سواد سلامت (health literacy; HL) به معنای دانش، انگیزه و شایستگی‌هایی است (مانند توانایی خواندن و نوشتن) که افراد برای یافتن، درک، ارزیابی و استفاده از اطلاعات سلامت به آنها نیاز دارند. مهاجران در معرض خطر مشکلاتی در زمینه HL هستند (مثلا زمانی که سیستم سلامت کشور مقصد را به خوبی نمی‌شناسند).
HL «عمومی (generic)» به این معنی است که افراد می‌توانند اطلاعات عمومی سلامت را بیابند، درک کنند و از آنها برای تصمیم‌گیری در حوزه سلامت استفاده کنند. HL «مختص بیماری (disease-specific)» به این معناست که افراد می‌توانند اطلاعات مربوط به یک بیماری خاص را بیابند، درک کنند و از آن استفاده کنند یا از نشانه‌های یک بیماری اطلاع داشته باشند یا گزینه‌های درمانی را درک کنند.
پیام‌های کلیدی
اطمینان ما نسبت به این یافته‌ها که نشان می‌دهند برخی از مداخلات HL تاثیرات مثبت کوچک تا متوسطی بر HL مهاجران دارند، در حد متوسط تا کم است. این بدان معناست که این مداخلات می‌تواند به افراد کمک کند تا دانش، شناخت و درک اصطلاحات پزشکی یا استفاده از اطلاعات سلامت خود را بهبود بخشند.
نیاز به انجام مطالعات بزرگ‌تر و با طراحی خوب وجود دارد که تاثیرات طولانی‌مدت مداخلات HL را در زنان و مردان مهاجر اندازه‌گیری کنند.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
هدف اصلی این بود که بدانیم مداخلات HL می‌توانند به مهاجران کمک کنند تا سطح HL خود را بهبود بخشند یا خیر. همچنین خواستیم بدانیم که این مداخلات برای زنان مهاجر یا مردان مهاجر مزیت بیشتری به همراه دارند یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جست‌وجوی مطالعاتی بودیم که مداخلاتی را برای بهبود HL در مهاجران بررسی کردند. این مداخلات با 1) عدم مداخله HL (مثلا مراقبت استاندارد)، 2) اطلاعات مکتوب در مورد یک موضوع سلامت (برای مثال بروشور مختصر)، 3) مداخله HL غیرمرتبط (شرکت‌کنندگان مداخله مشابهی دریافت کردند، اما اطلاعات مربوط به موضوع سلامت متفاوت بود)، یا 4) مداخله HL دیگر (شرکت‌کنندگان مداخله متفاوتی دریافت کردند، اما اطلاعات مربوط به موضوع سلامت یکسان بود) مقایسه شدند.
مطالعات واردشده HL را یا به عنوان یک مفهوم کلی یا فقط اجزای آن (برای مثال درک اطلاعات سلامت) را اندازه‌گیری کردند. نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اعتماد خود را نسبت به این شواهد بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام مطالعه رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 34 مطالعه را پیدا کردیم که شامل 8249 مهاجر با طیف وسیعی از شرایط و بیماری‌های سلامت بودند. تمامی مطالعات در کشورهایی با سطح درآمد بالا انجام شدند. تمام مداخلات با فرهنگ، زبان و سطح سواد شرکت‌کنندگان انطباق داده شدند. هیچ یک از مطالعات گزارش نکردند که مداخلات HL باعث آسیب می‌شوند، اما فقط دو مطالعه آسیب‌های احتمالی (اضطراب) را گزارش کردند. بسیاری از مطالعات نتایج کوتاه‌‌مدتی را ارائه دادند (تا شش هفته پس از پایان مداخله، تمرکز در این خلاصه). همچنین چندین یافته در مورد مقاطع زمانی بعدی (ارائه‌شده در مرور اصلی) وجود داشتند.
در مقایسه با عدم مداخله یا مداخله HL غیرمرتبط:
برنامه‌های خود مدیریتی (self-management programme; SMP) (برنامه‌های طولانی‌مدت شامل آموزش گروهی و حمایت شخصی) احتمالا خود کارآمدی افراد را در مدیریت بیماری خود اندکی بهبود می‌بخشد (به این معنی که شرکت‌کنندگان باورهای بالاتری نسبت به توانایی‌های خود برای عمل با توجه به اطلاعات سلامت داشتند). SMP همچنین ممکن است HL مختص بیماری را بهبود بخشد و تا حدودی رفتار سلامت را بهبود بخشد، اما ممکن است تاثیر کمی بر دانش یا سلامت ارزیابی‌شده توسط خود فرد داشته باشد. نمی‌دانیم که SMP کیفیت زندگی (quality of life; QoL) یا استفاده از خدمات سلامت را بهبود می‌بخشد یا خیر.
دوره‌های آموزش مهارت‌های HL (آموزش گروهی که در آن شرکت‌کنندگان، برای مثال، یاد می‌گیرند که برای پیشگیری از بیماری چه کاری انجام دهند) ممکن است سطح دانش و HL عمومی را بهبود بخشند، اما احتمالا تاثیر کمی بر سواد افسردگی یا رفتار سلامت داشته باشند. نمی‌دانیم که آنها QoL، پیامدهای سلامت، استفاده از خدمات سلامت یا خود کارآمدی را بهبود می‌بخشند یا خیر.
آموزش سمعی/بصری (audio-/visual education; AVE) بدون بازخورد شخصی (از جمله آموزش ویدیویی، آموزش تعاملی کامپیوتری یا داستان‌های عکس‌دار آموزشی چاپی) احتمالا سواد افسردگی و استفاده از خدمات سلامت را بهبود می‌بخشد. AVE ممکن است خود کارآمدی را بهبود بخشیده و تا حدودی دانش و تمایل به دریافت درمان افسردگی را ارتقا دهد، اما ممکن است تاثیر کمی بر رفتار سلامت یا افسردگی داشته باشد. هیچ مطالعه‌ای QoL را گزارش نکرد.
د ستورالعمل‌های پزشکی سازگارشده (دستورالعمل‌های پزشکی که از زبان ساده، تصاویر یا عکس استفاده می‌کنند) ممکن است درک اطلاعات سلامت را بهبود بخشند، اما احتمالا تاثیر کمی بر پایبندی به مصرف دارو دارند. در هیچ مطالعه‌ای در مورد QoL، پیامدهای سلامت، دانش، استفاده از خدمات سلامت یا خود کارآمدی گزارشی ارائه نشد.
در مقایسه با اطلاعات مکتوب:
SMP احتمالا سواد استفاده از متون چاپی و خود کارآمدی، و دانش عددی (استفاده از اطلاعات عددی) سلامت را اندکی بهبود می‌بخشد. SMP ممکن است هر گونه HL مختص بیماری، دانش و برخی از رفتارهای سلامت را بهبود بخشد، اما می‌تواند تاثیر کمی بر ارزیابی اطلاعات سلامت داشته باشد. نمی‌دانیم که SMP موجب بهبود QoL، پیامدهای سلامت یا استفاده از خدمات سلامت می‌شود یا خیر.
AVE احتمالا تاثیر کمی بر HL دیابت دارد اما احتمالا ارزیابی و کاربرد اطلاعات را بهبود می‌بخشد. AVE ممکن است تا حدودی دانش را بهبود بخشد. در هیچ مطالعه‌ای در مورد QoL، افسردگی، رفتار سلامت، خود کارآمدی یا استفاده از خدمات سلامت، گزارشی ارائه نشد.
AVE در مقایسه با AVE دیگر:
ما مطمئن نیستیم ویدیوهایی که به شکل توصیفی ارائه می‌شوند، بهتر از ویدیوهایی با دانش واقعی باشند، زیرا شواهد بسیار نامطمئن بود.
آیا زنان یا مردان مهاجر مزایای متفاوتی را از مداخلات HL می‌برند؟
سطح HL دیابت در زنان مهاجر ممکن است کمی بیشتر از مردان مهاجر پس از دریافت AVE بهبود یابد. برای مقایسه‌ها و پیامدهای دیگر، یا شواهدی را نیافتیم، یا در مورد نتایج نامطمئن هستیم.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
این امر امکان‌پذیر است که افراد در برخی از مطالعات از نوع درمانی که دریافت می‌کردند، آگاه بوده باشند. علاوه بر این، مطالعات در گروه‌های مختلف مهاجر، از مناطق مختلف و با شرایط سلامت متفاوت انجام شدند و برخی از مطالعات شامل افراد کمی بودند.
شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
این مرور تا 2 فوریه 2022 به‌روز است.
انجام مطالعاتی با قدرت و توان کافی آزمون برای اندازه‌گیری تاثیرات طولانی‌مدت (بیش از شش ماه) مداخلات HL در مهاجران زن و مرد، با استفاده از ابزارهای معتبر و نشان‌دهنده سیستم‌های مختلف مراقبت سلامت، مورد نیاز است.
سواد سلامت (health literacy; HL) عامل تعیین‌کننده سلامت بوده و برای تصمیم‌گیری مستقل اهمیت زیادی دارد. مهاجران با خطر بالای HL محدود مواجه هستند. بهبود HL برای ارتقای عادلانه سلامت مهاجران مهم است.
ارزیابی اثربخشی مداخلات در جهت بهبود HL در مهاجران. ارزیابی اینکه مهاجران زن یا مرد به مداخلات شناسایی‌شده به نحو متفاوتی پاسخ می‌دهند یا خیر.
جست‌وجوهای الکترونیکی را تا 2 فوریه 2022 در CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ PsycInfo و CINAHL انجام دادیم. همچنین پایگاه‌های ثبت کارآزمایی را جست‌وجو کردیم. از یک فیلتر مطالعه برای یافتن کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) (رده‌بندی‌کننده RCT) استفاده کردیم.
RCTها و RCTهای خوشه‌ای (cluster) را وارد کردیم که HL را به عنوان یک مفهوم یا اجزای آن (دسترسی، درک، ارزیابی، اعمال اطلاعات سلامت) مورد خطاب قرار دادند.
از پروسیجرهای روش‌شناسی (methodology) توصیه‌شده توسط کاکرین استفاده کرده و از دستورالعمل‌های بالینی PRISMA-E پیروی کردیم. طبقه‌بندی‌های پیامد عبارت بودند از: الف) HL، ب) کیفیت زندگی (quality of life; QoL)، ج) دانش، د) پیامدهای سلامت، ه) رفتار سلامت ، و) خود کارآمدی (self-efficacy)، ز) استفاده از خدمات سلامت و ح) عوارض جانبی. در جایی که امکان‌پذیر بود متاآنالیز را انجام داده، و نتایج باقی‌مانده را به صورت سنتز در قالب نقل قول (narrative) گزارش کردیم.
تعداد 28 RCT و شش RCT خوشه‌ای (شامل 8249 شرکت‌کننده) را وارد کردیم که همگی در کشورهایی با سطح درآمد بالا انجام شدند. شرکت‌کنندگان، مهاجرانی با شرایط و بیماری‌های متفاوت بودند. تمام مداخلات با فرهنگ، زبان و سواد انطباق داده شدند.
شواهدی را پیدا نکردیم که نشان دهد مداخلات HL باعث ایجاد آسیب می‌شوند، اما فقط دو مطالعه عوارض جانبی (مانند اضطراب) را ارزیابی کردند. بسیاری از مطالعات نتایجی را برای ارزیابی‌های کوتاه‌‌مدت (کمتر از شش هفته پس از اتمام کل برنامه) گزارش کردند، که در اینجا گزارش شدند. برای چندین مقایسه، یافته‌هایی در مقاطع زمانی بعدی نیز وجود داشتند که در متن مرور ارائه شدند.
در مقایسه با عدم مداخله HL (مراقبت استاندارد/عدم مداخله) یا مداخله HL نامرتبط (مداخله مشابه اما موضوع اطلاعات متفاوت)
برنامه‌های خود مدیریتی (self-management programme; SMP) احتمالا خود کارآمدی را اندکی بهبود می‌بخشند (تفاوت میانگین استانداردشده (SMD): 0.28؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.06 تا 0.50؛ 2 مطالعه، 333 شرکت‌کننده، قطعیت متوسط). SMP ممکن است HL مرتبط با HIV را بهبود بخشد (درک (تفاوت میانگین (MD): 4.25؛ 95% CI؛ 1.32 تا 7.18)؛ تشخیص اصطلاحات HIV (MD: 3.32؛ 95% CI؛ 1.28 تا 5.36)) (1 مطالعه، 69 شرکت‌کننده). SMP ممکن است رفتارهای سلامت را تا حدودی بهبود بخشد (3 مطالعه، 514 شرکت‌کننده)، اما می‌تواند تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر دانش (2 مطالعه، 321 شرکت‌کننده) یا وضعیت سلامت ذهنی داشته باشد (MD: 0.38؛ 95% CI؛ 0.13- تا 0.89؛ 1 مطالعه، 69 شرکت‌کننده) (قطعیت پائین). به دلیل فقدان شواهد، از تاثیرات SMP بر QoL، استفاده از خدمات سلامت یا عوارض جانبی مطمئن نیستیم. دوره‌های آموزش مهارت‌های HL؛ (HL skills building courses; HLSBC) ممکن است دانش (MD: 10.87؛ 95% CI؛ 5.69 تا 16.06؛ 2 مطالعه، 111 شرکت‌کننده) و هر گونه HL عمومی (SMD: 0.48؛ 95% CI؛ 0.20 تا 0.75؛ 2 مطالعه، 229 شرکت‌کننده) را بهبود بخشند، اما می‌توانند تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر سواد افسردگی (MD: 0.17؛ 95% CI؛ 1.28- تا 1.62) یا هر رفتار سلامت (2 مطالعه، 229 شرکت‌کننده) داشته باشند (قطعیت پائین). به دلیل قطعیت بسیار پائین یا فقدان شواهد، مطمئن نیستیم که HLSBC موجب بهبود QoL، پیامدهای سلامت، استفاده از خدمات سلامت، خود کارآمدی یا عوارض جانبی شود. آموزش سمعی/بصری (audio-/visual education; AVE) بدون بازخورد شخصی احتمالا سواد افسردگی (MD: 8.62؛ 95% CI؛ 7.51 تا 9.73؛ 1 مطالعه، 202 شرکت‌کننده) و استفاده از خدمات سلامت (MD: -0.59؛ 95% CI؛ 1.11- تا 0.07-؛ 1 مطالعه، 157 شرکت‌کننده) را بهبود می‌بخشد، اما احتمالا تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر رفتار سلامت دارد (خطر نسبی (RR): 1.07؛ 95% CI؛ 0.91 تا 1.25؛ 1 مطالعه، 135 شرکت‌کننده) (قطعیت متوسط). AVE ممکن است خود کارآمدی را بهبود بخشد (MD: 3.51؛ 95% CI؛ 2.53 تا 4.49؛ 1 مطالعه، 133 شرکت‌کننده) و شاید تا حدودی موجب بهبود دانش (MD: 8.44؛ 95% CI؛ 2.56- تا 19.44؛ 2 مطالعه، 293 شرکت‌کننده) و تمایل به دریافت درمان افسردگی (MD: 1.8؛ 95% CI؛ 0.43 تا 3.17) شود، با تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر افسردگی (SMD: -0.15؛ 95% CI؛ 0.40- تا 0.10) (قطعیت پائین). هیچ شواهدی برای QoL و عوارض جانبی یافت نشد. دستورالعمل پزشکی سازگارشده ممکن است درک اطلاعات سلامت را بهبود بخشد (3 مطالعه، 478 شرکت‌کننده)، و تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر پایبندی به مصرف دارو داشته باشد (MD: 0.5؛ 95% CI؛ 0.1- تا 1.1؛ 1 مطالعه، 200 شرکت‌کننده) (قطعیت پائین). هیچ شواهدی برای QoL، پیامدهای سلامت، دانش، استفاده از خدمات سلامت، خود کارآمدی یا عوارض جانبی یافت نشد.
در مقایسه با اطلاعات مکتوب در مورد یک موضوع
SMP احتمالا دانش عددی (استفاده از اطلاعات عددی) سلامت را اندکی بهبود می‌بخشد (MD: 0.7؛ 95% CI؛ 0.15 تا 1.25) و ممکن است سواد استفاده از متون چاپی (MD: 9؛ 95% CI؛ 2.9 تا 15.1؛ 1 مطالعه، 209 شرکت‌کننده) و خود کارآمدی (SMD: 0.47؛ 95% CI؛ 0.3 تا 0.64؛ 4 مطالعه، 552 شرکت‌کننده) را نیز ارتقا بخشد (قطعیت متوسط). SMP ممکن است هر HL مختص بیماری (SMD: 0.67؛ 95% CI؛ 0.27 تا 1.07؛ 4 مطالعه، 955 شرکت‌کننده)، دانش (MD: 11.45؛ 95% CI؛ 4.75 تا 18.15؛ 6 مطالعه، 1101 شرکت‌کننده) و برخی رفتارهای سلامت (4 مطالعه، 797 شرکت‌کننده) را بهبود بخشد، و تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر ارزیابی اطلاعات سلامت بر جای بگذارد (MD: 1.15؛ 95% CI؛ 0.23- تا 2.53؛ 1 مطالعه، 329 شرکت‌کننده) (قطعیت پائین). به دلیل فقدان شواهد یا وجود شواهد با قطعیت پائین/بسیار پائین، مطمئن نیستیم که SMP موجب بهبود QoL، پیامدهای سلامت، استفاده از خدمات سلامت یا عوارض جانبی می‌شود. AVE احتمالا تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر HL دیابت دارد (MD: 2؛ 95% CI؛ 0.15- تا 4.15؛ 1 مطالعه، 240 شرکت‌کننده)، اما احتمالا ارزیابی اطلاعات (MD: -9.88؛ 95% CI؛ 12.87- تا 6.89-) و کاربرد آنها (RR: 1.51؛ 95% CI؛ 1.29 تا 1.77) را بهبود می‌بخشد (1 مطالعه، 608 شرکت‌کننده؛ قطعیت متوسط). AVE ممکن است سطح دانش را تا حدودی بهبود بخشد (MD: 8.35؛ 95% CI؛ 0.32- تا 17.02؛ قطعیت پائین). هیچ شواهد کوتاه‌‌مدتی برای QoL، افسردگی، رفتار سلامت، خود کارآمدی، استفاده از خدمات سلامت یا عوارض جانبی یافت نشد.
AVE در مقایسه با AVE دیگر
ما مطمئن نیستیم انتشار ویدیوهایی به شکل توصیفی برتر از ویدیوهایی با دانش واقعی باشند، زیرا شواهد از قطعیت بسیار پائینی برخوردار است.
تفاوت‌های جنسیتی
HL دیابت میان مهاجران زن هنگام دریافت AVE تا حدودی بیشتر از مردان بهبود یافت (MD: 5.00؛ 95% CI؛ 0.62 تا 9.38؛ 1 مطالعه، 118 شرکت‌کننده)، اما به دلیل قطعیت بسیار پائین یا فقدان شواهد نمی‌دانیم که دیگر مداخلات مزیت متفاوتی برای مهاجران زن یا مرد دارند یا خیر.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.