پیام‌های کلیدی
- مصرف مکملهای کلسیم در مقایسه با مکملهای کلسیم ساختگی (یعنی دارونما (placebo))، ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در کاهش وزن کلی بدن در افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق ایجاد کند.
- مصرف مکملهای کلسیم احتمالا منجر به کاهش جزئی در شاخص توده بدنی (body mass index; BMI) و دور کمر می‌شود.
- برای درک بهتر ارتباط میان مصرف مکملهای کلسیم و وزن بدن، انجام پژوهش‌های بیشتر و با کیفیت بالا مورد نیاز است.
چاقی چیست؟
اضافه‌وزن (overweight) و چاقی (obesity) به صورت تجمع چربی بیش از حد که خطری برای سلامت محسوب می‌شود، تعریف می‌شوند. افراد با شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از 25، دارای اضافه‌وزن و بالاتر از 30، چاق محسوب می‌شوند. افراد دارای اضافه‌وزن و چاق بیشتر در معرض خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی‌عروقی و دیابت قرار دارند. چاقی یک نگرانی قابل توجه در حوزه سلامت جهانی به شمار می‌آید.
مکمل کلسیم چیست؟
کلسیم، یک ماده معدنی ضروری برای بدن جهت ساخت و حفظ استحکام استخوان‌ها و انجام دیگر وظایف مهم است. مکمل کلسیم به معنای دریافت کلسیم از طریق مکملهای خوراکی، مانند قرص یا مواد غذایی و نوشیدنی‌های حاوی کلسیم افزودنی، است.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما خواستیم بدانیم که مصرف مکملهای کلسیم یا مواد غذایی غنی‌شده با کلسیم چه کمکی به کاهش وزن افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق می‌کند. همچنین خواستیم بدانیم که مصرف این مکمل‌ها ها با تاثیرات ناخواسته همراه بودند یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جست‌وجوی مطالعاتی بودیم که تاثیر مصرف مکملهای کلسیم را در افراد دارای اضافه‌وزن و چاق بررسی کردند. نتایج مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اعتماد خود را به شواهد، بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه، رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 18 مطالعه را با 1873 شرکت‌کننده یافتیم. در تمام مطالعات، به شرکت‌کنندگان قرص‌های کلسیم با دوزهای مختلف داده شد. هیچ مطالعه‌ای را برای ارزیابی مواد غذایی یا نوشیدنی‌های غنی‌شده با کلسیم پیدا نکردیم. این مطالعات شامل بزرگسالان در سنین 18 تا 80 سال بودند. ده مورد از 18 مطالعه فقط شامل زنان بوده، و در کل مطالعات، اکثر شرکت‌کنندگان زن بودند. هشت مطالعه در ایالات متحده آمریکا، شش مطالعه در ایران، یک مطالعه در برزیل، چین و پورتوریکو، و یک مطالعه در مراکزی در آرژانتین، زیمبابوه و آفریقای جنوبی انجام شدند.
- یافته‌ها نشان می‌دهند که مصرف مکملهای کلسیم در مقایسه با عدم مصرف آنها ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر کاهش وزن کلی بدن داشته باشند.
- مکملهای کلسیم احتمالا منجر به کاهش جزئی در شاخص توده بدنی (یا BMI، معیاری برای اندازه‌گیری چربی بدن بر اساس قد و وزن که برای مردان و زنان بزرگسال به کار می‌رود) و دور کمر می‌شوند.
- مصرف مکملهای کلسیم ممکن است منجر به کاهش جزئی در توده چربی بدن شوند (این توده همچنین تحت عنوان «چربی ذخیره‌شده» (stored fat) شناخته می‌شود. بدن از آن برای تامین انرژی استفاده می‌کند؛ این ماده بدن شما را عایق‌بندی می‌کند، اندام‌های شما را احاطه کرده و درست زیر پوست شما قرار دارد).
فقط پنج مطالعه بررسی کردند که مصرف مکملهای کلسیم تاثیرات ناخواسته‌ای را ایجاد می‌کنند یا خیر. نتایج حاصل از این مطالعات نشان می‌دهند که تاثیرات ناخواسته کمی رخ دادند، بدون اینکه تفاوت بارزی میان افرادی وجود داشته باشد که مکملهای کلسیم دریافت کردند یا خیر. هیچ‌یک از مطالعات واردشده، سه مورد از پیامدهای مرور را ارزیابی نکردند: کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در شرکت‌کنندگان، مرگ‌ومیر به هر علتی، یا بیماری‌ها و عوارض.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
به‌طور کلی، به دلیل حجم کوچک نمونه در بسیاری از مطالعات، تفاوت در نتایج ارائه‌شده بین مطالعات، و عدم وجود شفافیت در گزارش برخی جنبه‌ها، مانند نحوه تخصیص شرکت‌کنندگان به گروه‌ها در برخی از مطالعات، اعتماد کمی به شواهد داریم.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
این شواهد تا 10 می 2023 به‌روز است.
مصرف مکمل کلسیم به مدت هشت هفته تا 24 ماه ممکن است منجر به تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در وزن بدن در افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق شود. شواهد فعلی به دلیل نگرانی از وجود خطر سوگیری و ناهمگونی آماری (statistical heterogeneity) از قطعیت پائینی برخوردار است. دریافتیم که درجه ناهمگونی ممکن است تا حدی با دوز کلسیم، وجود یا عدم وجود یک مداخله مشترک، و اینکه آنالیز قصد درمان (intention-to-treat) انجام شد یا خیر، قابل توجیه باشد. در حالی که آنالیزها نشان می‌دهند مصرف مکمل کلسیم ممکن است منجر به کاهش جزئی در BMI، دور کمر و توده چربی شود، این شواهد از قطعیت پائین تا متوسطی برخوردار هستند.
مطالعات آتی می‌توانند تاثیر مصرف مکملهای کلسیم را بر توده بدون چربی بدن مورد بررسی قرار دهند تا ببینند چه تغییری در ترکیب بدنی رخ می‌دهد.
در سراسر جهان، چاقی یک مشکل عمده در حوزه سلامت محسوب می‌شود زیرا می‌تواند منجر به فشار خون بالا، بیماری قلبی، سکته مغزی، دیابت و مقاومت به انسولین شود. شیوع اضافه‌وزن و چاقی در سراسر جهان در گروه‌های سنی مختلف در حال افزایش است. شواهدی حاکی از رابطه معکوس میان دریافت کلسیم و وزن بدن وجود دارد. اهمیت بالینی کاهش جزئی وزن بدن مورد تردید قرار گرفته است. با این حال، در سطح جمعیت، یک تاثیر کوچک می‌تواند روندهای مشاهده‌شده جهانی را تعدیل کند.
ارزیابی تاثیرات مصرف مکمل کلسیم بر کاهش وزن در افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق.
پایگاه‌های CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ LILACS (بانک اطلاعاتی علوم سلامت آمریکای لاتین و کارائیب (Latin American and Caribbean Health Science Information database))، و دو پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی را جست‌وجو کردیم. تاریخ آخرین جست‌وجو در تمامی بانک‌های اطلاعاتی (به جز Embase)، 10 می 2023 بود. هیچ محدودیتی از نظر زبان نگارش مقاله اعمال نشد.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای را در این مرور گنجاندیم که به ارزیابی تاثیر کلسیم در شرکت‌کنندگان دارای اضافه‌وزن یا چاق، در هر سن یا جنسیتی، پرداختند. مطالعاتی را از مرور خارج کردیم که در آنها شرکت‌کنندگان دارای مشکلات جذب مواد غذایی بودند. مطالعاتی را که در آنها حداقل دو ماه از هر دوزی از کلسیم استفاده شد، وارد مرور کردیم. مقایسه‌های زیر را وارد کردیم: مصرف مکمل کلسیم در برابر دارونما (placebo)، مواد غذایی یا نوشیدنی‌های غنی‌شده با کلسیم در برابر دارونما، مواد غذایی یا نوشیدنی‌های غنی‌شده با کلسیم در برابر مواد غذایی یا نوشیدنی‌ها بدون غنی‌سازی با کلسیم. مطالعاتی را حذف کردیم که تاثیر مصرف کلسیم و ویتامین D یا مواد معدنی مخلوط را در مقایسه با دارونما ارزیابی کردند.
از روش‌های استاندارد روش‌شناسی (methodology) مورد نظر کاکرین استفاده کردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند از وزن بدن، کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، و عوارض جانبی. پیامدهای ثانویه نیز عبارت بودند از معیارهای آنتروپومتریک (anthropometric) غیر از وزن بدن، مورتالیتی به هر علتی (all-cause mortality)، و موربیدیتی یا عوارض.
تعداد 18 مطالعه را یافتیم که تاثیر کلسیم را در مقایسه با دارونما یا عامل کنترل، در کل با حضور 1873 شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده (950 شرکت‌کننده در گروه‌های مکمل کلسیم و 923 شرکت‌کننده در گروه‌های کنترل) مورد ارزیابی قرار دادند. همه مطالعات واردشده، مکمل کلسیم خوراکی را به عنوان مداخله ارائه دادند. هیچ مطالعه‌ای را برای ارزیابی مواد غذایی غنی‌شده با کلسیم پیدا نکردیم. تعداد 38 مطالعه را حذف کرده، چهار مطالعه در حال انجام را شناسایی کرده و یک مطالعه را در لیست «در انتظار طبقه‌بندی» قرار دادیم.
شانزده مطالعه، مکمل کلسیم را با دارونما مقایسه کردند؛ دو مطالعه نیز به مقایسه دوزهای مختلف مکمل کلسیم پرداختند. دوزهای مورد استفاده از بسیار پائین (0.162 گرم کلسیم/روز) تا بالا (1.5 گرم کلسیم/روز) متغیر بودند. بیشتر مطالعات در ایالات متحده آمریکا و ایران انجام شدند، کمتر از شش ماه طول کشیدند، و فقط شامل زنان بودند.
شواهدی با قطعیت پائین نشان می‌دهد که مصرف مکمل کلسیم در مقایسه با دارونما یا عامل کنترل ممکن است منجر به تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در وزن بدن شود (تفاوت میانگین (MD): 0.15- کیلوگرم؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.55- تا 0.24؛ P = 0.45؛ I 2 = 46%؛ 17 مطالعه، 1317 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). قطعیت شواهد را به دلیل خطر سوگیری (bias) و ناهمگونی (heterogeneity) تا دو سطح کاهش دادیم.
هیچ یک از مطالعات واردشده گزارشی را از کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، مورتالیتی به هر علتی، یا موربیدیتی/عوارض به عنوان پیامد ارائه نکردند. فقط پنج مطالعه، عوارض جانبی را ارزیابی یا گزارش کردند. شواهدی با قطعیت پائین حاکی از فراوانی اندک عوارض جانبی است، بدون آنکه تفاوت بارزی میان گروه‌های مداخله و کنترل وجود داشته باشد.
شواهدی با قطعیت متوسط نشان می‌دهد که مکمل کلسیم در مقایسه با دارونما یا عامل کنترل احتمالا منجر به کاهشی جزئی در شاخص توده بدنی (body mass index; BMI) (MD؛ 0.18- کیلوگرم/متر 2 ؛ 95% CI؛ 0.22- تا 0.13-؛ P < 0.001؛ I 2 = 0%؛ 9 مطالعه، 731 شرکت‌کننده) و دور کمر (MD؛ 0.51- سانتی‌متر، 95% CI؛ 0.72- تا 0.29-؛ P < 0.001؛ I 2 = 0%؛ 6 مطالعه، 273 شرکت‌کننده) می‌شود. شواهدی با قطعیت پائین نشان می‌دهد که مکمل کلسیم در مقایسه با دارونما یا عامل کنترل ممکن است منجر به کاهش جزئی در توده چربی بدن شود (MD؛ 0.34- کیلوگرم؛ 95% CI؛ 0.73- تا 0.05؛ P < 0.001؛ I 2 = 97%؛ 12 مطالعه، 812 شرکت‌کننده).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.