی در سراسر جهان شایع است. هنگام نیش زده شدن توسط عروس دریایی، سلولهای خاصی به نام نماتوسیستها (nematocysts) سم تولید میکنند. نیش گونههای مختلف عروس دریایی نشانههای مختلفی را با شدتهای متفاوت ایجاد میکنند. نشانههای خفیفتر شامل درد، قرمزی، و خارش در محل نیش است. با این حال، واکنش به برخی از گونههای عروس دریایی میتواند جدیتر بوده و گاهی اوقات منجر به مرگومیر شود. درک مزایا و آسیبهای درمانهای مختلف به دانستن بهترین روش برای درمان تاثیرات نیش عروس دریایی کمک میکند.
چگونه شواهد را شناسایی و ارزیابی کردیم؟
متون علمی پزشکی را برای یافتن مطالعات انجام شده بر درمانهای مختلف نیش عروس دریایی جستوجو کردیم. نتایج مطالعات را برای گونههای مختلف عروس دریایی مقایسه و خلاصه کردیم. اطمینان خود را نسبت به شواهد، بر اساس عواملی مانند روشهای انجام و حجم نمونه مطالعه، و همسو و سازگار بودن یافتهها در طول مطالعات، رتبهبندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
نه مطالعه را با 574 شرکتکننده پیدا کردیم، که سه گروه از درمانها را ارزیابی کردند. هیچ مطالعهای را پیدا نکردیم که نوع چهارم درمان را ارزیابی کرده باشد (بانداژهای محکم که روی محل نیش اعمال میشوند).
همه مطالعات وارد شده دارای تعداد کمی شرکتکننده بوده و مشکلاتی در رابطه با روشهای انجام داشتند (برای مثال، به این دلیل که شرکتکنندگان از نوع درمان آگاه بودند، یا بسیاری از شرکتکنندگان مطالعه را پیش از پایان ترک کردند). همچنین تفاوتهایی را در یافتهها میان مطالعات پیدا کردیم که قادر به توضیح آنها نبودیم. از این موضوعات برای ارزیابی اعتماد خود به شواهد استفاده کردیم.
درمانهای گرم یا سرد
چهار مطالعه درمانهای گرم یا سرد را مقایسه کردند. در دو مطالعه، افراد بهطور تصادفی توسط عروس دریایی bluebottle در استرالیا گزیده شدند. در دو مطالعه دیگر، افراد بهطور تصادفی توسط عروس دریایی جعبهای هاوایی یا عروس دریایی جعبهای اصلی در استرالیا و هاوایی، ایالات متحده آمریکا، گزیده شدند؛ این عروسهای دریایی جعبهای باعث بروز سندرم ایروکانجی نمیشوند (وضعیتی که ممکن است منجر به عوارض جدی و گاهی اوقات مرگومیر شود). مطالعات به بررسی تاثیر درمانها بر تسکین درد پرداختند. محل نیش با استفاده از یک کیسه گرم یا آب داغ (با دوش، حمام، سطل یا شیلنگ)، گرم شد. با استفاده از کیسههای یخ یا کیسههای سرد نیز سرد شد. افراد در ساحل یا بیمارستان مداوا شدند.
به دلیل اعتماد محدود ما به شواهد موجود، نمیتوانیم بگوییم که اعمال گرما یا سرما در محل نیش عروس دریایی باعث کاهش یا توقف درد طی یک ساعت پس از درمان میشود؛ نیاز به درمان مجدد یا تغییر به درمان جایگزین را کاهش میدهد؛ واکنشهای پوستی را در 24 ساعت اول کاهش میدهد (خارش، نقاط قرمز یا بثورات پوستی)؛ یا باعث ایجاد هرگونه آسیب (سوختگی یا قرمزی موقت در اطراف ناحیه کاربرد درمان) میشود یا خیر. این یافته مستقیما به انواع عروس دریایی که در این بخش توضیح داده شدند، مربوط میشود.
درمانهای موضعی
چهار مطالعه، درمانهای موضعی را که روی پوست محل نیش و اطراف آن اعمال شدند، مقایسه کردند. در یک مطالعه، افراد پس از نیش تصادفی عروس دریایی جعبهای هاوایی در هاوایی تحت درمان قرار گرفتند. در سه مطالعه باقیمانده، افراد داوطلب شدند تا در یک محیط آزمایشگاهی گزیده شوند.
درمانها شامل: آب شیرین، آب دریا، Sting Aid (یک محصول تجاری)، نرمکننده گوشت آدولف (پاپائین (papain)، آنزیم موجود در پاپایا)، ایزوپروپیل الکل (isopropyl alcohol)، آمونیاک، آب گرم شده، اسید استیک یا بیکربنات سدیم بودند. در برخی از این درمانها، سرکه نیز به محل نیش زده شد.
به دلیل اطمینان پائین به شواهد موجود، نمیتوانیم بگوییم که استفاده از هریک از این درمانها برای نیش عروس دریایی، درد را طی شش ساعت پس از درمان کاهش میدهد یا متوقف میکند یا باعث آسیب میشود. یک مطالعه، یک درمان (آمونیاک) را کنار گذاشت، زیرا یکی از شرکتکنندگان پس از این درمان دچار سوختگی شیمیایی شد. این یافته مستقیما به انواع عروس دریایی که در این بخش توضیح داده شدند، مربوط میشود. این مطالعات درمان مجدد، تغییر درمان مطالعه به درمان جایگزین، یا واکنشهای پوستی را اندازهگیری نکردند.
درمان وریدی
این درمانها مستقیما به بدن (زیر پوست، عضلات، وریدها، یا ستون فقرات) تزریق میشوند. در یک مطالعه، افراد پس از نیش تصادفی عروس دریایی جعبهای که باعث سندرم ایروکانجی میشود، در بیمارستان تحت درمان قرار گرفتند. درمان شامل سولفات منیزیم یا دارونما (placebo) (که شبیه به درمان اما فاقد مواد فعال بود) بود که به صورت داخل وریدی (مستقیما از طریق ورید وارد جریان خون میشود) تجویز شد.
این مطالعه تسکین درد را به گونهای اندازهگیری نکرد که بتواند در این مرور گنجانده شود، و هیچ یک از پیامدهایی را که به آنها علاقه داشتیم، اندازهگیری نکرد.
این یافتهها به چه معنا است؟
اطمینان بسیار پائینی به شواهد موجود داریم. مشخص نیست که هریک از درمانهای ارزیابی شده باعث کاهش یا توقف درد میشوند یا خیر، یا مزایای دیگری را پس از گزیده شدن افراد توسط گونههای عروس دریایی در این مطالعات ارائه میدهند یا خیر. یافتههای این مرور فقط با نیش تعداد کمی از گونههای عروس دریایی مرتبط است که در استرالیا، مالزی و هاوایی (ایالات متحده آمریکا) بودند. بنابراین، این یافتهها نباید برای تصمیمگیری در مورد گزینههای درمانی برای هر نوع دیگری از عروس دریایی استفاده شوند.
این مرور تا چه زمانی بهروز است؟
شواهد ارائه شده در این مرور کاکرین تا اکتبر 2022 بهروز است.
تعداد کمی از مطالعات دادههایی را به این مرور ارائه دادند، و این دسته از مطالعات در انواع درمان، محیط، و دامنه گونههای عروس دریایی متفاوت بودند. با توجه به قطعیت بسیار پائین همه شواهد، از اثربخشی هر یک از درمانهای ارزیابی شده در این مرور مطمئن نیستیم. این مرور بهروز شده شامل دو مطالعه جدید (با 139 شرکتکننده بیشتر) است. یافتهها با مرور قبلی همسو و سازگار هستند.
مسمومیت ناشی از عروس دریایی (jellyfish) در بسیاری از مناطق ساحلی شایع بوده و شدت آن بسته به گونه آن متفاوت است. نیش، علائم و نشانههای مختلفی را از جمله درد، واکنشهای پوستی، و در برخی گونهها، سندرم ایروکانجی (Irukandji) (که ممکن است شامل درد شکم/کمر/قفسه سینه، تاکیکاردی، هیپرتانسیون، پدیدههای قلبی و به ندرت مرگومیر باشد) ایجاد میکند. درمانهای زیادی برای این نشانهها پیشنهاد شده، اما اثربخشی آنها نامشخص است. این یک نسخه بهروز شده از مرور کاکرین است که آخرینبار در سال 2013 منتشر شد.
تعیین مزایا و آسیبهای مرتبط با استفاده از هر مداخلهای، چه در بزرگسالان و چه در کودکان، برای درمان نیش عروس دریایی، که توسط کارآزماییهای تصادفیسازی و شبه-تصادفیسازی شده ارزیابی شدند.
CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ و Web of Science را در 27 اکتبر 2022 جستوجو کردیم. پایگاه ثبت کارآزماییهای بالینی و منابع علمی خاکستری را جستوجو کرده، و جستوجوی استنادی پیشرو (forward-citation) را در مقالات مرتبط انجام دادیم.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) و شبه-RCTها را در مورد هر مداخلهای وارد کردیم که برای درمان نیش ناشی از هرگونه عروس دریایی انجام شد. مداخلات با مداخله فعال دیگر، دارونما (placebo) یا عدم درمان مقایسه شدند. اگر از مداخلات مشترک استفاده شد، مطالعه را فقط در صورتی وارد کردیم که مداخله مذکور در هر گروه استفاده شد.
از روشهای استاندارد روششناسی (methodology) مورد نظر کاکرین استفاده کردیم.
نه مطالعه (شش RCT و سه شبه-RCT) را شامل 574 شرکتکننده وارد کردیم. یک مطالعه در حال انجام را یافتیم. شرکتکنندگان یا بهطور تصادفی گزیده شدند یا داوطلبان سالمی بودند که در یک محیط آزمایشگاهی در معرض گزش قرار گرفتند. نوع عروس دریایی قابل تائید در محیطهای ساحلی نبودند، و این کار توسط محققان با استفاده از اطلاعات ارائه شده توسط شرکتکننده و اطلاعات محلی انجام شد.
مداخلات را به گروههای مقایسه دستهبندی کردیم: با کاربرد گرم در برابر سرد؛ با کاربرد موضعی. سومین مقایسه تجویز وریدی شامل دادههای پیامد مرتبطی نبود: یک تک مطالعه (39 شرکتکننده) سولفات منیزیم داخل وریدی پس از نیش عروس دریایی که باعث سندرم ایروکانجی ( Carukia) میشود، ارزیابی کرد. هیچ مطالعهای چهارمین گروه مقایسه یعنی بانداژهای فشاری را برای بیحرکت نگه داشتن (immobilisation) اندام ارزیابی نکرد.
سطح قطعیت شواهد را به دلیل خطر سوگیری (bias) بسیار جدی، عدم دقت جدی و بسیار جدی، و ناهمگونی جدی در برخی نتایج کاهش دادیم.
کاربرد گرم در برابر کاربرد سرد
چهار مطالعه شامل نیش تصادفی بودند که در ساحل یا بیمارستان درمان شدند. عروس دریایی به صورت bluebottles؛ ( Physalia ؛ مکان: استرالیا)، و عروس دریایی جعبهای (box) که باعث سندرم ایروکانجی نمیشود (عروس دریایی جعبهای هاوایی (Hawaiian) ( Carybdea alata ) و عروس دریایی جعبهای اصلی ( Chironex fleckeri ، مکان: استرالیا)) توصیف شد. درمانها با کیسههای داغ یا آب داغ (دوش، حمام، سطل یا شیلنگ)، یا کیسههای یخ یا کیسههای سرد اعمال شدند.
شواهد برای همه پیامدها قطعیت بسیار پائینی داشتند، بنابراین مطمئن نیستیم که گرما در مقایسه با سرما منجر به حداقل کاهش قابل توجه بالینی درد طی شش ساعت پس از نیش Physalia (خطر نسبی (RR): 2.25؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.42 تا 3.56؛ 2 مطالعه، 142 شرکتکننده) یا Carybdea alata و Chironex fleckeri (RR: 1.66؛ 95% CI؛ 0.56 تا 4.94؛ 2 مطالعه، 71 شرکتکننده) میشود. همچنین مطمئن نیستیم که تفاوتی در عوارض جانبی ناشی از درمان وجود دارد یا خیر (RR: 0.50؛ 95% CI؛ 0.05 تا 5.19؛ 2 مطالعه، 142 شرکتکننده)؛ این عوارض جانبی خفیف بوده و برای نیش Physalia گزارش شدند. در رابطه با این مساله که هر یک از درمانها منجر به کاهش قابلتوجه درد در ساعت اول ( Physalia : RR: 2.66؛ 95% CI؛ 1.71 تا 4.15؛ 1 مطالعه، 88 شرکتکننده؛ Carybdea alata و Chironex fleckeri: RR: 1.16؛ 95% CI؛ 0.71 تا 1.89؛ 1 مطالعه، 42 شرکتکننده) یا عدم وجود درد در پایان درمان ( Physalia : RR: 1.63؛ 95% CI؛ 0.81 تا 3.27؛ 1 مطالعه، 54 شرکتکننده؛ Carybdea alata و Chironex fleckeri: RR: 3.54؛ 95% CI؛ 0.82 تا 15.31؛ 1 مطالعه، 29 شرکتکننده) میشود یا خیر، مطمئن نیستیم. شواهدی برای درمان مجدد با همان مداخله فقط برای Physalia با یافتههای نامطمئن مشابه در دسترس بود (RR: 0.19؛ 95% CI؛ 0.01 تا 3.90؛ 1 مطالعه، 96 شرکتکننده)، همانطور که در مورد درمان مجدد با کاربرد گرم یا سرد جایگزین پس از نیش Physalia (RR: 1.00؛ 95% CI؛ 0.55 تا 1.82؛ 1 مطالعه، 54 شرکتکننده) و نیش Chironex fleckeri (RR: 0.48؛ 95% CI؛ 0.02 تا 11.17؛ 1 مطالعه، 42 شرکتکننده) وجود داشت. شواهد برای علائم پوستی (خارش یا بثورات پوستی) فقط در 24 ساعت برای نیش Physalia در دسترس بود (RR: 1.02؛ 95% CI؛ 0.63 تا 1.65؛ 2 مطالعه، 98 شرکتکننده).
کاربردهای موضعی
یک مطالعه (62 شرکتکننده) شامل نیشهای تصادفی عروس دریایی جعبهای هاوایی ( Carybdea alata) بود که در ساحل با آب شیرین، آب دریا، Sting Aid (یک محصول تجاری)، یا نرمکننده گوشت آدولف (پاپائین (papain)) درمان شدند. در مطالعه دیگر، داوطلبان سالم (97 شرکتکننده) با یک گزنه دریایی اندونزیایی ( Chrysaora chinensis از مالزی) در یک محیط آزمایشگاهی نیش زده شدند و با ایزوپروپیل الکل (isopropyl alcohol)، آمونیاک، آب گرم شده، اسید استیک یا بیکربنات سدیم تحت درمان قرار گرفتند. دو مطالعه واجد شرایط دیگر (نیش Carybdea alata و Physalia ) پیامدهای این مرور را اندازهگیری نکردند.
شواهد برای همه پیامدها از قطعیت بسیار پائینی برخوردار بود، بنابراین نتوانستیم مطمئن باشیم که کاربردهای موضعی حداقل از نظر بالینی کاهش قابلتوجهی را در درد ایجاد میکنند یا خیر (1 مطالعه، 62 شرکتکننده با نیش Carybdea alata ، که فقط توقف درد گزارش شد). برای عوارض جانبی ناشی از درمان، یک مطالعه (نیش Chrysaora chinensis ) پس از سوختگی درجه یک در یک شرکتکننده، آمونیاک را به عنوان درمان حذف کرد. هیچ مطالعهای کاهش قابلتوجه درد را از نظر بالینی، درمان مجدد با همان درمان یا درمان جایگزین، یا علائم پوستی را ارزیابی نکرد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.