موضوع چیست؟
مغز در حال رشد جنین، حین بارداری مستعد صدمات مختلفی است. عوامل متنوعی می‌توانند خطر آسیب به مغز در حال نمو را هم در شیرخواران نارس (تولد پیش از هفته 37 بارداری) و هم در شیرخواران ترم (تولد بعد از هفته 37 بارداری) افزایش دهند. این صدمات می‌توانند موجب مرگ‌ومیر جنین شده یا در صورت زنده ماندن کودک، در سراسر عمر برای سلامت او مشکلاتی نظیر اختلالات شنوایی، بینایی و تکلم، تشنج، ناتوانی‌های ذهنی و آسیب‌های حرکتی شامل فلج مغزی، که شایع‌ترین ناتوانی فیزیکی در کودکی است، ایجاد کنند. تولد نوزاد نارس، کوچک بودن نسبت به سن بارداری یا وزن پائین زمان تولد، اختلالات جفت در مادر (عضوی که جنین در حال نمو را به دیواره رحم مادر متصل می‌کند)، عفونت رحم و آسفیکسی طولانی-مدت زمان تولد (نرسیدن اکسیژن به کودک)، به اندازه‌ای که بتواند اختلال ایجاد کند، می‌توانند خطر آسیب به مغز، فلج مغزی و آسیب‌ها و ناتوانی‌های وابسته به آن را زیاد کنند.
ملاتونین (melatonin) هورمون کوچکی است که عموما توسط غده پینه‌آل (غده‌ای کوچک در مغز) در طول شب ترشح می‌شود. این هورمون به تنظیم چرخه خواب-بیداری کمک می‌کند، یک آنتی‌اکسیدان است (از سلول‌ها در برابر رادیکال‌های آزاد محفاظت می‌کند) و با سیستم ایمنی (ساختارها و سازوکارهایی در بدن که از آن در برابر بیماری‌ها حفاظت می‌کنند) در تعامل است.
چرا این موضوع مهم است؟
این امر امکان‌پذیر است که استفاده از ملاتونین در دوران بارداری به حفاظت از مغز جنین کمک کند. مطالعات در حیواناتی نظیر موش‌های آزمایشگاهی و گوسفندان، نشان دادهاند که ملاتونین ممکن است بتواند از مغز در حال نمو جنین در برابر آسیب‌های احتمالی وارده به مادر حین بارداری حفاظت کند.
ما چه شواهدی به دست آوردیم؟
هیچ کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای نیافتیم که در آن برای حفاظت از مغز جنین به مادر حین بارداری، ملاتونین داده شده باشد. یک کارآزمایی در حال انجام (با برنامه‌ریزی برای ورود 60 زن) شناسایی شد. این کارآزمایی با این هدف طراحی شده است که دریابد استفاده از چه دوزی از ملاتونین در زنان باردار باعث کاهش آسیب وارده به مغز کودکان با زایمان بسیار زودرس (پیش از 28 هفته) می‌شود.
این یافته‌ها چه معنایی دارند؟
برای تعیین آنکه استفاده از ملاتونین در مادر باردار می‌تواند باعث حفاظت از مغز جنین در برابر آسیب‌های احتمالی شود یا خیر، مطالعات بیشتری لازم است. هم‌چنین کودکان شرکت‌کننده در این کارآزمایی‌ها باید تا مدت‌های طولانی پیگیری شوند تا تاثیرات ملاتونین بر تکامل دوران کودکی، نظیر آسیب‌ها یا ناتوانی‌هایی چون فلج مغزی، پیگیری و ارزیابی شود.
از آنجایی که هیچ کارآزمایی تصادفی‌سازی شده‌ای برای این مرور یافت نشد، هنوز امکان اظهار نظر درباره کاربردهای عملی این مداخله در این مرحله وجود ندارد.
با وجود آنکه در مطالعات روی حیوانات، استفاده از ملاتونین در مادران باردار در حفاظت عصبی از جنین موثر بوده، هنوز هیچ کارآزمایی برای ارزیابی تاثیر استفاده از ملاتونین در مادر باردار برای حفاظت عصبی از جنین انجام نشده است. با این وجود هم اکنون یک کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده (با جمعیت هدف تخمینی ثبت‌نام، ورود 60 زن باردار شرکت‌کننده) در حال انجام است که به بررسی تاثیر استفاده از ملاتونین برای کاهش آسیب به ماده سفید در مغز کودکان زودرس در زنان بارداری می‌پردازد که در معرض خطر زایمان بسیار زودرس نوزاد (قبل از هفته 28 بارداری) قرار دارند.
پژوهش با کیفیت بالای بیشتری مورد نیاز است و تلاش‌های پژوهشی باید به سمت کارآزمایی‌هایی باشد که ملاتونین را با عدم-مداخله (عدم درمان یا دارونما) یا با عوامل جایگزین با هدف تامین محافظت عصبی جنین (مانند سولفات منیزیم برای نوزاد نارس) مقایسه می‌کنند. این کارآزمایی‌ها هم‌چنین می‌بایست تاثیر ملاتونین را بر پیامدهای کوتاه-مدت و طولانی-مدت مادر و جنین (شامل اختلالات حسی‌عصبی نظیر فلج مغزی) و هزینه‌های خدمات مراقبتی ارائه شده، مد نظر قرار دهند.
ملاتونین (melatonin) یک آنتی‌اکسیدان با تاثیرات ضد-التهابی و ضد-آپوپتوز (anti-apoptotic) (مرگ از پیش برنامه‌ریزی شده سلولی) است. مطالعات روی حیوانات نشان دادهاند که استفاده از ملاتونین در مادران باردار در حفاظت عصبی از جنین نقش دارند. ارزیابی اینکه استفاده از ملاتونین در مادران باردار می‌تواند در شیرخواران نارس یا ترم، باعث کاهش اختلالات حسی‌عصبی نظیر فلج مغزی (cerebral palsy) یا مرگ‌ومیر وابسته به آسیب مغزی جنین شود یا خیر، امری مهم تلقی می‌شود.
ارزیابی تاثیرات استفاده از ملاتونین در حفاظت عصبی جنین.
ما پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه بارداری و زایمان در کاکرین (Cochrane Pregnancy and Childbirth Group's Trials Register) (تا 31 ژانویه 2016) را جست‌وجو کردیم.
اینگونه برنامه‌ریزی کردیم که کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده و کارآزمایی‌های شبه-تصادفی‌سازی و کنترل شده برای این مرور وارد شوند که به مقایسه تاثیر استفاده از ملاتونین توسط مادر باردار (با هر روش، زمان‌بندی، دوز و مدت مصرف) در حفاظت عصبی از جنین در برابر دارونما (placebo)، عدم درمان یا سایر عوامل کمک به حفاظت عصبی در جنین می‌پرداختند. هم‌چنین مقرر شد که این مرور مقایسه روش‌های مختلف مصرف ملاتونین را نیز دربرگیرد.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم، واجد شرایط بودن کارآزمایی‌ها را برای ورود به این مرور ارزیابی کرده و کیفیت کارآزمایی را بررسی و داده‌ها را استخراج کردند.
هیچ کارآزمایی تصادفی‌سازی شده‌ای برای ورود به این مرور یافت نشد. یک مطالعه هم اکنون در حال انجام است.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.