پیشینه
شانه منجمد (frozen shoulder) یکی از علل شایع درد و سفتی شانه است. درد و سفتی می‌تواند دو تا سه سال طول بکشد تا به‌طور کامل برطرف شود و در مراحل اولیه می‌تواند بسیار دردناک باشد.
مدالیتی‌های الکتروتراپی (که تحت عنوان عوامل الکتروفیزیکال (electrophysical agents) هم شناخته می‌شوند) نوعی درمان فیزیکی هستند که با هدف کاهش درد و بهبود عملکرد از طریق افزایش انرژی (الکتریکی، صوتی، نوری، یا حرارتی) در بدن انجام می‌شوند. مثال‌ها در این زمینه عبارتند از سونوگرافی درمانی، درمان با لیزر درجه پائین (low-level laser therapy; LLLT)، جریان تداخلی (interferential current)، تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (transcutaneous electrical nerve stimulation; TENS) و درمان الکترومغناطیس میدانی پالسی (pulsed electromagnetic field therapy; PEMF). مدالیتی‌های الکتروتراپی توسط متخصصان بالینی مختلف، از جمله فیزیوتراپیست‌ها، متخصصان کایروپرکتیک (chiropractor) و اوستئیوپات (osteopath) انجام می‌شوند. در عمل، بیماران مبتلا به شانه منجمد به ندرت فقط یک مدالیتی الکتروتراپی را جدا از دیگر شیوه‌های درمان فیزیکی (برای مثال درمان‌های دستی (manual therapy)، ورزش) دریافت خواهند کرد.
ویژگی‌های مطالعه
این نسخه، خلاصه‌ای از یک نسخه به‌روز شده از مرور کاکرین و ارائه‌ای است از آنچه که از پژوهش در مورد مزایا و آسیب‌های مدالیتی‌های الکتروتراپی در افراد مبتلا به شانه منجمد می‌دانیم. پس از جست‌وجو برای یافتن تمام مطالعات مرتبط منتشرشده تا می 2014، تعداد 19 کارآزمایی را در این مرور گنجاندیم (1249 شرکت‌کننده). میان شرکت‌کنندگان وارد شده، 61% زن بودند، با میانگین سنی 55 سال و میانگین مدت زمان ابتلا 5.5 ماه. میانگین مدت زمان ارائه مداخلات الکتروتراپی چهار هفته بود.
نتایج کلیدی - LLLT و ورزش در مقایسه با دارونما (placebo) و ورزش
درد (نمرات بالاتر به معنای درد بدتر است)
افرادی که LLLT و ورزش را دریافت کردند، درد کمتری نسبت به افرادی داشتند که دارونما را به همراه ورزش دریافت کردند - در هفته چهارم درمان، درد به میزان 19 امتیاز کمتر بود (از 15 تا 23 امتیاز کمتر) (19% بهبود مطلق، از 15% تا 23% متغیر بود).
- افرادی که LLLT و ورزش دریافت کردند، نمره دردشان را در مقیاس 0 تا 100 امتیازی، 32 امتیاز ارزیابی کردند.
- افرادی که دارونما و ورزش را دریافت کردند، نمره دردشان را در مقیاس 0 تا 100 امتیازی، 51 امتیاز ارزیابی کردند.
اختلال عملکرد (نمرات بالاتر به معنای اختلال عملکرد بدتر است)
افرادی که LLLT و ورزش را دریافت کردند، اختلال عملکرد کمتری نسبت به افرادی داشتند که دارونما را به همراه ورزش دریافت کردند - در هفته چهارم درمان، اختلال عملکرد 12 امتیاز کمتر بود (از 6 تا 18 امتیاز کمتر) (12% بهبود مطلق، از 6% تا 18% متغیر بود).
- افرادی که LLLT و ورزش را دریافت کردند، نمره اختلال عملکرد خود را در مقیاس 0 تا 100 امتیازی، 36 امتیاز ارزیابی کردند.
- افرادی که دارونما و ورزش را دریافت کردند، نمره اختلال عملکرد خود را در مقیاس 0 تا 100 امتیازی، 48 امتیاز ارزیابی کردند.
ابداکشن فعال شانه (درجات بالاتر حرکت به معنای ابداکشن بیشتر شانه است)
افرادی که LLLT و ورزش را دریافت کردند نسبت به افرادی که با دارونما و ورزش درمان شدند، ابداکشن (abduction) فعال شانه بیشتری داشتند - ابداکشن فعال شانه در هفته چهارم درمان، 9 درجه بیشتر بود (از 2 تا 16 درجه بیشتر) (5% بهبود مطلق، از 1% تا 9% متغیر بود).
- ابداکشن فعال شانه در افرادی که LLLT و ورزش را دریافت کردند، 79 درجه گزارش شد.
- ابداکشن فعال شانه در افرادی که دارونما و ورزش را گرفتند، 70 درجه بود.
عوارض جانبی
هیچ فردی در هیچ گروهی عوارض جانبی را گزارش نکرد.
کاهش درد گزارش‌شده توسط شرکت‌کننده معادل 30% یا بیشتر، ارزیابی کلی از موفقیت درمان و کیفیت زندگی
این موارد در این کارآزمایی اندازه‌گیری نشد.
کیفیت شواهد
شواهدی با کیفیت پائین وجود داشت مبنی بر اینکه دریافت LLLT به مدت شش روز ممکن است ارزیابی کلی را از موفقیت درمان بیش از دارونما بهبود بخشد. انجام پژوهش‌های بیشتر احتمالا این تخمین‌ها را تغییر خواهند داد.
به دلیل وجود شواهدی با کیفیت بسیار پائین و به دست آمده از یک کارآزمایی، مطمئن نیستیم PEMF در مدت دو هفته بیشتر از دارونما باعث بهبود درد یا عملکرد بیمار شود.
شواهدی با کیفیت متوسط وجود دارد که دریافت LLLT به همراه ورزش به مدت هشت هفته ممکن است درد را تا چهار هفته، و عملکرد را تا چهار ماه، بیشتر از دارونما به همراه ورزش بهبود بخشند. انجام پژوهش‌های بیشتر ممکن است این تخمین را تغییر دهند.
مطمئن نیستیم درمان با سونوگرافی، PEMF؛ Iodex phonophoresis، دیاترمی موج کوتاه پیوسته (continuous short wave diathermy)، ترکیبی از Iodex iontophoresis با دیاترمی موج کوتاه پیوسته، یا ترکیبی از درمان با سونوگرافی با تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (transcutaneous electrical nerve stimulation; TENS) درمان‌های کمکی موثری برای ورزش بودند یا خیر.
بر اساس شواهدی با کیفیت پائین حاصل از یک کارآزمایی، LLLT برای شش روز ممکن است از نظر موفقیت کلی درمان در شش روز موثرتر از دارونما باشد. بر اساس شواهدی با کیفیت متوسط حاصل از یک کارآزمایی، LLLT به همراه ورزش برای هشت هفته ممکن است از نظر درد تا چهار هفته و عملکرد تا چهار ماه موثرتر از ورزش به تنهایی باشد. مشخص نیست که PEMF بیشتر از دارونما موثر است یا کمتر، یا اینکه دیگر مدالیتی‌های الکتروتراپی مکمل موثری برای ورزش هستند یا خیر. انجام کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده بیشتر و با کیفیت بالا برای تعیین مزایا و آسیب‌های مداخلات فیزیوتراپی (شامل مدالیتی‌های الکتروتراپی، درمان دستی و ورزش، که منعکس‌کننده مدیریت بالینی هستند) در مقایسه با مداخلاتی که شواهدی از مزیت آنها موجود است (برای مثال تزریق گلوکوکورتیکوئید یا آرتروگرافی دیستانسیون مفصل (arthrographic joint distension)) مورد نیاز است.
کپسولیت چسبنده (adhesive capsulitis) (که شانه منجمد (frozen shoulder) هم نامیده می‌شود) یک بیماری شایع است که با شروع خودبه‌خودی درد، محدودیت پیشرونده در حرکت شانه و ناتوانی مشخص شده و فعالیت‌های روزمره زندگی، کار و اوقات فراغت را محدود می‌کند. مدالیتی‌های الکتروتراپی که با هدف کاهش درد و بهبود عملکرد از طریق افزایش انرژی (الکتریکی، صوتی، نوری، حرارتی) در بدن انجام می‌شوند، اغلب در قالب اجزای مداخله فیزیوتراپی ارائه می‌شوند. این مرور، یکی از سری مرورهایی است که نسخه به‌روز شده یک مرور کاکرین را با عنوان «مداخلات فیزیوتراپی برای درد شانه» تشکیل می‌دهد.
سنتز شواهد موجود در مورد مزایا و آسیب‌های ناشی از مدالیتی‌های الکتروتراپی، به تنهایی یا در ترکیب با دیگر مداخلات، برای درمان کپسولیت چسبنده.
CENTRAL؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ CINAHL Plus و ClinicalTrials.gov و پایگاه‌های ثبت کارآزمایی‌های بالینی پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) سازمان جهانی بهداشت (WHO) را تا ماه می 2014، بدون اعمال محدودیت زبانی جست‌وجو کرده، و فهرست منابع مقالات مروری و کارآزمایی‌های بازیابی شده را برای شناسایی هر کارآزمایی بالقوه مرتبط دیگر مرور کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) و کارآزمایی‌های بالینی و کنترل‌شده‌ای را در این مرور گنجاندیم که از روش تخصیص شبه-تصادفی‌سازی شده استفاده کردند و شامل بزرگسالان مبتلا به کپسولیت چسبنده بودند و هر نوعی را از مدالیتی الکتروتراپی با دارونما (placebo)، عدم درمان، یک مدالیتی الکتروتراپی متفاوت یا هر مداخله دیگری مقایسه کردند. دو سوال اصلی مرور بر این موضوع متمرکز بودند که مدالیتی‌های الکتروتراپی در مقایسه با دارونما یا عدم درمان موثر هستند یا خیر، یا اینکه آنها یک درمان مکمل موثر برای درمان دستی (manual therapy) یا ورزش (یا هر دو) به شمار می‌آیند یا خیر. پیامدهای اصلی مورد نظر عبارت بودند از تسکین درد به میزان 30% یا بیشتر بر اساس گزارش خود شرکت‌کننده، میزان درد کلی، عملکرد، ارزیابی کلی از موفقیت درمان، ابداکشن (abduction) فعال شانه، کیفیت زندگی، و تعداد شرکت‌کنندگانی که دچار هر گونه عارضه جانبی شدند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم کارآزمایی‌ها را برای ورود به مرور انتخاب کرده، داده‌ها را استخراج کرده، و خطر سوگیری (bias) را ارزیابی کردند، و کیفیت مجموعه شواهد را برای پیامدهای اصلی با استفاده از روش درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) ارزیابی کردند.
نوزده کارآزمایی (1249 شرکت‌کننده) در این مرور وارد شدند. چهار کارآزمایی پنهانسازی تخصیص (allocation concealment) مناسبی را گزارش کردند، و شش کارآزمایی شرکت‌کنندگان و پرسنل را کورسازی کردند. فقط دو کارآزمایی مدالیتی الکتروتراپی (درمان با لیزر درجه پائین (low-level laser therapy; LLLT) و درمان الکترومغناطیس میدانی پالسی (pulsed electromagnetic field therapy; PEMF)) را با دارونما مقایسه کرده‌اند. هیچ یک از کارآزمایی‌ها یک مدالیتی الکتروتراپی را به همراه درمان دستی و ورزش با درمان دستی و ورزش به تنهایی مقایسه نکرده است. دو سوال اصلی مرور در نه کارآزمایی مورد بررسی قرار گرفت.
شواهدی با کیفیت پائین از یک کارآزمایی (40 شرکت‌کننده) نشان داد که LLLT به مدت شش روز ممکن است منجر به بهبود درد در شش روز شود. موفقیت درمان در هشتاد درصد (16/20) از شرکت‌کنندگان دریافت‌کننده LLLT در مقایسه با 10% (2/20) از شرکت‌کنندگان دریافت‌کننده دارونما گزارش شد (خطر نسبی (RR): 8.00؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 2.11 تا 30.34؛ تفاوت خطر (risk difference) مطلق: 70%؛ 95% CI؛ 48% تا 92%). هیچ شرکت‌کننده‌ای در هیچ گروهی بروز عوارض جانبی را گزارش نکرد.
به دلیل وجود شواهدی با کیفیت بسیار پائین و به دست آمده از یک کارآزمایی (32 شرکت‌کننده)، در مورد اینکه PEMF در مدت دو هفته بیشتر از دارونما باعث تسکین درد یا بهبود عملکرد می‌شود، نامطمئن بودیم. هفتاد و پنج درصد (15/20) از شرکت‌کنندگان دریافت‌کننده PEMF در مقایسه با 0% (0/12) از شرکت‌کنندگان دریافت‌کننده دارونما تسکین درد را معادل 30% یا بیشتر گزارش کردند (RR: 19.19؛ 95% CI؛ 1.25 تا 294.21؛ تفاوت خطر مطلق: 75%؛ 95% CI؛ 53% تا 97%). پنجاه و پنج درصد (11/20) از شرکت‌کنندگان دریافت‌کننده PEMF در مقایسه با 0% (0/12) از شرکت‌کنندگان دریافت‌کننده دارونما بهبودی کلی عملکرد مفصل را گزارش کردند (RR: 14.24؛ 95% CI؛ 0.91 تا 221.75؛ تفاوت خطر مطلق: 55%؛ 95% CI؛ 31 تا 79).
شواهدی با کیفیت متوسط از یک کارآزمایی (63 شرکت‌کننده) نشان داد که LLLT به همراه ورزش به مدت هشت هفته احتمالا منجر به بهبودی بیشتر اندازه‌گیری شده در هفته چهارم درمان می‌شود، اما تعداد عوارض جانبی در مقایسه با دارونما به همراه ورزش مشابه بود. در یک مقیاس 100 امتیازی، میانگین نمره درد در چهار هفته با دارونما به همراه ورزش برابر با 51 امتیاز بود، در حالی که با LLLT به همراه ورزش، میانگین نمره درد، 32 امتیاز گزارش شد (تفاوت میانگین (MD): 19 امتیاز؛ 95% CI؛ 15 تا 23؛ تفاوت خطر مطلق: 19%؛ 95% CI؛ 15% تا 23%). در یک مقیاس 100 امتیازی، میانگین نمره اختلال عملکرد 48 امتیاز با دارونما به همراه ورزش بود، در حالی که با LLLT به همراه ورزش، میانگین نمره اختلال عملکرد 36 امتیاز به دست آمد (MD؛ 12 امتیاز؛ 95% CI؛ 6 تا 18؛ تفاوت خطر مطلق: 12%؛ 95% CI؛ 6 تا 18). میانگین ابداکشن فعال، 70 درجه با دارونما به همراه ورزش بود، در حالی که با LLLT به همراه ورزش، میانگین ابداکشن فعال 79 درجه گزارش شد (MD؛ 9 درجه؛ 95% CI؛ 2 تا 16؛ تفاوت خطر مطلق: 5%؛ 95% CI؛ 1% تا 9%). هیچ شرکت‌کننده‌ای در هیچ گروهی بروز عوارض جانبی را گزارش نکرد. مزایای LLLT برای عملکرد بیمار در چهار ماه حفظ شد.
بر اساس شواهدی با کیفیت بسیار پائین حاصل از شش کارآزمایی، مطمئن نبودیم که درمان با سونوگرافی، PEMF، دیاترمی موج کوتاه پیوسته (continuous short wave diathermy)، Iodex phonophoresis، ترکیبی از Iodex iontophoresis با دیاترمی موج کوتاه پیوسته، یا ترکیبی از درمان با سونوگرافی با تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (transcutaneous electrical nerve stimulation; TENS) درمان‌های کمکی موثری برای ورزش بودند یا خیر. بر اساس شواهدی با کیفیت پائین یا بسیار پائین حاصل از 12 کارآزمایی، مطمئن نبودیم که طیف متنوعی از مدالیتی‌های الکتروتراپی (به تنهایی یا در ترکیب با درمان دستی، ورزش، یا دیگر مداخلات فعال) بیشتر از دیگر مداخلات فعال (برای مثال تزریق گلوکوکورتیکوئید) موثر بودند یا خیر.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.