چرا این سوال مهم است؟
بیماری لثه یک وضعیت شایع است که در آن لثه متورم، زخمی یا عفونی میشود؛ علت آن باکتریهای تجمعیافته روی لثه و دندانها است. هنگام مسواک زدن، ممکن است لثه دچار خونریزی شده و باعث بوی بد دهان شود. همچنین در صورت عدم درمان بیماری لثه، دندانها لق شده و در نهایت میافتند. این مشکل میتواند بر توانایی جویدن و گفتار فرد تاثیر گذاشته و باعث شود بیمار نسبت به ظاهر خود احساس خجالت داشته باشند.
متخصصان مراقبت از دندان میتوانند دندانها و لثهها را تمیز کنند تا باکتریهای اضافی از دهان پاک شوند. آنها از ابزار ویژهای استفاده میکنند - معمولا یک اسکراپر (scraper) اولتراسوند و به دنبال آن ابزارهای دستی تخصصی - برای خراش دادن باکتریها از روی دندانها، و توقف تاثیر آنها بر لثهها.
آنتیبیوتیکهای خوراکی (داروهایی که باکتریها را از بین میبرند) میتوانند در کنار پاکسازی تخصصی، برای از بین بردن باکتریها در نواحی بین-دندانی و لثهها استفاده شوند. با این حال، خطرات بالقوهای در ارتباط با آنتیبیوتیکها وجود دارد، مانند واکنشهای آلرژیک و مقاومت آنتیبیوتیکی (تغییر در باکتریها پس از قرار گرفتن در معرض آنتیبیوتیکها، که باعث میشود باکتریها در درمان آنتیبیوتیکی آینده زنده بمانند).
با هدف بررسی مزایا و خطرات استفاده از آنتیبیوتیک در کنار پاکسازی تخصصی دندان برای درمان بیماریهای لثه، مروری را بر شواهد حاصل از تحقیقات انجام دادیم. همچنین میخواستیم بدانیم که برخی از آنتیبیوتیکها در این شرایط بهتر از دیگر موارد عمل میکنند یا خیر.
شواهد چگونه شناسایی و ارزیابی شدند؟
ابتدا، کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده (مطالعات بالینی که در آنها افراد بهطور تصادفی در یکی از دو یا چند گروه درمانی مختلف قرار میگیرند) جستوجو شدند، زیرا این مطالعات مطمئنترین شواهد را در مورد تاثیرات یک درمان ارائه میدهند. سپس نتایج با یکدیگر مقایسه شده، و شواهد حاصل از تمام مطالعات، خلاصه شدند. در نهایت، سطح قطعیت شواهد موجود بر اساس عواملی مانند روشهای انجام، حجم نمونه مطالعات، و یکپارچگی یافتهها در مطالعات ارزیابی و رتبهبندی شدند.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 45 مطالعه یافت شدند که در آنها مجموعا 2664 فرد بالای 18 سال مبتلا به بیماری لثه بودند. در این مطالعات، پاکسازی تخصصی به علاوه آنتیبیوتیک با پاکسازی تخصصی بهتنهایی مقایسه شده، یا آنتیبیوتیکهای مختلف مورد استفاده به همراه پاکسازی تخصصی با یکدیگر مقایسه شدند.
ما نمیتوانیم مشخص کنیم که تجویز آنتیبیوتیکها در طولانی-مدت (یک سال یا بیشتر پس از درمان) بیماری لثه را کاهش میدهند یا خیر، و اینکه برخی از آنها بهتر از بقیه عمل میکنند یا خیر، به این دلیل که به شواهدی که پیدا کردیم اعتماد بسیار کمی داریم.
نمیتوان گفت آنتیبیوتیکها با اثرات ناخواستهای ارتباط دارند یا خیر، زیرا به شواهد اطمینان بسیار کمی داریم. عوارض جانبی متداول گزارششده شامل اختلالات گوارشی موقتی و خفیف، مانند حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا طعم فلزی در دهان بودند. هیچ عارضه جانبی جدی گزارش نشد.
هیچ مطالعهای گزارشی را در مورد مقاومت آنتیمیکروبیال یا تغییر در کیفیت زندگی افراد ارائه نداد.
این یافته به چه معنا است؟
ما نمیدانیم که:
- استفاده از آنتیبیوتیکها در کنار تمیز کردن تخصصی برای درمان بیماری لثه در طولانی-مدت (بیش از یک سال پس از درمان) مفید است یا خیر؛
- مصرف آنتیبیوتیکها در کنار تمیز کردن تخصصی با بروز عوارض ناخواستهای همراه است یا خیر؛ یا
- برخی از آنتیبیوتیکها برای درمان بیماری لثه در کنار تمیز کردن تخصصی بهتر از دیگر موارد هستند یا خیر.
سطح اعتماد ما به شواهد موجود بسیار پائین است. در صورت در دسترس قرار گرفتن شواهد بیشتر، نتایج مرور ممکن است تغییر کنند. مطالعات آینده باید به وضوح مشخص کنند که چه چیزی به عنوان یک بهبود کم-اهمیت در بیماری لثه واجد شرایط است.
این مرور تا چه زمانی بهروز است؟
شواهد در این مرور کاکرین تا مارچ 2020 بهروز است.
شواهدی با قطعیت بسیار پائین (برای پیگیری طولانی-مدت) وجود دارد که به پزشکان و بیماران کمک کند بدانند آنتیمیکروبیالهای سیستمیک کمکی برای درمان غیر-جراحی پریودنتیت کمککننده هستند یا خیر. شواهد کافی برای تصمیمگیری در مورد اینکه برخی از آنتیبیوتیکها هنگام استفاده در کنار SRP بهتر از دیگر موارد هستند یا خیر، وجود ندارد. هیچ یک از کارآزماییها عوارض جانبی جدی را گزارش نکردند، اما بیماران باید از عوارض جانبی شایع مرتبط با این داروها آگاه شوند.
باید RCTهایی با روش انجام درست انجام شوند که به وضوح تفاوت بالینی کم-اهمیت را برای پیامدهای پاکتهای بسته، CAL؛ PD و BOP تعریف کنند.
آنتیمیکروبیالهای سیستمیک را میتوان به عنوان درمان تکمیلی دبریدمان مکانیکی (اسکیلینگ و پلنینگ ریشه (scaling and root planing ; SRP)) در نقش یک رویکرد درمانی غیر-جراحی برای مدیریت پریودنتیت (periodontitis) استفاده کرد. طیف وسیعی از آنتیبیوتیکها با دوزها و ترکیبات مختلف برای این منظور در متون علمی مستند شدهاند. این مرور از طبقهبندی قبلی پریودنتیت پیروی میکند، زیرا همه مطالعات وارد شده از این طبقهبندی استفاده کردند.
ارزیابی اثرات آنتیمیکروبیال سیستمیک به عنوان مکمل SRP برای درمان غیر-جراحی بیماران مبتلا به پریودنتیت.
متخصص اطلاعات گروه سلامت دهان در کاکرین بانکهای اطلاعاتی زیر را تا 9 مارچ 2020 جستوجو کرد: پایگاه ثبت کارآزماییهای گروه سلامت دهان در کاکرین، CENTRAL؛ MEDLINE، و EMBASE. برای شناسایی کارآزماییهای در حال انجام، پایگاه ثبت کارآزماییهای در حال انجام موسسات ملی سلامت ایالات متحده (ClinicalTrials.gov) و پلتفرم بینالمللی پایگاه ثبت کارآزماییهای بالینی سازمان جهانی بهداشت جستوجو شدند.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شدهای (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که افراد مبتلا به پریودنتیت درماننشده که به صورت بالینی تشخیص داده شدند، حضور داشتند. کارآزماییها، SRP را با آنتیبیوتیکهای سیستمیک در مقابل SRP تنها/دارونما (placebo) یا دیگر آنتیبیوتیکهای سیستمیک مقایسه کردند.
کارآزماییها را انتخاب کرده، دادهها را استخراج کرده، و خطر سوگیری (bias) را دو مرتبه ارزیابی کردیم. تفاوتهای میانگین (MDs) را برای دادههای پیوسته با 95% فاصله اطمینان (CI) برآورد کردیم. قطعیت شواهد را با استفاده از سیستم درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
تعداد 45 کارآزمایی را وارد کردیم که در سراسر جهان و با حضور 2664 شرکتکننده بزرگسال انجام شدند. خطر سوگیری در 14 مطالعه در سطح پائین، در 8 مطالعه در سطح بالا، و در 23 مطالعه باقیمانده به صورت نامشخص بودند. هفت کارآزمایی هیچ دادهای را برای آنالیز ارائه نکردند. قطعیت شواهد را برای 10 مقایسه ارزیابی کردیم که پیگیری طولانی-مدت (≥ 1 سال) را گزارش کردند. هیچ یک از مطالعات، دادههایی را در مورد مقاومت آنتیمیکروبیال و تغییرات کیفیت زندگی گزارششده توسط بیمار ارائه نداد.
آموکسیسیلین + مترونیدازول + SRP در مقابل SRP در پریودنتیت مزمن/تهاجمی: شواهد برای درصد پاکتهای بسته (closed pocket) (MD؛ 16.20-%؛ 95% CI؛ 25.87- تا 6.53-؛ 1 مطالعه، 44 شرکتکننده)؛ سطح اتصال بالینی (clinical attachment level; CAL) (MD؛ 0.47- میلیمتر؛ 95% CI؛ 0.90- تا 0.05-؛ 2 مطالعه، 389 شرکتکننده)؛ عمق پاکت (pocket depth; PD) پروبینگ (MD؛ 0.30- میلیمتر؛ 95% CI؛ 0.42- تا 0.18-؛ 2 مطالعه، 389 شرکتکننده)؛ و درصد خونریزی در پروبینگ (bleeding on probing; BOP) (MD؛ 8.06-%؛ 95% CI؛ 14.26- تا 1.85-؛ 2 مطالعه، 389 شرکتکننده) قطعیت بسیار پائینی داشت. فقط نتایج مربوط به پاکتهای بسته و BOP یک تفاوت بالینی کم-اهمیت (minimally important clinical difference; MICD) را به نفع آموکسیسیلین + مترونیدازول + SRP نشان داد.
مترونیدازول + SRP در مقابل SRP در پریودنتیت مزمن/تهاجمی: شواهد برای درصد پاکتهای بسته (MD؛ 12.20-%؛ 95% CI؛ 29.23- تا 4.83؛ 1 مطالعه، 22 شرکتکننده)؛ CAL (MD؛ 1.12- میلیمتر؛ 95% CI؛ 2.24- تا 0؛ 3 مطالعه، 71 شرکتکننده)؛ PD (MD؛ 1.11- میلیمتر؛ 95% CI؛ 2.84- تا 0.61؛ 2 مطالعه، 47 شرکتکننده)؛ و درصد BOP (MD؛ 6.90-%؛ 95% CI؛ 22.10- تا 8.30؛ 1 مطالعه، 22 شرکتکننده) قطعیت بسیار پائینی داشت. فقط نتایج برای CAL و PD نشان دادند که MICD به نفع گروه MTZ + SRP است.
آزیترومایسین + SRP در مقابل SRP برای پریودنتیت مزمن/تهاجمی: هیچ شواهدی را مبنی بر تفاوت در درصد پاکتهای بسته (MD؛ 2.50%؛ 95% CI؛ 10.19- تا 15.19؛ 1 مطالعه، 40 شرکتکننده)؛ CAL (MD؛ 0.59- میلیمتر؛ 95% CI؛ 1.27- تا 0.08؛ 2 مطالعه، 110 شرکتکننده)؛ PD (MD؛ 0.77- میلیمتر؛ 95% CI؛ 2.33- تا 0.79؛ 2 مطالعه، 110 شرکتکننده)؛ و درصد BOP (MD؛ 1.28-%؛ 95% CI؛ 4.32- تا 1.76؛ 2 مطالعه، 110 شرکتکننده) (شواهد با قطعیت بسیار پائین برای همه پیامدها) پیدا نکردیم.
آموکسیسیلین + کلاوولانات + SRP در مقابل SRP برای پریودنتیت مزمن: شواهد حاصل از 1 مطالعه، 21 شرکتکننده برای CAL (MD؛ 0.10 میلیمتر؛ 95% CI؛ 0.51- تا 0.71)؛ PD (MD؛ 0.10 میلیمتر؛ 95% CI؛ 0.17- تا 0.37)؛ و BOP (MD؛ 0%؛ 95% CI؛ 0.09- تا 0.09) از قطعیت بسیار پائینی برخوردار بود و تفاوتی را بین گروهها نشان نداد.
داکسیسایکلین + SRP در مقابل SRP در پریودنتیت تهاجمی: شواهد به دست آمده از 1 مطالعه، 22 شرکتکننده برای CAL (MD؛ 0.80- میلیمتر؛ 95% CI؛ 1.49- تا -0.11)؛ و PD (MD؛ 1.00- میلیمتر؛ 95% CI؛ -1.78- تا -0.22) از قطعیت بسیار پائینی برخوردار بود، با گروه داکسیسایکلین + SRP که فقط در PD یک MICD را نشان داد.
تتراسایکلین + SRP در مقابل SRP برای پریودنتیت تهاجمی: شواهدی را با قطعیت بسیار پائین از تفاوت در بهبودی طولانی-مدت در CAL برای گروه تتراسایکلین (MD؛ 2.30- میلیمتر؛ 95% CI؛ 2.50- تا 2.10-؛ 1 مطالعه، 26 شرکتکننده) یافتیم.
کلیندامایسین + SRP در مقابل SRP در پریودنتیت تهاجمی: شواهدی را با قطعیت بسیار پائین از 1 مطالعه، 21 شرکتکننده مبنی بر وجود تفاوت در بهبود طولانی-مدت در CAL (MD؛ 1.70- میلیمتر؛ 95% CI؛ 2.40- تا 1.00-)؛ و PD (MD؛ 1.80- میلیمتر؛ 95% CI؛ 2.47- تا 1.13-) به نفع کلیندامایسین + SRP یافتیم.
داکسیسایکلین + SRP در مقابل مترونیدازول + SRP برای پریودنتیت تهاجمی: شواهدی با قطعیت بسیار پائین از 1 مطالعه، 27 شرکتکننده مبنی بر وجود تفاوت در CAL طولانی-مدت (MD؛ 1.10 میلیمتر؛ 95% CI؛ 0.36 تا 1.84)؛ و PD (MD؛ 1.00 میلیمتر؛ 95% CI؛ 0.30 تا 1.70) به نفع مترونیدازول + SRP وجود داشت.
کلیندامایسین + SRP در مقابل مترونیدازول + SRP برای پریودنتیت تهاجمی: شواهد حاصل از 1 مطالعه، 26 شرکتکننده برای CAL (MD؛ 0.20 میلیمتر؛ 95% CI؛ 0.55 - تا 0.95)؛ و PD (MD؛ 0.20 میلیمتر؛ 95% CI؛ 0.38- تا 0.78) قطعیت بسیار پائینی داشت و تفاوتی را بین گروهها نشان نداد.
کلیندامایسین + SRP در مقابل داکسیسایکلین + SRP برای پریودنتیت تهاجمی: شواهد به دست آمده از 1 مطالعه، 23 شرکتکننده برای CAL (MD؛ 0.90- میلیمتر؛ 95% CI؛ 1.62- تا -0.18)؛ و PD (MD؛ 0.80- میلیمتر؛ 95% CI؛ 1.58- تا 0.02-) از قطعیت بسیار پائینی برخوردار بود و تفاوتی را بین گروهها نشان نداد.
اکثر کارآزماییهایی که آموکسیسیلین، مترونیدازول، و آزیترومایسین را آزمایش کردند، بروز عوارض جانبی را مانند تهوع، استفراغ، اسهال، اختلالات خفیف گوارشی، و طعم فلز در دهان گزارش کردند. موردی از بروز عوارض جانبی جدی گزارش نشد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.