پژوهشگران سازمان همکاری کاکرین (Cochrane Collaboration)، مروری را در مورد تاثیر اطلاع‌رسانی یا آموزش به اعضای جامعه در مورد واکسیناسیون زودهنگام در دوران کودکی انجام دادند. آنها پس از جست‌وجو برای یافتن همه مطالعات مرتبط، دو مطالعه را یافتند که در سال‌های 2007 و 2009 منتشر شدند. یافته‌های آنها در زیر خلاصه می‌شوند.
مداخلاتی که با هدف ایمن‌سازی در دوران کودکی به جوامع ارائه می‌شوند، چه هستند؟
واکسیناسیون در دوران کودکی می‌تواند از بیماری و مرگ‌ومیر پیشگیری کند، اما بسیاری از کودکان واکسینه نمی‌شوند. دلایل زیادی برای این امر وجود دارد. یکی از دلایل ممکن است آن باشد که خانواده‌ها در مورد بیماری‌هایی که واکسن‌ها می‌توانند از آنها پیشگیری کنند، نحوه عملکرد واکسیناسیون، یا نحوه، مکان یا زمان واکسینه کردن فرزندان خود اطلاع کافی ندارند. از سوی دیگر افراد ممکن است نگران مزایا و آسیب‌های واکسن‌های مختلف باشند (یا ممکن است اطلاعات نادرست به آنها داده شود).
ارائه اطلاعات یا آموزش به افراد به منظور تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد سلامت خود، بخش مهمی از تمام سیستم‌های سلامت است. هدف از اطلاعات و آموزش واکسن، افزایش دانش و تغییر نگرش افراد نسبت به واکسن‌ها و بیماری‌هایی است که این واکسن‌ها می‌توانند از آنها پیشگیری کنند. ارائه اطلاعات یا آموزش در مورد واکسن، اغلب به صورت حضوری به تک‌تک والدین ارائه می‌شود، برای مثال هنگام ویزیت در منزل یا در کلینیک. مرور دیگر کاکرین تاثیر این نوع اطلاعات را ارزیابی کرد. اما از سوی دیگر این اطلاعات می‌تواند به گروه‌های بزرگ‌تر در جامعه نیز داده شود، برای مثال در جلسات عمومی و باشگاه‌های زنان، از طریق برنامه‌های تلویزیونی یا رادیویی، یا از طریق پوسترها و اعلامیه‌ها. در این مرور، به اطلاعات یا آموزش‌هایی نگاه کرده‌ایم که به جای والدین یا مراقبان فردی، کل جوامع را هدف قرار دادند.
در این مرور، دو مطالعه یافت شد. اولین مطالعه در هند انجام شد. در این مطالعه، خانواده‌ها، معلمان، کودکان و رهبران روستا تشویق شدند تا در جلسات اطلاعاتی شرکت کنند که در آنها اطلاعاتی در مورد واکسیناسیون دوران کودکی دریافت کرده و می‌توانستند سوال بپرسند. همچنین پوسترها و اعلامیه‌هایی در سطح جامعه توزیع شدند. مطالعه دوم از پاکستان بود. در این مطالعه، افرادی که در جامعه مورد اعتماد بودند به جلساتی دعوت شدند تا در مورد نرخ پوشش واکسن در جامعه آنها و هزینه‌ها و مزایای واکسیناسیون در دوران کودکی بحث کنند. از طرفی از آنها خواسته شد تا برنامه‌های اقدامات محلی را توسعه دهند و اطلاعاتی را که به آنها داده شده، به اشتراک بگذارند و بحث‌ها را بین خانواده درون جوامع خود ادامه دهند.
زمانی که به اعضای جامعه اطلاعاتی در مورد واکسن‌ها داده می‌شود یا در این زمینه آموزش می‌بینند، چه اتفاقی می‌افتد؟
مطالعات نشان دادند که ارائه اطلاعات یا آموزش مبتنی بر جامعه:
- ممکن است دانش را در مورد واکسن‌ها یا بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن بهبود بخشند؛
- احتمالا تعداد کودکانی را که واکسینه می‌شوند، افزایش می‌دهند (هم مطالعه هند و هم مطالعه پاکستان نشان دادند که احتمالا تعداد کودکان واکسینه‌شده افزایش می‌یابند)؛
- ممکن است تفاوتی اندک یا عدم تفاوت را در میزان مشارکت مادران در تصمیم‌گیری برای انجام واکسیناسیون ایجاد کنند؛
- ممکن است نگرش را نسبت به واکسیناسیون میان والدین دارای فرزندان خردسال تغییر دهند؛
قطعیت تمام این شواهد را در سطح پائین یا متوسط ارزیابی کردیم.
این مطالعات به ارزیابی این موضوع نپرداختند که این نوع اطلاعات یا آموزش منجر به ارتقای دانش میان شرکت‌کنندگان در مورد ارائه خدمات واکسن یا افزایش اعتماد آنها به تصمیم گرفته شده، می‌شود یا خیر. همچنین این مطالعات ارزیابی نکردند که این اطلاعات و آموزش چقدر هزینه دارد یا اینکه منجر به آسیب‌های ناخواسته شد یا خیر.
این مرور شواهد محدودی را ارائه می‌دهد مبنی بر اینکه مداخلات ارائه‌شده به جوامع با هدف اطلاع‌رسانی و آموزش در مورد واکسیناسیون دوران کودکی ممکن است نگرش را نسبت به واکسیناسیون بهبود بخشند و احتمالا جذب واکسیناسیون را تحت برخی شرایط افزایش دهند. با این حال، ممکن است اجرای برخی از این مداخلات در مقیاس‌های وسیع نیازمند منابع زیادی بوده و انجام ارزیابی‌های دقیق‌تر ضروری باشد. اجرای این مداخلات برای مناطق یا گروه‌هایی که نرخ واکسیناسیون پائینی در دوران کودکی دارند، مزایای بیشتری دارد.
طیف وسیعی از راهبردها برای برقراری ارتباط با والدین، مراقبان و جوامع در مورد واکسیناسیون کودکان به منظور اطلاع‌رسانی تصمیمات و بهبود جذب واکسیناسیون استفاده می‌شوند. این راهبردها شامل مداخلاتی هستند که در آن اطلاعات به گروه‌های بزرگ‌تر در جامعه، برای مثال در جلسات عمومی، از طریق رادیو یا از طریق اعلامیه‌ها ارائه می‌شوند. این مطالعه یکی از دو مروری است که در مورد مداخلات ارتباطی برای واکسیناسیون دوران کودکی انجام شد. مرور مرتبط، بر مداخلات حضوری برای اطلاع‌رسانی یا آموزش والدین متمرکز است.
ارزیابی تاثیرات مداخلاتی که با هدف اطلاع‌رسانی و/یا آموزش افراد در مورد واکسیناسیون کودکان در سنین شش سال و کمتر به جوامع ارائه می‌شوند.
CENTRAL؛ MEDLINE؛ EMBASE و پنج بانک اطلاعاتی دیگر را تا جولای 2012 جست‌وجو کردیم. منابع علمی خاکستری را در Gray Literature Report و OpenGrey جست‌وجو کردیم. از سوی دیگر، با نویسندگان مطالعات واردشده و کارشناسان مرتبط با حوزه پژوهش تماس گرفتیم. هیچ محدودیتی برای زبان، تاریخ یا محیط اجرای مطالعات اعمال نشد.
کارآزمایی‌های فردی یا خوشه‌ای (cluster) تصادفی‌سازی و شبه-تصادفی‌سازی و کنترل‌شده، مطالعات سری زمانی منقطع‌شده (interrupted time series; ITS) و اندازه‌گیری‌های مکرر (repeated measures)، و مطالعات کنترل‌شده قبل-و-بعد (controlled before-and-after; CBA). مداخلاتی را در نظر گرفتیم که هدف آنها جوامع بوده و به قصد اطلاع‌رسانی و/یا آموزش در مورد واکسیناسیون کودکان شش ساله و کمتر، در هر محیطی انجام شدند. مداخلاتی را که به جوامع ارائه شدند، به صورت مداخلاتی تعریف کردیم که در یک منطقه جغرافیایی انجام شدند، و/یا مداخلاتی برای گروه‌هایی از افراد که حداقل یک ویژگی اجتماعی یا فرهنگی مشترک داشتند. پیامدهای اولیه عبارت بودند از: دانش شرکت‌کنندگان در مورد واکسن‌ها یا بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن و ارائه خدمات واکسن؛ وضعیت ایمن‌سازی کودک؛ و عوارض جانبی ناخواسته. پیامدهای ثانویه شامل نگرش شرکت‌کنندگان نسبت به واکسیناسیون؛ مشارکت در تصمیم‌گیری در مورد واکسیناسیون؛ اعتماد به تصمیم گرفته‌شده؛ و استفاده از منابع یا هزینه مداخله، بودند.
دو نویسنده به‌طور جداگانه منابع را برای شناسایی مطالعات مناسب مرور کردند. داده‌ها را استخراج کرده و خطر سوگیری (bias) را در تمام مطالعات واردشده ارزیابی کردیم.
دو کارآزمایی خوشه‌ای-تصادفی‌سازی شده (cluster-randomised) را وارد کردیم که مداخلات ارائه‌شده به جوامع را با شیوه‌های معمول ایمن‌سازی مقایسه کردند. در یک مطالعه از هند، خانواده‌ها، معلمان، کودکان و رهبران روستا تشویق شدند تا در جلسات اطلاعاتی شرکت کنند که در آنها اطلاعاتی در مورد واکسیناسیون دوران کودکی دریافت کرده و می‌توانستند سوال بپرسند. در مطالعه دوم از پاکستان، افرادی که در جامعه مورد اعتماد بودند به جلساتی دعوت شدند تا در مورد نرخ پوشش واکسن در جامعه آنها و هزینه‌ها و مزایای واکسیناسیون در دوران کودکی بحث کنند. از آنها خواسته شد تا برنامه‌های اقدامات محلی را توسعه دهند و اطلاعاتی را که به آنها داده شده، به اشتراک بگذارند و بحث‌ها را در جوامع خود ادامه دهند.
این کارآزمایی‌ها شواهدی را با قطعیت پائین ارائه می‌دهند مبنی بر اینکه ارائه مداخلات با هدف اطلاع‌رسانی و آموزش در مورد واکسیناسیون دوران کودکی به جوامع ممکن است دانش را درباره واکسن‌ها یا بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن میان شرکت‌کنندگان گروه مداخله بهبود بخشد (تفاوت میانگین (MD) تعدیل‌شده: 0.121؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.055 تا 0.189). این مداخلات احتمالا تعداد کودکانی را که واکسینه می‌شوند، افزایش می‌دهند. مطالعه هند نشان داد که این مداخله احتمالا تعداد کودکانی را که واکسیناسیون دریافت کردند، افزایش داد (خطر نسبی (RR): 1.67؛ 95% CI؛ 1.21 تا 2.31؛ شواهد با قطعیت متوسط). مطالعه پاکستان نشان داد که احتمال افزایش جذب هر دو واکسن سرخک (measles) (RR: 1.63؛ 95% CI؛ 1.03 تا 2.58) و DPT (دیفتری، سیاه سرفه و کزاز) (RR: 2.17؛ 95% CI؛ 1.43 تا 3.29) وجود دارد (هر دو دارای شواهدی با قطعیت متوسط)، اما ممکن است تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در تعداد کودکانی وجود داشته باشد که واکسن فلج اطفال دریافت کردند (RR: 1.01؛ 95% CI؛ 0.97 تا 1.05؛ شواهد با قطعیت پائین). همچنین شواهدی با قطعیت پائین وجود دارد مبنی بر اینکه این مداخلات ممکن است نگرش نسبت به واکسیناسیون را میان والدین دارای فرزندان خردسال تغییر دهند (تفاوت میانگین تعدیل‌شده: 0.054؛ 95% CI؛ 0.013 تا 0.105)، اما ممکن است تفاوتی اندک یا عدم تفاوت را در مشارکت مادران در تصمیم‌گیری در مورد انجام واکسیناسیون در دوران کودکی ایجاد کنند (تفاوت میانگین تعدیل‌شده: 0.043؛ 95% CI؛ 0.009- تا 0.097).
این مطالعات دانش شرکت‌کنندگان را در مورد خدمات واکسن؛ اعتماد شرکت‌کنندگان را به تصمیم گرفته‌شده در مورد واکسیناسیون؛ هزینه‌های مداخله؛ یا هرگونه آسیب ناخواسته ناشی از مداخله را ارزیابی نکردند. مطالعاتی را شناسایی نکردیم که مداخلات ارائه‌شده به جوامع را برای اطلاع‌رسانی و/یا آموزش با مداخلاتی مقایسه کرده باشند که برای والدین یا مراقبان فردی انجام شدند، یا مطالعاتی را که دو مداخله ارائه‌شده به جوامع را برای اطلاع‌رسانی و/یا آموزش در مورد واکسیناسیون دوران کودکی مقایسه کرده باشند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.