پژوهشگران سازمان همکاری کاکرین، مروری را بر پژوهش‌های انجام شده در مورد تاثیرات مصرف داروهای ضد افسردگی طبقه‌بندی شده تحت عنوان مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (serotonin reuptake inhibitors; SSRIs) بر فیبرومیالژی (fibromyalgia) انجام دادند. پس از جست‌وجوی همه مطالعات مرتبط تا جون 2014، آنها هفت مطالعه را یافتند که SSRIها را با یک داروی ساختگی مقایسه کردند. این مطالعات در مجموع شامل 383 نفر بودند. اغلب شرکت‌کنندگان زنان میانسال بودند. SSRIهایی که آنها مطالعه کردند سیتالوپرام (citalopram)، فلوکستین (fluoxetine) و پاروکستین (paroxetine) بودند. پنج مطالعه توسط شرکت‌های داروسازی و دو مطالعه توسط موسسات دولتی تامین مالی شدند.
نتایج کلیدی
در مورد شواهد مربوط به پیامدهای کاهش درد، مشکلات خواب، خستگی، افسردگی، بهبودی کلی (نسبتی از بیماران که احساس «بهبودی زیاد یا بسیار زیاد» را گزارش کردند)، تحمل‌پذیری (نرخ خروج از مطالعه به دلیل عوارض جانبی) و بی‌خطری (عوارض جانبی جدی) نامطمئن هستیم.
عوارض جانبی احتمالی SSRIها ممکن است شامل خشکی دهان، تهوع/استفراغ و اختلال عملکرد جنسی باشد. عوارض نادر ممکن است شامل آلرژی، بیماری‌های سیستم ایمنی، آسیب کبدی، و اختلال در توانایی فرد برای رانندگی یا کار با ماشین‌آلات باشد؛ عوارض جانبی جدی، مانند افکار خودکشی و نارسایی کبد، بسیار نادر هستند.
فیبرومیالژی چیست و مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین چه هستند؟
افراد مبتلا به فیبرومیالژی دچار درد مزمن و گسترده، مشکلات خواب، و خستگی هستند. هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. هدف از درمان، تسکین نشانه‌ها و بهبود کیفیت زندگی مرتبط با سلامت بیمار است.
سروتونین یک ماده شیمیایی است که توسط بدن انسان تولید می‌شود و در تجارب درد، خواب و خلق‌وخو نقش دارد. غلظت‌های پائین سروتونین در افراد مبتلا به فیبرومیالژی گزارش شده است. SSRIها داروهای ضد افسردگی هستند که غلظت سروتونین را در مغز افزایش می‌دهند. این داروها برای استفاده به عنوان درمان فیبرومیالژی تایید نشده‌اند، اما برای افسردگی و اختلال اضطراب مجوز مصرف دارند.
کیفیت شواهد
کیفیت شواهد برای هر پیامد، در سطح بسیار پائینی قرار داشت. به دلیل نگرانی در مورد وجود خطر سوگیری و مطالعات با تعداد کم شرکت‌کنندگان، سطح کیفیت شواهد را به بسیار پائین کاهش دادیم. بنابراین مطمئن نیستیم که مصرف داروهای SSRI به‌طور متوسط هشت هفته نشانه‌های فیبرومیالژی را بهبود می‌بخشد (تعداد افرادی که گزارش دادند درد آنها حداقل 30% کاهش یافته و تعداد افرادی که از نظر بالینی بهبودهای کلی مهمی را در شدت درد، خستگی، مشکلات خواب و افسردگی گزارش کردند).
این، چکیده و خلاصه به زبان ساده از یک مرور کاکرین است که در مرکز همکاری‌های کاکرین تهیه و به‌روز می‌شود، و در حال حاضر در بانک اطلاعاتی مرورهای سیستماتیک کاکرین شماره X سال 2011 منتشر شده است، Copyright © 2011 The Cochrane Collaboration. مطالعه مذکور توسط انتشارات جان وایلی و پسران (John Wiley and Sons, Ltd) منتشر شد. متن کامل مرور در کتابخانه کاکرین موجود است (ISSN 1464-780X).
این رکورد باید به این صورت استناد شود: Walitt B، Urrútia G، Nishishinya MB، Riera Lizardo RJ، Cantrell SE، Häuser W. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین برای سندرم فیبرومیالژی. بانک اطلاعاتی مرورهای سیستماتیک کاکرین [سال]، شماره [Issue].
شواهد بدون سوگیری مبنی بر برتری SSRIها نسبت به دارونما در درمان نشانه‌های کلیدی فیبرومیالژی، یعنی درد، خستگی و مشکلات خواب، وجود ندارد. SSRIها ممکن است برای درمان افسردگی در افراد مبتلا به فیبرومیالژی در نظر گرفته شوند. در صورت لزوم، باید هشدار برای افزایش تمایل به خودکشی در بزرگسالان جوان 18 تا 24 ساله مبتلا به اختلال افسردگی اساسی که SSRI مصرف کرده‌اند، در نظر گرفته شود.
فیبرومیالژی (fibromyalgia) یک بیماری مزمن تعریف شده از نظر بالینی با اتیولوژی زیستی‐روانی‐اجتماعی (biopsychosocial) است. این وضعیت با درد مزمن عضلانی‌اسکلتی گسترده، مشکلات خواب، اختلال عملکرد شناختی و خستگی مشخص می‌شود. بسیاری از بیماران سطح بالای ناتوانی و کیفیت پائین زندگی را گزارش می‌دهند. از آنجایی که هیچ درمان خاصی وجود ندارد که پاتوژنز فیبرومیالژی را تغییر دهد، درمان دارویی بر کاهش درد و بهبود دیگر نشانه‌های جانبی تمرکز دارد.
هدف از انجام این مرور، ارزیابی مزایا و آسیب‌های ناشی از مصرف مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (selective serotonin reuptake inhibitors; SSRIs) در درمان فیبرومیالژی بود.
پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL؛ 2014، شماره 5)؛ MEDLINE (1966 تا جون 2014)؛ EMBASE (1946 تا جون 2014)، و فهرست منابع مقالات مرور شده را جست‌وجو کردیم.
همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده و دوسو کور (double-blind) را از مصرف SSRIها انتخاب کردیم که برای درمان نشانه‌های فیبرومیالژی در شرکت‌کنندگان بزرگسال استفاده شدند. SSRIهای زیر را در این مرور در نظر گرفتیم: سیتالوپرام (citalopram)، فلوکستین (fluoxetine)، اس‌سیتالوپرام (escitalopram)، فلووکسامین (fluvoxamine)، پاروکستین (paroxetine) و سرترالین (sertraline).
سه نویسنده داده‌های همه مطالعات وارد شده را استخراج کرده و خطرات سوگیری (bias) مطالعات را ارزیابی کردند. اختلاف نظرات را از طریق بحث، حل‌و‌فصل کردیم.
کیفیت شواهد برای هر پیامد، در سطح بسیار پائینی قرار داشت. به دلیل نگرانی در مورد وجود خطر سوگیری و مطالعات با تعداد کم شرکت‌کنندگان، سطح کیفیت شواهد را به بسیار پائین کاهش دادیم. هفت مطالعه کنترل شده با دارونما (placebo)، دو مطالعه با سیتالوپرام، سه مطالعه با فلوکستین و دو مطالعه با پاروکستین، با میانه (median) طول دوره انجام هشت هفته (4 تا 16 هفته) و 383 شرکت‌کننده را وارد کردیم که با هم تجمیع شدند.
تمامی مطالعات دارای یک یا چند منبع سوگیری بالقوه عمده بودند. تفاوتی اندک (10%) در بیمارانی که 30% کاهش درد را بین SSRIها (56/172 (32.6%) و دارونما (39/171 (22.8%)) گزارش کردند، (تفاوت خطر (risk difference; RD): 0.10؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.01 تا 0.20؛ تعداد افراد مورد نیاز جهت درمان تا حصول یک پیامد مفید بیشتر (number needed to treat for an additional beneficial outcome; NNTB): 10؛ 95% CI؛ 5 تا 100) و در بهبودی کلی (نسبتی از بیماران که احساس بهبودی زیاد یا بسیار زیاد را گزارش کردند: 50/168 (29.8%) از بیماران با SSRIها و 26/162 (16.0%) از بیماران با دارونما) (RD: 0.14؛ 95% CI؛ 0.06 تا 0.23؛ NNTB: 7؛ 95% CI؛ 4 تا 17) وجود داشت.
SSRIها از نظر آماری یا بالینی خستگی را به‌طور چشمگیری کاهش ندادند: تفاوت میانگین استاندارد (SMD): 0.26-؛ 95% CI؛ 0.55- تا 0.03؛ 7.0% بهبود مطلق در مقیاس 0 تا 10؛ 95% CI؛ 14.6% بهبود نسبی تا 0.8% وخامت نسبی؛ در مورد مشکلات خواب نیز همین‌طور بود: SMD: 0.03؛ 95% CI؛ 0.26- تا 0.31؛ 0.8% وخامت مطلق در مقیاس 0 تا 100؛ 95% CI؛ 8.3% وخامت نسبی تا 6.9% بهبودی نسبی.
SSRIها در کاهش افسردگی نسبت به دارونما برتر بودند: SMD: -0.39؛ 95% CI؛ 0.65- تا 0.14-؛ 7.6% بهبودی مطلق در مقیاس 0 تا 10؛ 95% CI؛ 2.7% تا 13.8% بهبودی نسبی؛ NNTB: 13؛ 95% CI؛ 7 تا 37. نرخ ترک مطالعه به دلیل عوارض جانبی با استفاده از SSRI بیشتر از مصرف دارونما نبود (23/146 (15.8%) بیمار با SSRIها و 14/138 (10.1%) بیمار با دارونما)، RD: 0.04؛ 95% CI؛ 0.06- تا 0.14. هیچ تفاوت آماری یا بالینی معنی‌داری در بروز عوارض جانبی جدی بین مصرف SSRI و دارونما وجود نداشت (3/84 (3.6%) بیمار با مصرف SSRIها و 4/84 (4.8%) بیمار با مصرف دارونما)، RD: -0.01؛ 95% CI؛ 0.07- تا 0.05.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.