پیام‌های کلیدی
• شواهدی را با کیفیت خوب در مورد تاثیر استفاده از سوپراکسید دیسموتاز (superoxide dismutase) در نوزادانی که خیلی زود متولد شدند، پیدا نکردیم: فقط سه مطالعه برای پیشگیری از بروز بیماری‌های ریوی.
• شواهد در مورد تاثیر سوپراکسید دیسموتاز بر دیسپلازی برونکوپولمونری، که تحت عنوان بیماری مزمن ریوی نیز شناخته می‌شود، مرگ‌ومیر، رتینوپاتی پره‌ماچوریتی (آسیب چشمی که ممکن است باعث نابینایی شود) در مقایسه با دارونما (placebo) یا عدم درمان، بسیار نامطمئن است.
• هیچ مطالعه‌ای دیسپلازی برونکوپولمونری یا مرگ‌ومیر را در سن جنینی 36 هفته، نیاز به اکسیژن، و رشد و تکامل طولانی‌مدت را گزارش نکرد. سن جنینی، ترکیبی است از سن بارداری (طول مدت بارداری) و سن تقویمی روزهای پس از تولد نوزاد.
دیسپلازی برونکوپولمونری چیست؟
نوزادانی که خیلی زود متولد می‌شوند (نارس)، به ویژه آنهایی که پیش از هفته 28 بارداری به دنیا می‌آیند، در مقایسه با نوزادانی که در دوره ترم یا نزدیک ترم به دنیا می‌آیند، بیشتر در معرض خطر مرگ‌ومیر، بیماری‌های ریوی و اختلالات مغزی قرار دارند. برای مثال، برخی از این نوزادان دچار معلولیت‌های ذهنی، نابینایی، یا ناشنوایی می‌شوند. دیسپلازی برونکوپولمونری، که تحت عنوان بیماری‌های مزمن ریوی نیز شناخته می‌شود، یک مشکل شایع در نوزادان نارسی است که به روش مکانیکی ونتیله می‌شوند (تنفس به کمک دستگاه) و برای تنفس به اکسیژن یا دستگاه‌های تنفسی وابسته هستند. اعتقاد بر این است که رادیکال‌های آزاد اکسیژن، یعنی محصولات واکنش‌های شیمیایی که از اکسیژن استفاده می‌کنند، باعث دیسپلازی برونکوپولمونری می‌شوند، زیرا بسیار ناپایدار هستند، بنابراین می‌توانند به سلول‌های دیگر آسیب برسانند.
سوپراکسید دیسموتاز چیست؟
سوپراکسید دیسموتاز پروتئینی است که به‌طور معمول در بدن برای دفاع در برابر رادیکال‌های آزاد وجود دارد، اما نوزادان نارس منبع کافی را از آنها برای ایجاد مقاومت طبیعی ندارند. بنابراین تجویز سوپراکسید دیسموتاز برای نوزادان نارس ممکن است از دیسپلازی برونکوپولمونری پیشگیری کند.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
می‌خواستیم بدانیم که مصرف سوپراکسید دیسموتاز می‌تواند خطر ابتلا به موارد زیر را کاهش دهد یا خیر:
• دیسپلازی برونکوپولمونری
• مرگ‌ومیر
• ترکیبی از دیسپلازی برونکوپولمونری و مرگ‌ومیر
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جست‌وجوی مطالعاتی بودیم که به بررسی تاثیر سوپراکسید دیسموتاز در نوزادانی که خیلی زود متولد شدند، پرداختند. نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اطمینان خود را به این شواهد، بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه، رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
سه مطالعه را در مرور خود وارد کردیم که در مجموع شامل 380 نوزاد نارس در معرض خطر ابتلا به دیسپلازی برونکوپولمونری بودند. مشخص نیست که سوپراکسید دیسموتاز باعث کاهش دیسپلازی برونکوپولمونری، مرگ‌ومیر یا ترکیبی از این دو می‌شود یا خیر. دوز این دارو از 0.25 میلی‌گرم/کیلوگرم تا 5.0 میلی‌گرم/کیلوگرم متغیر بود. این دارو به صورت تزریق زیر پوستی یا مستقیما از طریق نای به نوزادان داده شد. هیچ مطالعه در حال انجامی وجود ندارد.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
اطمینانی به شواهد مربوط به دیسپلازی برونکوپولمونری و مرگ‌ومیر نداریم زیرا ابعاد مطالعات کوچک بوده و از روش‌هایی استفاده کردند که در نتایج‌شان احتمال وجود سوگیری را مطرح می‌کردند. در کل، بعید است نتایج مطالعات منعکس‌کننده نتایج همه مطالعاتی باشند که در این زمینه انجام شده، برخی از آنها هنوز نتایج‌شان را عمومی نکرده‌اند.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا سپتامبر 2022 به‌روز است.
شواهد در مورد تاثیر SOD در مقایسه با دارونما بر BPD که به صورت نیاز به اکسیژن در 28 روزگی تعریف شد، BPD که به صورت نیاز به اکسیژن در سن جنینی 36 هفته تعریف شد، مورتالیتی نوزادان، و مورتالیتی پیش از ترخیص، بسیار نامطمئن است. هیچ مطالعه‌ای BPD یا مرگ‌ومیر را در سن جنینی 36 هفته و نیاز به اکسیژن مکمل گزارش نکرد. شواهد در مورد تاثیر SOD بر هر مرحله‌ای از رتینوپاتی پره‌ماچوریتی و رتینوپاتی پره‌ماچوریتی شدید بسیار نامطمئن است. هیچ مطالعه‌ای پیامد تکامل سیستم عصبی را در سطح متوسط تا شدید در 18 تا 24 ماه گزارش نکرد.
با توجه به اینکه آخرین کارآزمایی روی SOD در نوزادان نارس در سال 1997/1998 انجام شده و هیچ مطالعه جدیدی در حال انجام نیست، تاثیرات SOD بر نوزادان نارس در هیچ کارآزمایی در چند دهه اخیر گزارش نشده است. در پرتو شواهد محدود موجود، داده‌های جدید از مطالعات مشاهده‌ای و پیش‌بالینی (preclinical) برای توجیه انجام RCTهای جدید مورد نیاز است. مطالعات مشاهده‌ای ممکن است نحوه تجویز SOD را گزارش دهند، از جمله اندیکاسیون، دوز و ارتباط با پیامدهای مرتبط مانند مورتالیتی، BPD و رشد و تکامل سیستم عصبی در طولانی‌مدت.
رادیکال‌های آزاد اکسیژن در پاتوژنز دیسپلازی برونکوپولمونری (bronchopulmonary dysplasia; BPD) در نوزادان نارس نقش دارند. سوپراکسید دیسموتاز (superoxide dismutase) یک آنزیم طبیعی است که در برابر چنین آسیب‌های اکسیدانی دفاع می‌کند. تاثیر SOD مکمل در کارآزمایی‌های بالینی برای پیشگیری از وقوع BPD در نوزادان نارس بررسی شده است.
تعیین اثربخشی و بی‌خطری (safety) SOD در پیشگیری و درمان BPD بر مورتالیتی و دیگر عوارض پره‌ماچوریتی (prematurity) در نوزادان در معرض خطر یا مبتلا به BPD.
به جست‌وجو در پایگاه‌های CENTRAL؛ PubMed؛ Embase؛ و سه پایگاه ثبت کارآزمایی در 22 سپتامبر 2022، همراه با بررسی منابع، و جست‌وجو در استنادات پرداخته و برای شناسایی مطالعات بیشتر با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده، شبه-تصادفی‌سازی شده و خوشه‌ای (cluster)-تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) که در آنها شرکت‌کنندگان، نوزادان نارسی بودند که به BPD مبتلا شده یا در معرض خطر ابتلا بودند، و به‌طور تصادفی برای دریافت SOD (به هر شکل، از هر مسیر، هر دوز، در هر زمان) یا دارونما (placebo)، یا عدم درمان اختصاص یافتند.
از روش‌های استاندارد کاکرین بهره بردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند از BPD که به صورت نیاز به دریافت اکسیژن در 28 روزگی تعریف شد، BPD که به صورت نیاز به دریافت اکسیژن در سن جنینی 36 هفته تعریف شد، مورتالیتی نوزادان، مورتالیتی پیش از ترخیص، و BPD یا مرگ‌ومیر در سن جنینی 36 هفته. برای پیامدهای دو حالتی (dichotomous outcome)، خطر نسبی (RR) و تفاوت خطر (risk difference; RD) را با 95% فواصل اطمینان (CIs) گزارش کردیم. برای بررسی قطعیت شواهد مربوط به هر پیامد، از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) استفاده کردیم.
سه RCT (380 نوزاد) را با تجویز SOD برای نوزادان نارس در معرض خطر ابتلا به BPD در این مرور گنجاندیم، هیچ مطالعه‌ای را درباره نوزادان نارس مبتلا به BPD در حال تکامل/نارسایی تنفسی اولیه نداشتیم.
شواهد در مورد تاثیر SOD بر BPD که به صورت نیاز به اکسیژن در 28 روزگی تعریف شد (RR: 1.09؛ 95% CI؛ 0.94 تا 1.26؛ RD: 0.06؛ 95% CI؛ 0.05- تا 0.16؛ 1 مطالعه، 302 نوزاد؛ I 2 برای RR و RD قابل اجرا نبود)، BPD که به صورت نیاز به اکسیژن در سن جنینی 36 هفته تعریف شد (RR: 0.96؛ 95% CI؛ 0.72 تا 1.29؛ RD: -0.01؛ 95% CI؛ 0.11- تا 0.09؛ 2 مطالعه، 335 نوزاد؛ I 2 برای RR و RD معادل 0%)، مورتالیتی نوزادان (RR: 0.98؛ 95% CI؛ 0.57 تا 1.68؛ RD: -0.00؛ 95% CI؛ 0.08- تا 0.07؛ 2 مطالعه، 335 نوزاد؛ I 2 برای RR و RD معادل 0%)، و مورتالیتی پیش از ترخیص (RR: 1.20؛ 95% CI؛ 0.53 تا 2.71؛ RD: 0.04؛ 95% CI؛ 0.14- تا 0.23؛ 2 مطالعه، 78 نوزاد؛ I 2 برای RR و RD معادل 0%) بسیار نامطمئن است. هیچ مطالعه‌ای وقوع BPD یا مرگ‌ومیر را در سن جنینی 36 هفته گزارش نکرد. شواهد در مورد تاثیر SOD بر هر مرحله‌ای از رتینوپاتی پره‌ماچوریتی (retinopathy of prematurity; ROP) (RR: 0.95؛ 95% CI؛ 0.78 تا 1.15؛ RD: -0.03؛ 95% CI؛ 0.15- تا 0.08؛ 2 مطالعه، 335 نوزاد؛ I 2 برای RR معادل 0%؛ I 2 برای RD معادل 8%)، و رتینوپاتی پره‌ماچوریتی شدید (RR: 0.97؛ 95% CI؛ 0.57 تا 1.65؛ RD: -0.01؛ 95% CI؛ 0.10- تا 0.09؛ 1 مطالعه، 244 نوزاد؛ I 2 برای RR و RD قابل اجرا نبود) بسیار نامطمئن است. هیچ مطالعه‌ای پیامد تکامل سیستم عصبی را در سطح متوسط تا شدید در 18 تا 24 ماه گزارش نکرد. سطح قطعیت شواهد برای همه پیامدها بسیار پائین بود.
هیچ کارآزمایی در حال انجامی را شناسایی نکردیم.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.