درمان رادیاسیون (radiation therapy) چیست؟
درمان رادیاسیون (که پرتودرمانی نیز نامیده می‌شود) درمانی است که دوزهای بالایی را از اشعه به قسمت خاصی از بدن می‌رساند تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرد. از هر دو فرد مبتلا به سرطان، یک نفر تحت درمان رادیاسیون قرار می‌گیرد. برخی از افراد فقط درمان رادیاسیون را دریافت می‌کنند، در حالی که برخی دیگر درمان رادیاسیون را همراه با دیگر درمان‌های سرطان می‌گیرند که کل بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند (شیمی‌درمانی، ایمونوتراپی یا هورمون‌درمانی). تاثیرات ناخواسته درمان رادیاسیون معمولا قسمتی از بدن را که رادیاسیون دریافت کرده، تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما ممکن است نشانه‌هایی حاکی از متاثر شدن کل بدن وجود داشته باشد. این تاثیرات ناخواسته می‌توانند منجر به کاهش فعالیت بدنی، عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی شوند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد افراد مبتلا به سرطان که ورزش می‌کنند ممکن است کمتر جان خود را به دلیل سرطان یا موارد دیگر از دست بدهند، احتمال بازگشت سرطان در آنها کمتر بوده و ممکن است دچار تاثیرات ناخواسته کمتری از درمان سرطان شوند.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
می‌خواستیم بدانیم که ورزش می‌تواند به بهبود پیامدهای زیر در افراد مبتلا به سرطان که فقط درمان رادیاسیون دریافت می‌کنند، کمک کند یا خیر.
• خستگی
• کیفیت زندگی
• عملکرد فیزیکی
• تاثیرات روانی‌اجتماعی (مانند افسردگی)
• بقای کلی (overall survival; OS)
• بازگشت به محل کار
• معیارهای آنتروپومتریک (مانند وزن)
• تاثیرات ناخواسته
ما چه کاری را انجام دادیم؟
بانک‌های اطلاعاتی متون علمی پزشکی الکترونیکی را برای یافتن کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) جست‌وجو کردیم که افراد مبتلا به تمام انواع و مراحل مختلف سرطان را که فقط RT دریافت کردند، ثبت‌نام کردند. RCTهای واجد شرایط به‌طور تصادفی برخی از شرکت‌کنندگان را برای دریافت هر نوع مداخله ورزشی به همراه مراقبت استاندارد و برخی دیگر را برای دریافت فقط مراقبت استاندارد اختصاص دادند. مداخلات ورزشی را که شامل فیزیوتراپی به تنهایی، برنامه‌های تمدد اعصاب یا برنامه‌های ترکیبی همراه با ورزش و، برای مثال، محدودیت‌های غذایی بودند، کنار گذاشتیم.
نتایج این مطالعات را مقایسه کرده و اطمینان خود را نسبت به این شواهد بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
سه مطالعه را وارد کردیم که 130 فرد مبتلا به سرطان پستان یا پروستات را ثبت‌نام کردند. گروه‌های ورزشی در یک برنامه تمرینی تحت نظارت سه تا پنج بار در هفته به مدت پنج تا هشت هفته شرکت کردند. مداخلات ورزشی شامل گرم کردن، ورزش هوازی، و خنک کردن بودند.
تفاوت‌های بین گروه‌های ورزش و گروه کنترل را در مقادیر پیامد پس از درمان رادیاسیون آنالیز کردیم. نمی‌توانیم تفاوت‌های بین گروه‌ها را در تغییر مقادیر پیامد از پیش تا پس از پرتودرمانی مقایسه کنیم، زیرا مطالعات اطلاعات کافی را برای این مقایسه ارائه نکردند. در برخی از پیامدها (خستگی، عملکرد فیزیکی، کیفیت زندگی)، در ابتدای مطالعات بین گروه ورزش و کنترل تفاوتی وجود داشت.
ورزش ممکن است خستگی را بهبود بخشیده و تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر کیفیت زندگی بر جای بگذارد. ورزش می‌تواند عملکرد فیزیکی را بهبود بخشد، اما در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم. ورزش ممکن است تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر پیامدهای روانی‌اجتماعی داشته باشد، اما در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم. دو مطالعه هیچ تاثیر ناخواسته‌ای را از ورزش گزارش نکردند. هیچ مطالعه‌ای دیگر پیامدهای مورد نظر را اندازه‌گیری نکردند.
برنامه‌های ورزشی در افراد مبتلا به سرطان که فقط RT را دریافت می‌کنند ممکن است مزایایی داشته باشند، اما شواهد موجود برای حمایت از این امر ضعیف است. به دلیل فقدان شواهد، نتوانستیم تفاوت‌های بارزی را در پیامدها تشخیص دهیم و هم‌چنین آنها را منتفی بدانیم.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
به شواهد، اطمینان کم یا خیلی کمی داریم زیرا نتایج بر اساس تعداد کمی از مطالعاتی است که افراد بسیار کمی را ثبت‌نام کردند، افراد در دو مطالعه می‌دانستند در کدام گروه قرار دارند، و هم‌چنین به این دلیل که شواهد روی یک جمعیت خاص متمرکز بود، در حالی که سوالی که می‌خواستیم به آن پاسخ دهیم، گسترده‌تر بود. انجام پژوهش‌های بیشتر احتمالا نتایج را تغییر خواهند داد.
شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا 26 اکتبر 2022 به‌روز است.
شواهد کمی در مورد تاثیرات مداخلات ورزشی در افراد مبتلا به سرطان که فقط RT دریافت می‌کنند، وجود دارد. در حالی که همه مطالعات وارد شده مزایایی را برای گروه‌های مداخله ورزشی در همه پیامدهای ارزیابی شده گزارش کردند، آنالیزهای ما به طور هم‌سو و سازگار از این شواهد پشتیبانی نکردند. شواهدی با قطعیت پائین وجود داشت مبنی بر اینکه ورزش در هر سه مطالعه خستگی را بهبود بخشید. در مورد عملکرد فیزیکی، آنالیزها شواهدی را با قطعیت بسیار پائین حاکی از وجود تفاوت به نفع ورزش در دو مطالعه و شواهدی را با قطعیت بسیار پائین مبنی بر عدم تفاوت در یک مطالعه نشان دادند. شواهدی را با قطعیت بسیار پائین از تفاوتی اندک یا عدم تفاوت بین تاثیرات ورزش و عدم ورزش بر کیفیت زندگی یا تاثیرات روانی‌اجتماعی پیدا کردیم. سطح قطعیت شواهد را به دلیل سوگیری احتمالی گزارش‌دهی پیامد، عدم دقت به دلیل حجم نمونه کوچک در تعداد کمی از مطالعات، و غیر مستقیم بودن پیامدها، کاهش دادیم.
به‌طور خلاصه، ورزش ممکن است پیامدهای مفیدی را در افراد مبتلا به سرطان داشته باشد که به تنهایی RT دریافت می‌کنند، اما شواهدی که این گفته را تائید می‌کنند، قطعیت پائینی دارند. در این زمینه نیاز به انجام پژوهش‌هایی با کیفیت بالا وجود دارد.
درمان رادیاسیون (radiation therapy; RT) برای حدود نیمی از افراد مبتلا به سرطان تجویز می‌شود. RT به تنهایی برای درمان انواع مختلف سرطان در مراحل مختلف کاربرد دارد. اگرچه این یک درمان موضعی است، ممکن است نشانه‌های سیستمیک رخ دهند. عوارض جانبی مرتبط با سرطان یا درمان آن می‌تواند منجر به کاهش فعالیت بدنی، عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی (QoL) بیمار شود. متون علمی نشان می‌دهند که ورزش فیزیکی می‌تواند خطر عوارض جانبی مختلف ناشی از سرطان و درمان‌های سرطان، مورتالیتی مختص سرطان، عود سرطان، و مورتالیتی به هر علتی را کاهش دهد.
ارزیابی مزایا و آسیب‌های ورزش به همراه مراقبت استاندارد در مقایسه با مراقبت استاندارد به تنهایی در بزرگسالان مبتلا به سرطان و دریافت کننده فقط RT.
تا 26 اکتبر 2022 به جست‌وجو در CENTRAL؛ MEDLINE (Ovid)؛ Embase (Ovid)؛ CINAHL، خلاصه مقالات کنفرانس‌ها و پایگاه‌های ثبت کارآزمایی پرداختیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که افرادی را وارد کردند که بدون درمان سیستمیک کمکی برای هر نوع یا مرحله‌ای از سرطان، RT دریافت داشتند. ارائه هر نوع مداخله ورزشی را در کنار مراقبت استاندارد در نظر گرفتیم که به عنوان یک برنامه فعالیت بدنی برنامه‌ریزی شده، ساختار یافته، تکراری و هدف‌گرا تعریف شد. مداخلات ورزشی را که شامل فیزیوتراپی به تنهایی، برنامه‌های تمدد اعصاب و رویکردهای چند وجهی بوده و ورزش را با دیگر مداخلات غیر استاندارد مانند محدودیت مواد مغذی ترکیب کردند، حذف کردیم.
برای ارزیابی قطعیت شواهد، از متدولوژی (methodology) استاندارد کاکرین و رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) استفاده کردیم. پیامد اولیه عبارت بود از خستگی، و پیامدهای ثانویه شامل QoL، عملکرد فیزیکی، تاثیرات روانی‌اجتماعی، بقای کلی (overall survival; OS)، بازگشت به کار، اندازه‌گیری‌های آنتروپومتریک و عوارض جانبی بودند.
جست‌وجو در بانک اطلاعاتی 5875 رکورد را شناسایی کرد که 430 مورد از آنها تکراری بودند. 5324 رکورد را حذف کردیم و 121 منبع باقی‌مانده به لحاظ واجد شرایط بودن ارزیابی شدند. سه RCT دو بازویی را با 130 شرکت‌کننده وارد کردیم. انواع سرطان گنجانده شده در مرور، سرطان‌های پستان و پروستات بودند. هر دو گروه درمان، مراقبت استاندارد یکسانی را دریافت کردند، اما گروه‌های ورزشی نیز چندین بار در هفته در برنامه‌های ورزشی تحت نظارت شرکت کردند، در حالی که تحت RT نیز قرار داشتند. مداخلات ورزشی شامل گرم کردن (warm-up)، راه رفتن روی تردمیل (همراه با دوچرخه‌سواری و تمرینات کششی و تقویتی در یک مطالعه) و خنک کردن (cool-down) بود.
در برخی از نقاط پایانی (endpoint) آنالیز شده (خستگی، عملکرد فیزیکی، QoL)، تفاوت‌های پایه‌ای بین گروه‌های ورزش و کنترل دیده شد.
به دلیل ناهمگونی بالینی قابل‌توجه، قادر به تجمیع نتایج به دست آمده از مطالعات مختلف نبودیم.
هر سه مطالعه، خستگی را اندازه‌گیری کردند. آنالیزی که در زیر ارائه شد، نشان داد که ورزش ممکن است خستگی را کاهش دهد (مقادیر SMD مثبت نشان دهنده خستگی کمتر است؛ قطعیت پائین).
• تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD): 0.96؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.27 تا 1.64؛ 37 شرکت‌کننده (خستگی با پرسشنامه کوتاه خستگی (Brief Fatigue Inventory; BFI) اندازه‌گیری شد)
• SMD: 2.42؛ 95% CI؛ 1.71 تا 3.13؛ 54 شرکت‌کننده (خستگی با BFI اندازه‌گیری شد)
• SMD: 1.44؛ 95% CI؛ 0.46 تا 2.42؛ 21 شرکت‌کننده (خستگی با مقیاس خستگی پیپر (Piper Fatigue Scale) اندازه‌گیری شد)
هر سه مطالعه QoL را اندازه‌گیری کردند، اگرچه یک مطالعه داده‌های کافی را برای آنالیز ارائه نداد. آنالیزی که در زیر ارائه شد، نشان داد که ورزش ممکن است تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر QoL داشته باشد (مقادیر SMD مثبت نشان دهنده QoL بهتر است؛ قطعیت پائین).
• SMD: 0.40؛ 95% CI؛ 0.26- تا 1.05؛ 37 شرکت‌کننده (QoL با ارزیابی عملکردی درمان سرطان پروستات (Functional Assessment of Cancer Therapy-Prostate) اندازه‌گیری شد)
• SMD: 0.47؛ 95% CI؛ 0.40- تا 1.34؛ 21 شرکت‌کننده (QoL با پرسشنامه QoL سازمان جهانی بهداشت (WHOQOL-BREF) اندازه‌گیری شد)
هر سه مطالعه عملکرد فیزیکی را اندازه‌گیری کردند. آنالیز دو مطالعه، که در زیر ارائه شد، نشان داد که ورزش ممکن است عملکرد فیزیکی را بهبود بخشد، اما در مورد نتایج چندان مطمئن نیستیم (مقادیر SMD مثبت نشان دهنده عملکرد فیزیکی بهتر است؛ قطعیت بسیار پائین)
• SMD: 1.25؛ 95% CI؛ 0.54 تا 1.97؛ 37 شرکت‌کننده (حرکت و درد شانه در مقیاس آنالوگ بصری اندازه‌گیری شد)
• SMD: 3.13؛ (95% CI؛ 2.32 تا 3.95؛ 54 شرکت‌کننده (عملکرد فیزیکی با تست پیاده‌روی شش دقیقه‌ای (six-minute walk test) اندازه‌گیری شد)
آنالیز داده‌های مطالعه سوم نشان داد که ورزش ممکن است تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر عملکرد فیزیکی اندازه‌گیری شده با تست ایستادن-نشستن (stand-and-sit) داشته باشد، اما در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم (SMD: 0.00؛ 95% CI؛ 0.86- تا 0.86، مقادیر SMD مثبت نشان‌دهنده عملکرد فیزیکی بهتر است؛ 21 شرکت‌کننده؛ قطعیت بسیار پائین).
دو مطالعه تاثیرات روانی‌اجتماعی را اندازه‌گیری کردند. آنالیزها (در زیر ارائه شدند) نشان داد که ورزش ممکن است تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر تاثیرات روانی‌اجتماعی داشته باشد، اما در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم (مقادیر SMD مثبت نشان دهنده بهزیستی (well-being) روانی‌اجتماعی بهتر است؛ قطعیت بسیار پائین).
• SMD: 0.48؛ 95% CI؛ 0.18- تا 1.13؛ 37 شرکت‌کننده (تاثیرات روانی‌اجتماعی در زیر-مقیاس اجتماعی WHOQOL-BREF اندازه‌گیری شد)
• SMD: 0.29؛ 95% CI؛ 0.57- تا 1.15؛ 21 شرکت‌کننده (تاثیرات روانی‌اجتماعی در پرسشنامه افسردگی بک (Beck Depression) اندازه‌گیری شد)
دو مطالعه عوارض جانبی مربوط به برنامه‌های ورزشی را ثبت کردند، و به هیچ رویدادی اشاره نداشتند. سطح قطعیت شواهد را بسیار پائین تخمین زدیم. در هیچ مطالعه‌ای عوارض جانبی غیر مرتبط با ورزش گزارش نشد.
هیچ مطالعه‌ای پیامدهای دیگری را که قصد آنالیز آنها را داشتیم (بقای کلی، اندازه‌گیری‌های آنتروپومتریک، بازگشت به محل کار) گزارش نکرد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.