پیشینه
فیبروز سیستیک (cystic fibrosis; CF) یک بیماری ارثی مادام‌العمر بوده و باعث می‌شود سیستم ارگان‌های بدن حجم زیادی را از موکوس ضخیم و چسبنده تولید کنند. شایع‌ترین ناحیه تحت تاثیر، ریه‌ها هستند که تولید موکوس ضخیم منجر به بروز عفونت‌های مکرر قفسه سینه و مشکلات تنفسی در بیمار می‌شود. یکی دیگر از مناطق متاثر از آن سیستم گوارشی است. بسیاری از افرادی که مبتلا به CF هستند، از نفخ و درد شکمی شکایت دارند که ممکن است علت آن ابتلا به یبوست یا سندرم انسداد دیستال روده (distal intestinal obstruction syndrome; DIOS) باشد. در DIOS، تولید بیش از حد موکوس ضخیم با مدفوع و چسبیدن آن به دیواره روده همراه است. این توده می‌تواند بخشی از روده (DIOS ناقص) یا تمام (DIOS کامل) آن را مسدود کند. دومی باعث درد شدید و استفراغ شده و با یک درمان اورژانسی مدیریت می‌شود. بنابراین به عنوان بخشی از مراقبت موثر برای افراد مبتلا به CF، یبوست باید درمان شده و از بروز انسداد کامل روده پیشگیری شود. هم‌چنین تشخیص میزان تاثیر یبوست و DIOS بر دیگر جنبه‌های سلامت CF مهم است. نفخ، درد شکمی و تهوع ممکن است بر پاک‌سازی راه‌های هوایی، ورزش و خواب تاثیر بگذارد. وضعیت تغذیه می‌تواند تحت تاثیر کاهش اشتها و ضعف بدنی نیز قرار گیرد. DIOS ممکن است بر جذب دیگر داروهای مصرف شده توسط افراد مبتلا به CF تاثیر بگذارد. به‌طور کلی، DIOS می‌تواند کیفیت زندگی را به‌طور قابل توجهی مختل کند. در حال حاضر داروهای ملیّن مختلفی در کلینیک‌ها استفاده می‌شوند؛ اما رویکرد درمانی متفاوت است و هیچ توافقی در مورد استراتژی مطلوب درمان وجود ندارد. از‌این رو، این مرور با هدف تجزیهوتحلیل شواهد برای پیشگیری از بروز DIOS انجام گرفت.
تاریخ جست‌وجو
تاریخ آخرین جست‌وجوی شواهد: 12 اکتبر 2021.
ویژگی‌های مطالعه
در این مرور یک کارآزمایی را وارد کردیم، که شامل 17 فرد 13 تا 35 ساله بود. این افراد به صورت تصادفی در گروه‌ها قرار گرفتند تا دارونما (placebo) (بدون داروی فعال) یا سیزاپراید (cisapride) را به مدت شش ماه مصرف کرده و سپس به صورت متقاطع درمان جایگزین را به مدت شش ماه دیگر دریافت کنند.
نتایج کلیدی
این کارآزمایی برای تشخیص DIOS از رادیوگرافی استفاده کرد، اما هیچ داده‌ای را ارائه نداد و فقط اظهار داشت که بین سیزاپراید و دارونما تفاوتی وجود نداشت. این کارآزمایی هم‌چنین متذکر شد که عوارض جانبی ناشی از سیزاپراید دیده نشد. کارآزمایی مذکور نمرات کلی و فردی نشانه گوارشی گزارش شده را توسط شرکت‌کننده ارزیابی کرد. افرادی که در گروه سیزاپراید بودند در مقایسه با بیماران گروه دارونما، بهبود نمرات کل نشانه گوارشی را گزارش کردند. با این حال، تفاوتی بین گروه‌ها در نمرات فردی نشانه درد شکمی و نفخ شکمی (ورم) گزارش نشد. شرکت‌کنندگان هم‌چنین نمرات کلی نشانه بیماری را گزارش کردند که نشان داد اکثر افراد هنگام مصرف سیزاپراید در مقایسه با دارونما احساس بهتری داشتند.
قطعیت شواهد
قطعیت کلی شواهد بسیار پائین بود. به دلیل حضور فقط یک کارآزمایی در این مرور، نتوانستیم داده‌های به دست آمده را از کارآزمایی‌های مختلف ترکیب کنیم. این کارآزمایی اطلاعات کافی را در مورد روش‌های استفاده شده برای تخصیص شرکت‌کنندگان یا در مورد داده‌های ازدست‌رفته ارائه نداد و نتایج مطمئنی را به‌طور کامل گزارش نکرد. تعداد اندک شرکت‌کنندگان دقت نتایج را نیز کاهش داد. از زمانی که این کارآزمایی انجام شد، به علت عوارض نادر اما جدی قلبی ناشی از مصرف سیزاپراید، در تعدادی از کشورها از بازار دارویی حذف شد، بنابراین در طبابت بالینی فعلی قابلیت کاربرد ندارد.
شواهدی پیرامون مداخلات برای پیشگیری از DIOS وجود ندارد. از آن‌جایی که فقط یک کارآزمایی وارد شد، نتوانستیم متاآنالیز داده‌ها را انجام دهیم. علاوه بر این، کارآزمایی وارد شده یک عامل پروکینتیک (سیزاپراید) را مقایسه کرد که به دلیل ایجاد خطر عوارض قلبی جدی، در تعدادی از کشورها مجاز به استفاده نیست، یافته‌ای که پس از انجام کارآزمایی مشخص شد. بنابراین، یافته‌های محدودی از کارآزمایی به دست آمد که در طبابت بالینی فعلی قابل اجرا نیست.
به‌طور کلی، باید پژوهش بسیار زیادی در زمینه عوارض جانبی گوارشی در CF صورت گیرد، زیرا در مقایسه با عوارض جانبی تنفسی در CF، در این زمینه مطالعات بسیار ضعیفی انجام شده‌اند.
فیبروز سیستیک (cystic fibrosis; CF) شایع‌ترین بیماری ارثی ژنتیکی محدود کننده زندگی است. این بیماری بر اندام‌های مختلف، به‌ویژه دستگاه تنفسی، تاثیر می‌گذارد. با این وجود، مشکلات گوارشی مانند یبوست و سندرم انسداد دیستال روده (distal intestinal obstruction syndrome; DIOS) نیز از عوارض جانبی مهم و شناخته شده CF هستند. آنها نشانه‌های مشابهی را مانند نفخ، درد شکمی نشان می‌دهند، اما وضعیت‌های متفاوتی هستند. یبوست زمانی رخ می‌دهد که تراکم مدفوع به تدریج در کولون ایجاد می‌شود، اما DIOS هنگام تجمع مدفوع و موکوس چسبنده اتفاق می‌افتد، و توده‌ای در قسمت دیستال روده کوچک شکل می‌گیرد. این توده ممکن است قسمتی از روده (DIOS ناقص) یا تمام (DIOS کامل) آن را مسدود کند. نشانه‌های DIOS می‌توانند بر کیفیت زندگی و سایر جنبه‌های سلامت CF، نظیر پاک‌سازی راه هوایی، ورزش، خواب و وضعیت تغذیه تاثیر بگذارند. درمان یبوست و پیشگیری از انسداد کامل روده برای مدیریت دستگاه گوارش در CF ضروری است. با این حال، استراتژی‌های مختلف بسیاری در بالین استفاده می‌شوند و در این زمینه اجماع‌نظری وجود ندارد. اهمیت این موضوع در یک مطالعه پژوهشی اخیر برجسته شد که توسط جیمز لیند آلیانس (James Lind Alliance) در زمینه تعیین اولویت ورزش صورت گرفت.
ارزیابی اثربخشی و بی‌خطری (safety) انواع مختلفی از عوامل ملیّن در پیشگیری از بروز DIOS (کامل و ناقص) در کودکان و بزرگسالان مبتلا به CF.
پایگاه ثبت تخصصی گروه فیبروز سیستیک و اختلالات ژنتیکی در کاکرین را بررسی کردیم که شامل منابع شناسایی شده از جست‌وجو در بانک اطلاعاتی جامع الکترونیکی و جست‌وجوی دستی در مجلات مرتبط و کتابچه چکیده‌ها و مجموعه مقالات کنفرانس بودند. تاریخ جست‌وجو: 09 سپتامبر 2021.
هم‌چنین پایگاه‌های ثبت کارآزمایی‌های آنلاین را جست‌وجو کردیم. تاریخ انجام آخرین جست‌وجو: 12 اکتبر 2021.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و شبه-تصادفی سازی و کنترل شده و موازی که به مقایسه درمان با ملیّن برای پیشگیری از بروز DIOS (از جمله عوامل اسمزی (osmotic agents)، محرک‌ها، موکولیتیک‌ها (mucolytics) و محصولاتی با بیش از یک عملکرد) در هر دوزی، با دارونما (placebo)، عدم درمان یا درمان با ملیّن جایگزین، در افرادی با هر سن و مبتلا به CF با کفایت یا عدم کفایت عملکرد پانکراس و در هر مرحله‌ای از بیماری ریه پرداختند. کارآزمایی‌های متقاطع تصادفی‌سازی شده بر پایه اطلاعات فردی مورد قضاوت قرار گرفتند.
دو نویسنده به‌طور مستقل از هم به ارزیابی کارآزمایی‌ها برای ورود، استخراج داده‌های مربوط به پیامد و انجام ارزیابی خطر سوگیری (bias) برای داده‌های وارد شده پرداختند. قطعیت شواهد با استفاده از معیار درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی شد.
یک کارآزمایی متقاطع (17 شرکت‌کننده) را با طول دوره 12 ماه وارد کردیم، که در آن شرکت‌کنندگان به مدت شش ماه به صورت تصادفی به گروه درمان با سیزاپراید (cisapride) (یک عامل پروکینتیک گوارشی یا gastro-prokinetic agent) یا دارونما اختصاص داده شدند. این کارآزمایی در بیشتر دامنه‌ها در معرض خطر نامشخص سوگیری اما در معرض خطر بالای سوگیری گزارش‌دهی قرار داشت.
نمرات رادیوگرافی هیچ تفاوتی را در وقوع DIOS بین دو گروه سیزاپراید و دارونما نشان ندادند (گزارش نقل قول (narrative)، هیچ داده‌ای ارائه نشد). وقوع عوارض جانبی گزارش نشد. نمرات نشانه بیماری فقط مربوط به پیامد ثانویه درون این مرور بودند که گزارش شدند. نمرات کل نشانه گوارشی، با تفاوت میانگین (MD) معادل 7.60- (95% فاصله اطمینان (CI): 14.73- تا 0.47-) که از نظر آماری معنی‌دار بود، به نفع سیزاپراید گزارش شد. تفاوت معنی‌داری در شش ماه بین سیزاپراید و دارونما برای نفخ شکمی با MD برابر با 0.90- (95% CI؛ 2.39- تا 0.59)، یا درد شکمی با MD برابر با 0.4- (95% CI؛ 2.05- تا 1.25) وجود نداشت. نمرات کلی نشانه بیماری (چه افراد احساس بهتری داشتند یا بدتر) در این مقاله به نفع سیزاپراید بوده و دارای اهمیت آماری است (0.05 > P).
قطعیت داده‌های موجود را بسیار پائین ارزیابی کردیم. در کارآزمایی وارد شده داده‌های ازدست‌رفته زیادی وجود داشت و محققان موفق به گزارش داده‌های عددی برای بسیاری از پیامدها نشدند. خطر کلی سوگیری در کارآزمایی نامشخص بود و در معرض خطر بالای سوگیری گزارش‌دهی قرار داشت. هم‌چنین غیر-مستقیم بودن نتایج گزارش شد؛ از آن‌جا که داروی تجویز شده در کارآزمایی (سیزاپراید) به علت عوارض جانبی در چندین کشور از بازار حذف شده بود، در نتیجه فعلا برای پیشگیری از DIOS قابلیت کاربرد ندارد. هم‌چنین کارآزمایی وارد شده شرکت‌کنندگان اندکی داشت، که به دلیل دقت، قطعیت را یک سطح دیگر کاهش داد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.