موضوع چیست؟
اصطلاح «یبوست» به صورت مشکل در دفع مدفوع و کاهش فراوانی حرکات روده تعریف میشود. این وضعیت با ناراحتی، زور زدن بیش از حد، مدفوع سفت یا تودهای، احساس تخلیه ناقص و حرکات کم روده مشخص میشود. یبوست یک نشانه شایع در دوران بارداری است. این مشکل میتواند ناشی از ترکیبی از عوامل باشد، از جمله تغییرات هورمونی در دوران بارداری که بر سیستم گوارشی تاثیر میگذارند، کاهش فعالیت بدنی و تغییر در عادات غذایی در دوران بارداری. علاوه بر این، رشد کودک میتواند به رودههای مادر فشار وارد کند و باعث تاخیر در دفع/انسداد گوارشی شود.
چرا این موضوع مهم است؟
یبوست در دوران بارداری با اختلال در کیفیت زندگی و ناراحتی زنان باردار و همچنین مشکلات جسمانی از جمله، دفع گاهبهگاه، و هموروئید همراه است. طیف وسیعی از درمانهای پیشنهادی با داروها، مکملها یا اصلاحات غذایی در دسترس هستند.
بهطور کلی، در ابتدا مداخلات غیر-دارویی (تغییر در رژیم غذایی، مصرف آب و ورزش) توصیه میشود و در صورت عدم موفقیت یا ناکافی بودن مداخلات غیر-دارویی، مداخلات دارویی انجام میشوند. مداخلات دارویی شامل داروها از طیف وسیعی از کلاسهای دارویی از جمله روانکنندهها، عوامل حجیمساز، ملیّنهای اسمزی، ملیّنهای محرک، نرمکنندههای مدفوع، و انما (enemas) و شیاف است.
این مرور به بررسی مزایای مداخلات دارویی و غیر-دارویی برای مدیریت بالینی یبوست در دوران بارداری پرداخت و اینکه برای زنان و نوزادان بیخطر هستند یا خیر.
ما چه شواهدی را به دست آوردیم؟
چهار مطالعه را شناسایی کردیم، اما فقط دو مورد (با مجموع 180 زن) دادههایی را برای آنالیز ارائه کردند. مطالعات ملیّنهای محرک را در مقایسه با ملیّنهای حجیمساز و مکملهای فیبر غذایی در برابر عدم-مداخله بررسی کردند. مطالعات وارد شده کیفیت متوسطی داشتند.
دو مقایسه اصلی را بررسی کردیم. در مقایسه اول، متوجه شدیم که ملیّنهای محرک ممکن است در بهبود یبوست موثرتر از ملیّنهای حجیمساز باشند (شواهد با کیفیت متوسط)، اما میتوانند باعث ناراحتی شکمی ( شواهد با کیفیت پائین) و اسهال (شواهد با کیفیت متوسط) بیشتری نیز شوند، وهیچ تفاوتی را از نظر میزان رضایت زنان از مداخله پیدا نکردیم (شواهد با کیفیت متوسط). با این حال، وقتی دادههای مربوط به مداخلهای را به نام Normax (سدیم دیاکتیل سولفوسوکسینات (dioctyl sodium sulphosuccinate) و دیهیدروکسی آنتراکینون ( dihydroxy anthraquinone)) حذف کردیم، که دیگر بهطور معمول در دوران بارداری استفاده نمیشوند، تفاوت بارزی بین ملیّنهای محرک و حجیمساز از نظر ناراحتی شکمی و اسهال وجود نداشت.
مقایسه دوم، بین مکمل فیبر و عدم-مداخله، نشان داد که مکمل فیبر ممکن است در افزایش دفعات مدفوع موثر باشد (شواهد با کیفیت متوسط). مکمل فیبر با بهبود قوام مدفوع، مطابق با تعریف ارائهشده در کارآزماییها، همراه بود (مدفوع سفت 11% تا 14% کاهش، مدفوع نرمال 5% تا 10% افزایش، و مدفوع شل 0% تا 6% افزایش یافت).
هیچ مطالعهای برای بررسی دیگر انواع مداخلات، مانند ملیّنهای اسمزی، نرمکنندههای مدفوع، ملیّنهای روانکننده، انما و شیافها وجود نداشت.
این یافتهها چه معنایی دارند؟
شواهد کمی وجود دارد، که نشان میدهد مکملهای فیبر غذایی ممکن است دفعات دفع مدفوع را افزایش دهند. اگر بین ملیّنهای محرک و حجیمکننده یکی انتخاب شود، ممکن است ملیّن محرک بتواند یبوست را بهتر برطرف کند، اما ممکن است باعث ناراحتی شکمی و اسهال بیشتری نیز شود.
انجام پژوهشهای بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
به دلیل دادههای محدود (مطالعاتی اندک با حجم نمونه کوچک و بدون متاآنالیز)، شواهد کافی برای ارزیابی جامع اثربخشی و بیخطری مداخلات (دارویی و غیر-دارویی) برای درمان یبوست در دوران بارداری وجود ندارد. در مقایسه با ملیّنهای حجیمساز، به نظر میرسد ملیّنهای محرک در بهبود یبوست موثرتر باشند (شواهد با کیفیت متوسط)، اما با افزایش اسهال (شواهد با کیفیت متوسط) و ناراحتی شکمی (شواهد با کیفیت پائین) همراه هستند و تفاوتی در میزان رضایت زنان از مداخله وجود ندارد (شواهد با کیفیت متوسط). علاوه بر این، مکمل فیبر ممکن است دفعات دفع مدفوع را در مقایسه با عدم-مداخله افزایش دهد (شواهد با کیفیت متوسط)، اگرچه این نتایج دارای خطر متوسط سوگیری بودند.
هیچ دادهای برای مقایسه دیگر انواع مداخلات، مانند ملیّنهای اسمزی، نرمکنندههای مدفوع، ملیّنهای روانکننده و انما (enemas) و شیافها وجود نداشت.
انجام RCTهای بیشتری برای ارزیابی تاثیر مداخلات در درمان یبوست در دوران بارداری مورد نیاز است. آنها باید شرایط مختلف را پوشش دهند و اثربخشی مداخلات مختلف (از جمله فیبر، ملیّنهای اسمزی و محرک) را بر بهبود یبوست، درد هنگام اجابت مزاج، دفعات دفع مدفوع و قوام مدفوع ارزیابی کنند.
یبوست یک نشانه شایع در دوران بارداری است. این وضعیت طیف وسیعی را از پیامدها از کاهش کیفیت زندگی و درک سلامت جسمانی تا بواسیر به همراه دارد. بررسی اثربخشی و بیخطری (safety) درمانهای یبوست در دوران بارداری برای پزشکی که زنان باردار را مدیریت و کنترل میکند، مهم است.
ارزیابی اثربخشی و بیخطری مداخلات (دارویی و غیر-دارویی) برای درمان یبوست در دوران بارداری.
برای انجام این مرور، پایگاه ثبت کارآزماییهای گروه بارداری و زایمان در کاکرین (Cochrane Pregnancy and Childbirth Group’s Trials Register) (30 اپریل 2015)؛ ClinicalTrials.gov؛ و پلتفرم بینالمللی پایگاه ثبت کارآزماییهای بالینی سازمان جهانی بهداشت (ICTRP) (30 اپریل 2015)، و فهرست منابع مطالعات بازیابیشده را جستوجو کردیم.
همه کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs)؛ RCTهای خوشهای و شبه-RCTهای منتشر شده، منتشر نشده و در حال انجامی را در نظر گرفتیم که مداخلات (دارویی و غیر-دارویی) را برای درمان یبوست در دوران بارداری ارزیابی کردند. مطالعات متقاطع برای ورود به این مرور واجد شرایط نبودند. کارآزماییهایی که فقط به صورت چکیده (بدون انتشار متن کامل) منتشر شدند، واجد شرایط گنجاندن نبودند.
یک مداخله (دارویی و غیر-دارویی) را با مداخله دیگر، دارونما (placebo) یا عدم-درمان مقایسه کردیم.
دو نویسنده مرور بهطور مستقل از هم کارآزماییها را از نظر خطر سوگیری (bias) ارزیابی کرده، دادهها را استخراج و دقت آنها را بررسی کردند.
چهار مطالعه گنجانده شدند، اما فقط دو مطالعه با مجموع 180 زن دادهها را برای این مرور ارائه کردند. مشخص نبود که آنها RCT هستند یا شبه-RCT، زیرا روند تولید توالی نامشخص بود. خطر کلی سوگیری را در سه مطالعه در سطح متوسط و در یک مطالعه در سطح بالا طبقهبندی کردیم. به دلیل کافی نبودن دادهها، هیچ متاآنالیزی انجام نشد.
هیچ RCT خوشهای برای گنجاندن شناسایی نشد. مقایسههایی برای ملیّنهای محرک در برابر ملیّنهای حجیمساز، و مکملهای فیبر در برابر عدم-مداخله در دسترس بودند. دادههایی درباره مقایسههای دیگر موجود نبودند.
در طول فرآیند انجام مرور متوجه شدیم که مطالعات تغییر نشانهها را به روشهای مختلفی گزارش کردهاند. برای گردآوری تمام دادههای موجود، یک پیامد اولیه جدید (بهبود یبوست) را اضافه کردیم - این پیامد جدید در پروتکل منتشرشده ما از قبل مشخص نشده بود.
ملیّنهای محرک در برابر ملیّنهای حجیمساز
هیچ دادهای برای هیچ یک از پیامدهای اولیه از پیش تعیین شده در این مرور شناسایی نشد: درد هنگام اجابت مزاج، دفعات مدفوع و قوام مدفوع.
در مقایسه با ملیّنهای حجیمساز، زنان بارداری که ملیّنهای محرک (Senokot یا Normax) دریافت کردند، بهبودی را در یبوست گزارش دادند (خطر نسبی (RR): 1.59؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.21 تا 2.09؛ 140 زن، یک مطالعه، شواهد با کیفیت متوسط، اما همچنین ناراحتی بیشتر شکمی (RR: 2.33؛ 95% CI؛ 1.15 تا 4.73؛ 140 زن، یک مطالعه، شواهد با کیفیت پائین)، و تفاوت حد مرزی در اسهال (RR: 4.50؛ 95% CI؛ 1.01 تا 20.09؛ 140 زن، یک مطالعه، شواهد با کیفیت متوسط) هم داشتند. علاوه بر این، تفاوت بارزی در میزان رضایت زنان از مداخله وجود نداشت (RR: 1.06؛ 95% CI؛ 0.77 تا 1.46؛ 140 زن، یک مطالعه، شواهد با کیفیت متوسط).
یکی از ملیّنهای محرک، Normax (سدیم دیاکتیل سولفوسوکسینات (dioctyl sodium sulphosuccinate) و دیهیدروکسی آنتراکینون (dihydroxy anthraquinone)) دیگر برای درمان یبوست در زنان باردار استفاده نمیشود (و package information آن توصیه میکند که نباید در دوران بارداری یا شیردهی استفاده شود). بنابراین، یک آنالیز حساسیت از پیش مشخصنشده را با دادههای مربوط به Senokot و Normax بهطور جداگانه ارائه کردیم. نتایج برای Senokot و Normax بسیار مشابه بودند، بنابراین نتایج برای داروهای مجزا تا حد زیادی یافتههای آنالیز ترکیبی را منعکس کرد، اگرچه زمانی که داروهای مجزا با ملیّنهای حجیمساز مقایسه شدند، دیگر تفاوت بارزی بین گروهها از نظر ناراحتی شکمی و اسهال وجود نداشت.
هیچ داده قابل استفادهای برای هیچ یک از پیامدهای ثانویه این مرور شناسایی نشد: کیفیت زندگی؛ دهیدراتاسیون یا کمآبی بدن (dehydration)؛ عدم تعادل الکترولیت؛ واکنش آلرژیک حاد؛ یا آسم.
مکمل فیبر در برابر عدم-مداخله
زنان بارداری که مکمل فیبر دریافت کردند، در مقایسه با عدم-مداخله، دفعات دفع مدفوع بالاتری داشتند (تفاوت میانگین (MD): 2.24 بار در هفته؛ 95% CI؛ 0.96 تا 3.52؛ 40 زن، یک مطالعه، شواهد با کیفیت متوسط). مکمل فیبر با بهبود قوام مدفوع، مطابق با تعریف ارائهشده در کارآزماییها، همراه بود (مدفوع سفت 11% تا 14% کاهش، مدفوع نرمال 5% تا 10% افزایش، و مدفوع شل 0% تا 6% افزایش یافت).
هیچ داده قابل استفادهای برای پیامدهای اولیه درد هنگام اجابت مزاج و بهبود یبوست یا هیچ یک از پیامدهای ثانویه این مرور که در بالا ذکر شد، گزارش نشد.
کیفیت
پنج پیامد با نرم افزار درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی شدند: بهبود یبوست، دفعات دفع مدفوع، ناراحتی شکمی، اسهال و میزان رضایت زنان از مداخله. به جز ناراحتی شکمی که سطح کیفیت پائینی داشت، پیامدهای دیگر کیفیت متوسطی داشتند. بنابراین، نتایج باید با احتیاط تفسیر شوند. هیچ دادهای برای ارزیابی درد هنگام دفع مدفوع یا قوام مدفوع وجود نداشت.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.