پیام‌های کلیدی
- نتایج به دست آمده برای اثبات اینکه برنامه‌های تلفن هوشمند به نوجوانان و بزرگسالان دارای اضافه‌وزن یا چاق کمک می‌کنند، کافی نیست. وقتی برنامه‌های تلفن هوشمند را با عدم انجام مداخله یا هدایت و آموزش فردی مقایسه کردیم، تفاوت‌هایی را که یافتیم ناچیز بودند و ممکن است تاثیر مهمی بر زندگی روزمره نداشته باشند.
- اطلاعات زیادی را در مورد نوجوانان نداریم. همچنین از نحوه عملکرد بهینه برنامه‌های تلفن هوشمند در کشورهای مختلف، یا برای افرادی با درآمد کمتر یا با پیشینه‌های متفاوت، اطلاعی نداریم.
- سی و چهار مطالعه در مورد این موضوع در حال انجام هستند و انتظار داریم طی دو سال آینده اطلاعات بیشتری را کسب کنیم.
- پزشکان و دیگر متخصصان سلامت باید در مورد توصیه به استفاده از برنامه‌های تلفن هوشمند به افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق با دقت بیشتری تامل کنند.
اضافه‌وزن و چاقی چه هستند؟
اضافه‌وزن به معنای وزن بیش از حد معمول به نسبت قد فرد است. این شاخص اغلب با استفاده از شاخص توده بدنی ((body mass index; BMI)، یعنی وزن فرد بر حسب کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد او بر حسب متر (kg/m²)) بیان می‌شود. برای بزرگسالان دارای اضافه‌وزن، این به معنای داشتن BMI بین 25 و 30 است. چاقی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن فرد اضافه‌وزن قابل توجهی داشته و احتمال ابتلا به مشکلات سلامت در او بالا باشد. برای بزرگسالان، این به معنای داشتن BMI بیش از 30 است. علاوه بر مشکلات احتمالی سلامت، اطرافیان افراد چاق اغلب با آنها ناعادلانه رفتار می‌کنند.
برنامه‌های تلفن هوشمند برای افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق چه هستند؟
برنامه‌های تلفن هوشمند برنامه‌هایی هستند که روی تلفن‌های هوشمند نصب و اجرا می‌شوند. آنها می‌توانند به افراد دارای اضافه‌وزن و چاق کمک کنند تا انتخاب‌های سالمی در زندگی خود داشته باشند. این موارد ممکن است نوجوانان و بزرگسالان را تشویق کنند تا از نظر جسمانی فعال‌تر شوند، عادات غذایی خود را تغییر دهند یا دیدگاه مثبت‌تری نسبت به خود داشته باشند. تصور می‌شود که این برنامه‌ها به افراد کمک می‌کنند تا عادت‌های سالم خود را حفظ کنند.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما خواستیم این موضوع را مطالعه کنیم که استفاده از برنامه‌های تلفن هوشمند برای بزرگسالان (افراد بالای 18 سال) و نوجوانان (افراد 13 تا 17 سال) دارای اضافه‌وزن یا چاق مفید است یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
به دنبال مطالعاتی بودیم که به‌طور تصادفی افراد را برای دریافت یک برنامه تلفن هوشمند، درمان دیگر یا مراقبت‌های معمول (به نام «مداخلات») اختصاص دادند. این مطالعات به ما کمک می‌کنند تا دریابیم که برنامه‌های تلفن‌های هوشمند موثر هستند، و نسبت به مداخله دیگر بهترند یا خیر. مطالعاتی را انتخاب کردیم که شامل نوجوانان یا بزرگسالان دارای اضافه‌وزن یا چاق بوده و یک برنامه تلفن هوشمند را به عنوان تنها روش مداخله بررسی کردند. برنامه برای گنجاندن، می‌بایست با استفاده از حداقل دو «تکنیک تغییر رفتار» از افراد پشتیبانی می‌کرد. این بدان معناست که این برنامه باید به افراد کمک می‌کرد تا برای مثال، وزن، غذا یا فعالیت خود را ردیابی کنند و پیام‌های انگیزشی یا اطلاعاتی را درباره عادات سالم ارائه دهند. روی نتایج مطالعات طی شش ماه یا بیشتر (میانمدت) و 12 ماه یا بیشتر (طولانی‌مدت) تمرکز کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد هجده مطالعه را با حضور 2703 فرد وارد کردیم. شانزده مطالعه شامل بزرگسالان و دو مطالعه شامل نوجوانان بودند. مداخلات در مطالعات میان 2 و 24 ماه به طول انجامیدند. همچنین 34 مطالعه در حال انجام را در مورد این موضوع پیدا کردیم که می‌توانند داده‌هایی را در نسخه‌های به‌روز شده آتی از این مرور اضافه کنند.
برنامه تلفن هوشمند در مقایسه با عدم استفاده از برنامه
سیزده مطالعه، به مقایسه بزرگسالانی پرداختند که از برنامه‌های تلفن هوشمند استفاده کردند، با افرادی که از این برنامه‌ها استفاده نکردند. برنامه‌های تلفن هوشمند احتمالا فعالیت بدنی متوسط تا شدید را کاهش می‌دهند، اما فعالیت‌های بدنی را در اوقات فراغت احتمالا تغییر نمی‌دهند. برنامه تلفن هوشمند ممکن است BMI را در میانمدت کاهش دهد، اما شواهد بسیار نامطمئن است. احتمالا دو سال پس از شروع مطالعه، تغییری اندک یا عدم تغییر در وزن ایجاد می‌شود. این برنامه‌ها احتمالا پس از یک سال تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در کیفیت زندگی و به‌زیستی (well-being) و پس از یک یا دو سال تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در عادات غذایی ایجاد می‌کنند. هیچ مطالعه‌ای را روی نوجوانان پیدا نکردیم.
برنامه‌های تلفن هوشمند در مقایسه با نوع دیگری از برنامه‌های تلفن هوشمند
دو مطالعه نسخه‌های مختلف یک برنامه مشابه را در بزرگسالان مقایسه کرده و تفاوت‌هایی را در نتایج نشان ندادند یا تفاوت‌های حداقلی را نشان دادند. مطالعه سوم روی بزرگسالان دو برنامه مختلف (شمارش کالری یا استفاده از رژیم کتوژنیک) را مقایسه کرد و کاهش اندکی را در وزن طی شش ماه با استفاده از رژیم کتوژنیک نشان داد. هیچ مطالعه‌ای را روی نوجوانان پیدا نکردیم.
برنامه تلفن هوشمند در مقایسه با هدایت و آموزش فردی
یک مطالعه، بزرگسالانی را که از برنامه‌های تلفن هوشمند استفاده کردند در مقابل افرادی که هدایت و آموزش فردی دریافت کنند، مقایسه کرد. این مطالعه فقط نتایج کوتاه‌‌مدت را گزارش کرد. دو مطالعه، یک برنامه تلفن هوشمند را با هدایت و آموزش فردی در نوجوانان مقایسه کردند. یکی از آنها نشان داد که برنامه تلفن هوشمند پس از شش ماه تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در BMI نسبت به هدایت و آموزش فردی ایجاد می‌کند.
برنامه تلفن هوشمند در مقایسه با مراقبت معمول
فقط یک مطالعه، این برنامه‌ها را با مراقبت‌های معمول در بزرگسالان مقایسه کرد اما فقط نتایج کوتاه‌‌مدت را ارائه داد. هیچ مطالعه‌ای را روی نوجوانان پیدا نکردیم.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
به‌طور کلی، در مورد تاثیرات برنامه‌های تلفن هوشمند نسبتا نامطمئن تا بسیار نامطمئن هستیم. نتایج مقایسه‌ها، تغییرات گسترده‌ای را نشان دادند که به وضوح به نفع برنامه‌های تلفن هوشمند نبودند. بسیاری از مطالعات فقط با تعداد اندکی از افراد شرکت‌کننده و دوره‌های مشاهده کوتاه انجام شدند.
این مرور تا چه زمانی به‌روز است؟
این شواهد تا 2 اکتبر 2023 به‌روز است.
شواهد موجود محدود است و مزایای آشکار برنامه‌های تلفن هوشمند را به عنوان مداخله برای نوجوانان یا بزرگسالان دارای اضافه‌وزن یا چاق نشان نمی‌دهند. در حالی که تعداد مطالعات در حال افزایش است، شواهد به دلیل تنوع زیاد ویژگی‌ها، محتوا و اجزای برنامه‌ها ناقص می‌مانند و این امر مقایسه مستقیم و ارزیابی اثربخشی آنها را پیچیده می‌کند. هنگام مقایسه این مداخله با عدم انجام مداخله یا مداخله حداقلی یا هدایت و آموزش فردی، تاثیرات خفیفی را نشان می‌دهد که عمدتا از نظر بالینی قابل توجه نیستند. از طرفی وجود حداقل داده در مورد نوجوانان، ضرورت انجام پژوهش‌های بیشتر را آشکار می‌کند. همچنین در رابطه با کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط و برای افرادی با پیشینه‌های اجتماعی‌اقتصادی و فرهنگی متفاوت، شواهد کمی وجود دارد. وجود 34 مطالعه در حال انجام، نشان‌دهنده علاقه مستمر به این موضوع است و انتظار می‌رود شواهد جدیدی طی دو سال آینده به دست آیند. در بالین، پزشکان و متخصصان مراقبت سلامت هنگام توصیه به نوجوانان و بزرگسالان دارای اضافه‌وزن یا چاق جهت استفاده از برنامه‌های تلفن هوشمند، باید به دقت مزایا و محدودیت‌های بالقوه، و پژوهش‌های در حال تکامل را در نظر بگیرند.
چاقی به عنوان یک عامل خطر برای بیماری‌های مختلف در نظر گرفته شده و بروز آن از سال 1975 در سراسر جهان سه برابر شده است. گذشته از اینکه افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق در معرض خطر پیامدهای نامطلوب سلامت قرار دارند، اغلب منجر به انگ می‌شود. مداخلات تغییر رفتار به‌طور فزاینده‌ای به صورت مداخلات سلامت سیار (mobile health; m-health)، با استفاده از برنامه‌های تلفن هوشمند و تجهیزات پوشیدنی ارائه می‌شوند. آنها به عنوان حامی رفتارهای سالم در سطح فردی و به شیوه‌ای با حد آستانه (threshold) پائین شناخته می‌شوند.
ارزیابی تاثیرات برنامه‌های یکپارچه تلفن هوشمند برای نوجوانان و بزرگسالان دارای اضافه‌وزن یا چاق.
CENTRAL؛ MEDLINE؛ PsycINFO؛ CINAHL، و LILACS، همچنین پایگاه ثبت کارآزمایی‌های ClinicalTrials.gov و پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت را در 2 اکتبر 2023 (تاریخ آخرین جست‌وجو برای همه بانک‌های اطلاعاتی) جست‌وجو کردیم. هیچ محدودیتی را از نظر زبان نگارش مقاله اعمال نکردیم.
شرکت‌کنندگان عبارت بودند از نوجوانان و بزرگسالان دارای اضافه‌وزن یا چاق. مداخلات واجد شرایط، برنامه‌های یکپارچه تلفن‌های هوشمند با حداقل دو تکنیک تغییر رفتار بودند. مداخله می‌توانست فعالیت بدنی، آمادگی قلبی‌تنفسی (cardiorespiratory)، کاهش وزن، رژیم غذایی سالم یا خود-کارآمدی (self-efficacy) را هدف قرار داده باشد. مقایسه‌کننده‌ها شامل عدم انجام مداخله یا مداخله حداقلی (no or minimal intervention; NMI)، برنامه تلفن هوشمند متفاوت، هدایت و آموزش فردی یا مراقبت معمول بودند. مطالعات واجد شرایط، کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده با هر مدت زمان و پیگیری حداقل سه ماه بودند.
از روش‌شناسی (methodology) استاندارد کاکرین و ابزار RoB 2 استفاده کردیم. پیامدهای مهم شامل فعالیت بدنی، شاخص توده بدنی (body mass index; BMI) و وزن، کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، خود-کارآمدی، به‌زیستی (well-being)، تغییر در رفتار غذایی و عوارض جانبی بودند. بر ارائه مطالعاتی با پیامدهای میانمدت (6 تا کمتر از 12 ماه) و طولانی‌مدت (12 ماه و بیشتر) در جدول خلاصه‌ای از یافته‌ها، به دنبال توصیه‌هایی در مجموعه پیامد اصلی برای مداخلات مدیریت وزن رفتاری تمرکز کردیم.
تعداد 18 مطالعه را با 2703 شرکت‌کننده وارد کردیم. مداخلات 2 تا 24 ماه به طول انجامیدند. میانگین BMI در بزرگسالان از 27 تا 50، و میانه (median) نمره z برای BMI در نوجوانان از 2.2 تا 2.5 متغیر بود.
برنامه‌های تلفن هوشمند در برابر عدم انجام مداخله یا مداخله حداقلی
سیزده مطالعه برنامه تلفن هوشمند را در برابر NMI در بزرگسالان مقایسه کردند؛ هیچ مطالعه‌ای برای نوجوانان در دسترس نبود. مقایسه‌کننده‌ها شامل حداقل توصیه‌های سلامت، جزوه‌ها، یادداشت‌های غذایی، برنامه‌های تلفن هوشمند غیرمرتبط با کاهش وزن و لیست انتظار بودند.
معیارهای فعالیت بدنی: در پیگیری 12 ماه، برنامه تلفن هوشمند در مقایسه با NMI احتمالا فعالیت بدنی متوسط تا شدید (moderate to vigorous physical activity; MVPA) را اندکی کاهش می‌دهد (تفاوت میانگین (MD): 28.9- دقیقه/هفته؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 85.9- تا 28؛ 1 مطالعه، 650 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). در مورد نتایج مصرف انرژی و آمادگی قلبی‌تنفسی تخمینی در پیگیری هشت ماه بسیار نامطمئن هستیم. برنامه تلفن هوشمند در مقایسه با NMI احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در تغییر زمان کلی فعالیت در پیگیری 12ماه و فعالیت بدنی در اوقات فراغت در پیگیری 24 ماه ایجاد می‌کند.
معیارهای آنتروپومتریک (anthropometric): برنامه تلفن هوشمند در مقایسه با NMI ممکن است BMI (MD تغییرات BMI برابر با 2.6- کیلوگرم/متر مربع (kg/m 2 )؛ 95% CI؛ 6- تا 0.8؛ 2 مطالعه، 146 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) را در شش تا هشت ماه پیگیری کاهش دهد، اما شواهد بسیار نامطمئن است. در پیگیری 12 ماه، برنامه تلفن هوشمند احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در تغییر BMI ایجاد کرد (MD؛ 0.1- کیلوگرم/متر (kg/m 2 )؛ 95% CI؛ 0.4- تا 0.3؛ 1 مطالعه؛ 650 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). در پیگیری 12 ماه، برنامه تلفن هوشمند در مقایسه با NMI ممکن است منجر به تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در تغییر وزن بدن شود (MD؛ 2.5- کیلوگرم؛ 95% CI؛ 6.8- تا 1.7؛ 3 مطالعه، 1044 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). در پیگیری 24 ماه، برنامه تلفن هوشمند احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در تغییر وزن بدن ایجاد کرد (MD؛ 0.7 کیلوگرم؛ 95% CI؛ 1.2- تا 2.6؛ 1 مطالعه؛ 245 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط).
برنامه تلفن هوشمند در مقایسه با NMI ممکن است باعث ایجاد تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در خود-کارآمدی نمره فعالیت بدنی در پیگیری هشت ماه شود، اما نتایج بسیار نامطمئن است. برنامه تلفن هوشمند، احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در کیفیت زندگی و به‌زیستی در 12 ماه (شواهد با قطعیت متوسط) و تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در معیارهای مختلف مورد استفاده برای آگاهی از رفتار غذایی در پیگیری 12 و 24 ماه ایجاد می‌کند.
در مورد عوارض جانبی که فقط در دو مطالعه به صورت نقل قول (narrative) گزارش شدند، بسیار نامطمئن هستیم (شواهد با قطعیت بسیار پائین).
برنامه تلفن هوشمند در برابر برنامه تلفن هوشمند دیگر
دو مطالعه نسخه‌های مختلف یک برنامه مشابه را در بزرگسالان مقایسه کرده و تفاوت‌هایی را در پیامدها نشان نداده یا تفاوت‌های حداقلی را نشان دادند. یک مطالعه روی بزرگسالان دو برنامه مختلف (کالری شماری در برابر رژیم کتوژنیک) را مقایسه کرد و کاهش جزئی وزن بدن را در شش ماه به نفع برنامه رژیم غذایی کتوژنیک نشان کرد. هیچ مطالعه‌ای در مورد نوجوانان در دسترس نبود.
برنامه تلفن هوشمند در برابر هدایت و آموزش فردی
فقط یک مطالعه، برنامه تلفن هوشمند را با هدایت و آموزش فردی (personal coaching) در بزرگسالان مقایسه کرد و داده‌هایی را برای سه ماه ارائه داد. دو مطالعه، این مداخلات را در نوجوانان مقایسه کردند. برنامه تلفن هوشمند در پیگیری شش ماه، تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در نمره z برای BMI در مقایسه با هدایت و آموزش فردی ایجاد کرد (MD: 0؛ 95% CI؛ 0.2- تا 0.2؛ 1 مطالعه؛ 107 شرکت‌کننده).
برنامه تلفن هوشمند در برابر مراقبت معمول
فقط یک مطالعه، برنامه تلفن هوشمند را با مراقبت‌های معمول در بزرگسالان مقایسه کرد اما فقط داده‌های سه ماه را در مورد رضایت شرکت‌کنندگان ارائه داد. هیچ مطالعه‌ای در مورد نوجوانان در دسترس نبود.
تعداد 34 مطالعه در حال انجام را شناسایی کردیم.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.