موضوع چیست؟
خستگی یک نشانه عود کننده و ناتوان کننده است که می‌تواند انجام فعالیت‌های روزانه را در افرادی که دیالیز می‌شوند، محدود کند. خستگی با اختلال در کیفیت زندگی، بیماری‌های قلبی‌عروقی، مرگ‌ومیر و افسردگی در افراد تحت دیالیز مرتبط است. چندین مداخله بالقوه، از جمله داروها یا دیگر درمان‌های غیر دارویی (مانند ورزش، رژیم غذایی، ماساژ، رایحه درمانی (aromatherapy)، طب فشاری)، برای تاثیر آنها بر خستگی در افراد دیالیز ارزیابی شده‌اند.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
ما ارزیابی کردیم که داروها یا دیگر مداخلات غیر دارویی برای بزرگسالان و کودکان تحت همودیالیز یا دیالیز صفاقی برای مدیریت خستگی، مفید هستند یا خیر. تمام مطالعات بالینی موجود را ارزیابی کرده و نتایج را خلاصه کردیم. ما ارزیابی کردیم که با استفاده از سیستمی به نام «درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE)»، تا چه حد می‌توانیم در مورد شواهد مربوط به تاثیر مداخلات برای برطرف کردن خستگی مطمئن باشیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
نود و چهار مطالعه شامل 8191 شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده در دسترس بودند. به بیماران در این مطالعات یک دارو، مداخله غیر دارویی، مراقبت استاندارد یا یک قرص قند (دارونما) داده شد. تصمیم‌گیری درباره درمانی که بیماران دریافت کردند، به صورت تصادفی گرفته شد. مطالعات به‌طور کلی کوتاه‌مدت (طی چند ماه) بودند. هیچ مطالعه‌ای در مورد کودکان به دست نیامد. ورزش، رایحه درمانی، ماساژ و طب فشاری در مقایسه با دارونما یا مراقبت‌های استاندارد، باعث بهبود خستگی می‌شوند. داروها یا دیگر مداخلات غیر دارویی تاثیرات نامشخصی بر خستگی افراد تحت دیالیز دارند.
نتیجه‌گیری‌‌ها
ورزش، رایحه درمانی، ماساژ و طب فشاری در مقایسه با دارونما یا مراقبت‌های استاندارد، باعث بهبود خستگی می‌شوند. هنوز مشخص نیست که داروها یا دیگر مداخلات غیر دارویی در مقایسه با قرص قند، مراقبت استاندارد یا دیگر درمان‌های خستگی، تاثیری بر خستگی افراد تحت دیالیز دارند یا خیر.
ورزش، رایحه درمانی، ماساژ و طب فشاری ممکن است خستگی را در مقایسه با دارونما، مراقبت استاندارد یا عدم مداخله بهبود بخشند. مداخلات دارویی و دیگر مداخلات غیر دارویی تاثیرات نامشخصی بر خستگی یا پیامدهای مرتبط با خستگی در افراد تحت دیالیز داشتند. مطالعات آتی با توان کافی و با کیفیت بالا احتمالا تاثیرات تخمینی مداخلات را برای خستگی و پیامدهای مرتبط با خستگی در افرادی که دیالیز می‌شوند، تغییر خواهند داد.
خستگی یک نشانه شایع و ناتوان کننده در افراد تحت دیالیز است که با افزایش خطر مرگ‌ومیر، بیماری‌های قلبی‌عروقی و افسردگی همراه است. هم‌چنین خستگی می‌تواند کیفیت زندگی (QoL) و توانایی شرکت در فعالیت‌های روزانه را مختل کند. خستگی توسط بیماران، مراقبان و متخصصان سلامت به عنوان یک پیامد اصلی برای همودیالیز (haemodialysis; HD) توصیف شده است.
هدف ما ارزیابی تاثیرات مداخلات دارویی و غیر دارویی بر خستگی در افراد مبتلا به نارسایی کلیه و تحت دیالیز، از جمله HD و دیالیز صفاقی (peritoneal dialysis; PD)، شامل هر شرایط و فراوانی درمان دیالیز، بود.
پایگاه ثبت مطالعات گروه کلیه و پیوند در کاکرین را تا 18 اکتبر 2022 از طریق تماس با متخصص اطلاعات و با استفاده از اصطلاحات جست‌وجوی مرتبط با این مرور جست‌وجو کردیم. مطالعات موجود در پایگاه ثبت از طریق جست‌وجوهای انجام شده در CENTRAL؛ MEDLINE و EMBASE؛ خلاصه مقالات کنفرانس‌ها؛ پورتال جست‌وجوی پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) و ClinicalTrials.gov شناسایی شدند.
مطالعات ارزیابی کننده تاثیر مداخلات دارویی و غیر دارویی بر سطوح خستگی یا پیامدهای مرتبط با خستگی در افراد تحت دیالیز، وارد شدند. اگر خستگی یا پیامدهای مرتبط با خستگی در مطالعه‌ای به عنوان پیامد اولیه یا ثانویه گزارش شدند، واجد شرایط بودند. هر حالت، فراوانی، تجویز، و طول دوره درمان در نظر گرفته شدند.
سه نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) را ارزیابی کردند. تخمین‌های درمان با استفاده از متاآنالیز تاثیرات-تصادفی خلاصه شده و به صورت خطر نسبی (RR) یا تفاوت میانگین (MD)، با 95% فاصله اطمینان (CI) متناظر با آن، یا اگر مقیاس‌های مختلف استفاده شدند، MD استاندارد شده (SMD)، بیان شدند. سطح قطعیت شواهد با استفاده از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) ارزیابی شد.
نود و چهار مطالعه شامل 8191 شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده، واجد شرایط بودند. مداخلات دارویی و غیر دارویی با دارونما یا کنترل، یا با مداخلات دارویی یا غیر دارویی دیگر مقایسه شدند. اکثر حوزه‌های خطر سوگیری در اکثر مطالعات وارد شده نامشخص یا در سطح بالا بودند.
شواهدی با قطعیت پائین نشان داد که انجام ورزش در مقایسه با کنترل، ممکن است خستگی را بهبود بخشد (4 مطالعه، 217 شرکت‌کننده (مقیاس خستگی آیووا (Iowa Fatigue Scale)، مقیاس اصلاح شده تاثیر خستگی (Modified Fatigue Impact Scale)، مقیاس خستگی پایپر (Piper Fatigue Scale; PFS)، یا نمره مقیاس خستگی مرتبط با همودیالیز (Haemodialysis-Related Fatigue scale)): SMD: -1.18؛ 95% CI؛ 2.04- تا -0.31؛ I 2 = 87%).
شواهدی با قطعیت پائین حاکی از آن بود که رایحه درمانی (aromatherapy) در مقایسه با دارونما یا مراقبت استاندارد، ممکن است خستگی را بهبود بخشد (7 مطالعه، 542 شرکت‌کننده (مقیاس شدت خستگی (Fatigue Severity Scale; FSS)، مقیاس خستگی روتن (Rhoten Fatigue Scale; RFS)، PFS یا امتیاز Brief Fatigue Inventory): SMD: -1.23؛ 95% CI؛ -1.96 تا -0.50؛ I 2 = 93%).
شواهدی با قطعیت پائین نشان داد که ماساژ در مقایسه با عدم مداخله، ممکن است خستگی را بهبود بخشیده (7 مطالعه، 657 شرکت‌کننده (امتیاز FSS؛ RFS؛ PFS یا Visual Analogue Scale (VAS)): SMD: -1.06؛ 95% CI؛ 1.47- تا 0.65-؛ I 2 = 81%) و انرژی را افزایش دهد (2 مطالعه، 152 شرکت‌کننده (امتیاز VAS): MD: 4.87؛ 95% CI؛ 1.69 تا 8.06؛ I 2 = 59%).
شواهدی با قطعیت پائین حاکی از آن بود که طب فشاری در مقایسه با دارونما یا کنترل، ممکن است خستگی را کاهش دهد (6 مطالعه، 459 شرکت‌کننده (امتیاز PFS؛ PFS تجدید نظر شده، یا شاخص خستگی (Fatigue Index)): SMD: -0.64؛ 95% CI؛ 1.03- تا 0.25-؛ I 2 = 75%).
طیف وسیعی از مداخلات ناهمگون و پیامدهای مرتبط با خستگی برای ورزش، رایحه درمانی، ماساژ و طب فشاری گزارش شدند که توانایی ما را برای تجمیع و آنالیز داده‌ها محدود کرد.
با توجه به کمبود مطالعات، تاثیرات مداخلات دارویی و دیگر مداخلات غیر دارویی بر خستگی یا پیامدهای مرتبط با خستگی، از جمله اسید آمینه خنثی غیر فیزیولوژیکی، ریلکس کردن با یا بدون موسیقی درمانی، مدیتیشن، ورزش با ناندرولون (nandrolone)، مکمل‌های غذایی، درمان شناختی رفتاری، ESAها، بخش‌های مکرر HD، پایش فشار خون در منزل، کاهش سرعت جریان خون، مهار کننده‌های بازجذب سروتونین، بتا بلاکرها، استروئیدهای آنابولیک، دیالیز غنی‌شده با گلوکز، یا نور درمانی، بسیار نامشخص بودند.
تاثیرات درمان‌های دارویی و غیر دارویی بر مرگ‌ومیر، بیماری‌های قلبی‌عروقی، دسترسی عروقی، کیفیت زندگی، افسردگی، اضطراب، فشار خون بالا یا دیابت، اندک بودند. هیچ مطالعه‌ای خستگی، فرسودگی یا ضعف (asthenia) را ارزیابی نکرد. عوارض جانبی به ندرت و به‌طور متناقضی گزارش شدند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.