پیام‌های کلیدی
دریافت دو دوز از واکسن سلول کامل (whole-cell) به علاوه واکسن نوترکیب (recombinant) (واکسن WC-rBS) (با نام تجاری Dukoral))، با یا بدون دوز تقویت کننده، موارد ابتلا به وبا را به مدت دو سال کاهش می‌دهد.
دریافت دو دوز از واکسن دو ظرفیتی سلول کامل (واکسن BivWC (با نام تجاری Shanchol)) موارد ابتلا به وبا را به مدت پنج سال کاهش می‌دهد.
تک دوز Shanchol باعث کاهش موارد ابتلا به وبا و موارد وبا همراه با کاهش شدید آب بدن به مدت دو سال می‌شود.
واکسن‌ها بی‌خطر تلقی شده، و عوارض جانبی مشابهی در همه گروه‌ها گزارش شدند.
انجام مطالعات بیشتری برای ارزیابی اثربخشی تک دوز Shanchol و دو دوز Dukoral در پیگیری پنج سال لازم است.
هیچ کارآزمایی‌ای را در مورد دیگر واکسن‌های BivWC مانند Euvichol یا Euvichol-Plus شناسایی نکردیم. با این حال، تمام واکسن‌های BivWC از نظر توانایی در کشتن باکتری‌های وبا برابر هستند. بنابراین، منطقی است که نتایج حاصل از کارآزمایی‌های Shanchol را برای Euvichol و Euvichol-Plus اعمال کنیم.
وبا چیست؟
وبا (cholera) یک بیماری است که توسط باکتری Vibrio cholerae ایجاد می‌شود. افراد با خوردن غذا یا نوشیدن آب آلوده به این باکتری‌ها مبتلا می‌شوند. وبا در بیشتر نقاط جهان، در مناطقی که بهداشت ضعیف یا کمبود آب تمیز دارند، دیده می‌شود و در طول بحران‌های بشردوستانه یک خطر خاص به حساب می‌آید. افراد مبتلا به وبا ممکن است به موارد شدید اسهال مبتلا شوند که خود می‌تواند منجر به کاهش شدید آب بدن (dehydration) شود. در صورت عدم درمان، بسیاری از افراد جان خود را از دست می‌دهند.
چگونه از ابتلا به وبا پیشگیری می‌شود؟
واکسن‌های وبا سال‌هاست که در حال توسعه هستند. واکسن‌های وبا که از راه دهان (خوراکی) مصرف می‌شوند می‌توانند هزینه-اثربخش بوده و استفاده از آنها آسان است. آنها می‌توانند در طول بحران‌های بشردوستانه ذخیره و به مناطق درگیر تحویل داده شوند.
کارآزمایی‌های متعددی این موضوع را بررسی کرده‌اند که واکسن‌های خوراکی وبا در کودکان و بزرگسالان در شرایط مختلف، زمانی که در دوزهای مختلف داده می‌شوند، چقدر موثر هستند و برای مدت‌های مختلف پیگیری می‌شوند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) برخی از واکسن‌های خوراکی وبا را که با باکتری‌های کشته‌شده ساخته شده‌اند، پیش از این تایید کرده است. این بدان معناست که آنها از پروسیجرهای استاندارد برای ارزیابی بی‌خطری (safety) و اثربخشی یک واکسن (یعنی اینکه چقدر خوب کار می‌کند و چه تعداد عوارض جانبی ایجاد می‌کند) استفاده کرده‌اند. آنها این خدمات را به سازمان‌های ملل متحد مانند یونیسف که واکسن را تهیه می‌کنند، ارائه می‌دهند.
واکسنی که به آسانی به کودکان و بزرگسالان داده می‌شود و در پیشگیری از وبا، یا محافظت از افراد در برابر وبا همراه با کاهش شدید آب بدن بسیار موثر است، در کنترل این بیماری بالقوه کشنده بسیار ارزشمند خواهد بود. اگر مصرف واکسن آسان باشد و عوارض جانبی کمی داشته باشد، افراد بیشتری را به مصرف آن در کشورهایی که به آن نیاز دارند، تشویق می‌کند.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
می‌خواستیم بدانیم که واکسن‌های خوراکی وبا که پیش از این توسط WHO تایید شده، و با باکتری‌های کشته‌شده ساخته شده‌اند، تا چه حد برای کودکان و بزرگسالان موثر و بی‌خطر هستند.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
متون علمی پزشکی را برای یافتن کارآزمایی‌هایی جست‌وجو کردیم که به سوال ما پاسخ دادند. همه مطالعات مرتبط را غربالگری، جمع‌آوری، و آنالیز کردیم. برای این کار از روش‌های استاندارد کاکرین پیروی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
پنج کارآزمایی را با 462,754 شرکت‌کننده وارد کردیم، که در سه کشور مختلف پرو، هند و بنگلادش، انجام شدند.
نتایج اصلی
دو دوز از Dukoral، با یا بدون دوز تقویت کننده، موارد ابتلا به وبا را به مدت دو سال کاهش داد.
دو دوز از Shanchol، موارد ابتلا به وبا را به مدت پنج سال کاهش داد.
یک دوز از Shanchol باعث کاهش موارد ابتلا به وبا و وبا همراه با کاهش شدید آب بدن به مدت دو سال شد.
به‌طور کلی، شرکت‌کنندگان دریافتند که واکسن‌های خوراکی وبا که از باکتری‌های کشته‌شده ساخته شده‌اند، به آسانی استفاده شده و بی‌خطر هستند. عوارض جانبی در هر دو گروه واکسن و مقایسه، مشابه بودند.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
هیچ مطالعه‌ای را پیدا نکردیم که تاثیرات واکسن‌های BivWC را علاوه بر Shanchol بررسی کرده باشد. با این حال، تاثیرات آنها بر باکتری‌های وبا یکسان است، بنابراین نتایج Shanchol باید برای Euvichol و Euvichol-Plus نیز قابل تعمیم باشند.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
در 7 فوریه 2023، به جست‌وجوی کارآزمایی‌ها پرداختیم.
دریافت دو دوز از Dukoral، موارد ابتلا به وبا را در دو سال پیگیری کاهش می‌دهد.
دریافت دو دوز Shanchol، موارد ابتلا به وبا را در پیگیری پنج سال و تک دوز Shanchol موارد ابتلا به وبا را در پیگیری دو سال کاهش می‌دهند.
به‌طور کلی، واکسن‌ها بی‌خطر بوده و به خوبی تحمل شدند.
هیچ کارآزمایی‌ای را در مورد دیگر واکسن‌های BivWC (با نام‌های تجاری Euvichol/Euvichol-Plus) شناسایی نکردیم. با این حال، محصولات BivWC (با نام‌های تجاری Shanchol؛ Euvichol/Euvichol-Plus) برای تولید پاسخ‌های قابل مقایسه ویبریوسیدال (vibriocidal) در نظر گرفته می‌شوند. بنابراین، منطقی است که نتایج حاصل از کارآزمایی‌های Shanchol را برای دیگر محصولات BivWC (با نام‌های تجاری Euvichol/Euvichol-Plus) اعمال کنیم.
وبا در صورت عدم درمان مناسب، باعث ایجاد اسهال آبکی حاد و مرگ‌ومیر می‌شود. شیوع بیماری در مناطقی با وضعیت بهداشتی ضعیف، از جمله اردوگاه‌های پناهندگان، رخ می‌دهد. در طول 50 سال گذشته، واکسن‌های متعددی تولید و تست شده‌اند. این یک نسخه به‌روز شده از مرور کاکرین است، که ابتدا در سال 1998 منتشر شد، و تاثیرات همه واکسن‌ها را در پیشگیری از وبا بررسی کرد. این مرور، واکسن‌های خوراکی حاوی باکتری‌های کشته‌شده را بررسی می‌کند.
ارزیابی اثربخشی و بی‌خطری (safety) واکسن‌های خوراکی حاوی باکتری‌های کشته‌شده وبا که پیش از این توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) تایید شده‌اند، میان کودکان و بزرگسالان.
پایگاه ثبت تخصصی گروه بیماری‌های عفونی در کاکرین؛ CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ LILACS؛ و دو پایگاه ثبت کارآزمایی را جست‌وجو کردیم (فوریه 2023).
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) را، شامل RCTهای خوشه‌ای (cluster)، وارد کردیم. هیچ محدودیتی از نظر سن و جنسیت شرکت‌کنندگان یا محیط اجرای مطالعه اعمال نشد. استفاده از هرگونه واکسن خوراکی حاوی باکتری‌های کشته‌شده وبا را که پیش از این توسط WHO تایید شدند، به عنوان مداخله در نظر گرفتیم. به گروه کنترل، دارونما (placebo)، یا واکسن دیگری داده شد یا از هیچ واکسنی استفاده نشد. پیامدها مربوط به اثربخشی و بی‌خطری واکسن بودند. مطالعاتی را وارد کردیم که فقط به زبان انگلیسی منتشر شدند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم معیارهای ورود را اعمال کرده و داده‌ها را از مطالعات واردشده استخراج کردند. خطر سوگیری (bias) را با استفاده از ابزار ارزیابی ROB 1 کاکرین بررسی کردیم. از واریانس معکوس ژنریک (generic inverse variance) و متاآنالیز مدل اثرات تصادفی (random-effects model) برای تخمین تاثیر تجمعی مداخلات استفاده کردیم. قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) بررسی کردیم. برای ارزیابی اثربخشی واکسن (vaccine effectiveness; VE)، خطر نسبی (RR) کلی را با استفاده از فرمول زیر به اثربخشی واکسن تبدیل کردیم: VE = (1 - RR) x 100%.
پنج RCT با گزارش 12 رکورد و 462,754 شرکت‌کننده، معیارهای ورود را داشتند.
کارآزمایی‌هایی را در مورد واکسن سلول کامل به علاوه واکسن نوترکیب (واکسن WC-rBS (whole-cell plus recombinant vaccine) (با نام تجاری Dukoral)) از پرو (Peru) و کارآزمایی‌هایی را در مورد واکسن دو ظرفیتی (bivalent) سلول کامل (BivWC (bivalent whole-cell vaccine) (با نام تجاری Shanchol)) از هند و بنگلادش شناسایی کردیم. هیچ کارآزمایی‌ای را در مورد دیگر واکسن‌های BivWC (با نام‌های تجاری Euvichol/Euvichol-Plus) یا Hillchol به دست نیاوردیم.
دریافت دو دوز از Dukoral با یا بدون دوز تقویت‌کننده، موارد ابتلا به وبا را در پیگیری دو سال در جمعیت عمومی کودکان و بزرگسالان، و در پیگیری پنج ماه در جمعیت مردان بزرگسالان کاهش می‌دهد (VE کلی: 76%؛ RR: 0.24؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.08 تا 0.65؛ 2 کارآزمایی، 16,423 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بالا).
دریافت دو دوز از Shanchol موارد ابتلا به وبا را در پیگیری یک سال (VE کلی: 37%؛ RR: 0.63؛ 95% CI؛ 0.47 تا 0.85؛ 2 کارآزمایی، 241,631 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بالا)، در پیگیری دو سال (VE کلی: 64%؛ RR: 0.36؛ 95% CI؛ 0.16 تا 0.81؛ 2 کارآزمایی، 168,540 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) و در پیگیری پنج سال (VE کلی: 80%؛ RR: 0.20؛ 95% CI؛ 0.15 تا 0.26؛ 1 کارآزمایی، 54,519 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بالا) کاهش می‌دهد.
تک دوز Shanchol، موارد ابتلا به وبا را در پیگیری شش ماه (VE کلی: 40%؛ RR: 0.60؛ 95% CI؛ 0.47 تا 0.77؛ 1 کارآزمایی، 204,700 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت بالا) و در پیگیری دو سال (VE کلی: 39%؛ RR: 0.61؛ 95% CI؛ 0.53 تا 0.70؛ 1 کارآزمایی، 204,700 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بالا) کم می‌کند.
تک دوز Shanchol، همچنین موارد ابتلا به وبا را همراه با از دست دادن شدید آب بدن در پیگیری شش ماه (VE کلی: 63%؛ RR: 0.37؛ 95% CI؛ 0.28 تا 0.50؛ 1 کارآزمایی، 204,700 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت بالا) و در پیگیری دو سال (VE کلی: 50%؛ RR: 0.50؛ 95% CI؛ 0.42 تا 0.60؛ 1 کارآزمایی، 204,700 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بالا) کاهش می‌دهد.
هیچ تفاوتی را در گزارش عوارض جانبی ناشی از واکسیناسیون میان گروه‌های واکسن و کنترل/ دارونما پیدا نکردیم.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.