پیام‌های کلیدی
- استفاده از استاتین برای پیشگیری اولیه از بروز ترومبوآمبولی وریدی (VTE؛ وضعیتی که در آن لخته خونی یا آمبولی در ورید شکل می‌گیرد) می‌تواند کمی از بروز VTE و مرگ‌ومیر ناشی از هر علتی بکاهد، اما این میزان کاهش ممکن است آنقدر اندک باشد که مهم تلقی نشود.
- استاتین‌ها ممکن است هیچ تفاوتی را در احتمال ابتلا به ترومبوز ورید عمقی (DVT؛ لخته شدن خون در اندام تحتانی)، آمبولی ریه (PE؛ لخته خون در ریه‌ها) یا میوپاتی (عارضه ای که بر عضلات اسکلتی تاثیر می‌گذارد) ایجاد نکنند.
- شواهد موجود محدود بودند، و ما در مورد قابلیت اطمینان آن مطمئن نیستیم. مطالعات آینده‌نگر باید به خوبی برنامه‌ریزی و انجام شوند. آنها باید تعداد زیادی از افراد را بررسی کرده و در مدت زمان معقولی، حداقل یک سال، انجام شوند.
ترومبوآمبولی وریدی (VTE) چیست؟
VTE وضعیتی است که در آن لخته خون (آمبولی (embolism)) در وریدها تشکیل می‌شود. جریان خون در ورید آسیب‌دیده توسط لخته کاهش می‌یابد و باعث تورم و درد می‌شود. VTE بیشتر در «وریدهای عمقی» در اندام تحتانی، ران، یا لگن رخ می‌دهد و به آن DVT می‌گویند. اگر لخته خون شکسته شده و به سمت ریه‌ها حرکت کند و در آنجا جای بگیرد، به آن PE می‌گویند. سالانه در سراسر جهان، از هر 100,000 نفر، 57 نفر مبتلا به VTE؛ 35 نفر مبتلا به DVT و 21 نفر مبتلا به PE تشخیص داده می‌شوند.
استاتین‌ها، شامل آتورواستاتین (atorvastatin)، روزوواستاتین (rosuvastatin)، پراواستاتین (pravastatin)، لوواستاتین (lovastatin)، فلوواستاتین (fluvastatin) و سیمواستاتین (simvastatin)، پرمصرف‌ترین داروهای کاهش‌دهنده سطح کلسترول خون را تشکیل می‌دهند. این استاتین‌ها به‌طور بالقوه سطوح کلسترول را کاهش داده و در نتیجه ممکن است پتانسیل کاهش بروز VTE را داشته باشند.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
هدف ما، بررسی مزایا و خطرات مصرف استاتین‌ها برای پیشگیری اولیه از VTE (اولین تشخیص) در افرادی بدون سابقه قبلی VTE بود.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
ما به دنبال کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) بودیم که مصرف استاتین‌ها را با دارونما (placebo) (یعنی قرص‌های تقلبی یا ساختگی)، یا مراقبت‌های معمول (مانند تغییر رژیم غذایی) مقایسه کردند، تا ارزیابی شود که استاتین‌ها چه تفاوتی را در تعداد افرادی ایجاد می‌کنند که برای اولین بار دچار VTE یا هر گونه عوارض جانبی می‌شوند.
RCTها مطالعات تجربی هستند که در آنها شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی به دو یا چند گروه درمانی تقسیم می‌شوند. این روش تصادفی تخصیص افراد به گروه‌ها، با اطمینان از اینکه گروه‌ها مشابه هستند، و نه محققین و نه شرکت‌کنندگان نمی‌دانند چه کسی در کدام گروه قرار گرفته، به کاهش خطر سوگیری (bias) کمک می‌کند.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
مرور ما شامل 27 RCT با حضور 12,2601 بزرگسال (بالای 18 سال) است؛ دو مطالعه روی شرکت‌کنندگان بالای 60 سال متمرکز شدند. در حالی که یک مطالعه شامل جمعیت سالم بود، شرکت‌کنندگان در 26 مطالعه باقیمانده مبتلا به بیماری‌های مختلفی بودند. همه مطالعات شامل شرکت‌کنندگان مرد و زن بودند. دو مطالعه شرکت‌کنندگان را از مراکز مراقبت اولیه وارد کردند، در حالیکه 25 مطالعه باقیمانده شرکت‌کنندگان را از بیمارستان‌ها مشارکت دادند.
استاتین‌های شامل آتورواستاتین، روزوواستاتین، پراواستاتین، لوواستاتین، فلوواستاتین و سیمواستاتین بودند. بسیاری از مطالعات (23 مورد از 27 مطالعه) پیگیری خود را با شرکت‌کنندگان به مدت بیش از یک سال ادامه دادند. به‌طور مشابه، بیشتر مطالعات (24 مورد از 27 مطالعه) بودجه را از شرکت‌های تجاری دریافت کردند.
ما نتایج مطالعات مجزا را ادغام کرده و دریافتیم که استاتین‌ها ممکن است کمی از تعداد موارد VTE بکاهند. تعداد موارد VTE که توسط استاتین‌ها پیشگیری شد، اندک بودند. با این حال، استاتین‌ها ممکن است تعداد لخته‌های خون را در پا یا ریه کاهش ندهند، که به ترتیب به عنوان DVT و PE شناخته می‌شوند. ما هیچ شواهدی را دال بر تفاوت در تعداد عوارض جانبی کمتر شدید، مانند میوپاتی، پیدا نکردیم. این احتمال وجود دارد که استاتین‌ها بروز مرگ‌ومیر ناشی از هر علتی، یا تعداد عوارض جانبی شدید را کاهش دهند.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
به دلیل وجود نگرانی در مورد روش‌های مورد استفاده در برخی از مطالعات، اعتماد چندانی به نتایج نداریم. تعداد کم لخته‌های خون، تشخیص تاثیرات مداخله را دشوار می‌کند. تفاوت در سلامت عمومی شرکت‌کنندگان، همچنین دوز و انواع استاتین‌های مورد استفاده در مطالعات، پیچیدگی بیشتری را ایجاد می‌کند. حذف مطالعاتی که بروز VTE را منتشر نکردند، بدان معنی است که مطالعات مرتبط شناسایی نشده باشند، و ممکن است بر نتیجه‌گیری‌های این مرور تاثیر بگذارد.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا 13 مارچ 2023 به‌روز است.
استفاده از استاتین‌ها برای پیشگیری اولیه از VTE ممکن است بروز VTE و مورتالیتی به هر علتی (all-cause mortality) را اندکی کاهش دهد. با این حال، این تاثیر به احتمال زیاد آنقدر ضعیف است که معنی‌دار در نظر گرفته شود. استفاده از استاتین ممکن است باعث کاهش بروز DVT و PE نشود. به دلیل وجود خطر سوگیری در مطالعات، عدم دقت (imprecision) در برآورد اثرگذاری (effect estimate) مداخله، و سوگیری انتشار (publication bias) احتمالی، شواهد فعلی برای نتیجه‌گیری قوی کافی نیست. برای ارزیابی تاثیرات پیشگیرانه انواع مختلف استاتین‌ها، همچنین تاثیرات دوزهای مختلف و طول دوره درمان در جمعیت‌های مختلف، به شواهد بیشتری از RCTهایی با روش انجام درست و گزارش‌دهی کامل نیاز است.
ترومبوآمبولی وریدی (venous thromboembolism; VTE) عبارت است از تشکیل لخته خون در ورید، و شامل ترومبوز وریدی عمقی (deep venous thrombosis; DVT) یا آمبولی ریوی (pulmonary embolism; PE) است. بروز سالانه VTE از 0.75 تا 2.69 در هر 1000 نفر متفاوت است، با حدود 40 میلیون نفر در سراسر جهان که تحت تاثیر VTE قرار می‌گیرند. استاتین‌ها، مهارکننده‌های ردوکتاز 3-هیدروکسی-3-متیل‌گلوتاریل (hydroxy-methylglutaryl; HMG)-کوآنزیم A یا CoA، بیوسنتز کلسترول را مهار می‌کنند و چندین اثر محافظتی عروقی را، از جمله خواص آنتی‌ترومبوتیک، نشان می‌دهند. با این حال، نقش بالقوه استاتین‌ها در پیشگیری اولیه از VTE هنوز مشخص نیست.
ارزیابی مزایا و خطرات استاتین‌ها در پیشگیری از بروز ترومبوآمبولی وریدی (VTE) در افراد بدون سابقه قبلی VTE.
از روش‌های استاندارد جست‌وجوی کاکرین بهره بردیم. این جست‌وجو برای آخرین‌بار در 13 ژانویه 2023 به‌روز شد.
ما کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که استاتین‌ها را با هر مداخله کنترل (از جمله دارونما (placebo) و مراقبت‌های معمول) در افراد سالم یا شرکت‌کنندگان مبتلا به بیماری‌هایی غیر از VTE مقایسه کردند. هیچ محدودیتی در دوز، طول دوره درمان، روش مصرف دارو، یا زمان مصرف استاتین‌ها وجود نداشت.
از روش‌های استاندارد کاکرین استفاده کردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند VTE؛ DVT؛ و PE. پیامدهای ثانویه، عوارض جانبی جدی، عوارض جانبی و مرگ‌ومیر بودند. از روش آنالیز مرحلهای کارآزمایی (trial sequential analysis; TSA) برای قضاوت در مورد کافی بودن شواهد، و از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد برای هر پیامد استفاده کردیم.
ما 27 RCT را شامل 12,2601 بزرگسال (سن 18 سال و بالاتر) که سالم بودند، مبتلا به شرایط پزشکی مختلف (مانند سطح بالای کلسترول خون) بودند، یا در معرض خطر بیماری قلبی‌عروقی قرار داشتند، وارد کردیم. همه مطالعات، هر دو جنس مرد و زن را وارد کردند. دو مطالعه فقط روی شرکت‌کنندگان بالای 60 سال متمرکز شدند. چهار مطالعه را به‌طور کلی دارای خطر پائین سوگیری (bias) در نظر گرفتیم، در حالی که 19 مطالعه در معرض خطر سوگیری بالا قرار داشتند، و چهار مطالعه نامشخص بودند.
تعداد 27 مطالعه استفاده از استاتین‌ها را در مقابل دارونما یا مراقبت‌های معمول در افرادی که هرگز دچار VTE نشده بودند، مقایسه کردند. استاتین‌های مورد استفاده در مطالعات عبارت بودند از آتورواستاتین (atorvastatin)، روزوواستاتین (rosuvastatin)، پراواستاتین (pravastatin)، لوواستاتین (lovastatin)، فلوواستاتین (fluvastatin) و سیمواستاتین (simvastatin). بیست و سه مطالعه شرکت‌کنندگان را به مدت بیش از یک سال پیگیری کردند، که شش مورد از آنها دوره پیگیری را برای بیش از پنج سال ادامه دادند. بیست و پنج مطالعه در بیمارستان‌ها انجام شده، و 24 مطالعه توسط صنعت تامین مالی شدند. فقط یک مطالعه از VTE به عنوان نقطه پایانی (endpoint) اولیه استفاده کرد.
میانه (median) بروز VTE در گروه استاتین‌ها، 0.72% (از 0% تا 10.53%) و در گروه کنترل 0.89% (از 0% تا 6.83%) گزارش شد. آنالیز تجمعی ما از 27 مطالعه نشان داد که، استاتین‌ها نسبت به گروه‌های کنترل، ممکن است بروز کلی VTE را اندکی کاهش دهند (نسبت شانس (OR): 0.86؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.76 تا 0.98؛ 27 مطالعه، 12,2601 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). از میان استاتین‌های ارزیابی‌‌شده، به نظر می‌رسید که فقط روزوواستاتین با کاهش بروز VTE مرتبط بود، اگرچه این کاهش بروز بسیار ناچیز بود. شواهد، تفاوت میان گروه‌ها را در بروز DVT (OR: 0.70؛ 95% CI؛ 0.41 تا 1.18؛ شش مطالعه، 40,305 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، PE (OR: 0.83؛ 95% CI؛ 0.46 تا 1.52؛ پنج مطالعه، 28,427 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، یا میوپاتی (OR: 1.10؛ 95% CI؛ 0.83 تا 1.45؛ 10 مطالعه، 75,551 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین) به وضوح نشان نداد. با این وجود، استفاده از استاتین در مقایسه با کنترل ممکن است بروز هرگونه عارضه جانبی جدی (OR: 0.95؛ 95% CI؛ 0.91 تا 0.99؛ 13 مطالعه، 67,020 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت پائین) و مرگ‌ومیر به هر علتی (OR: 0.90؛ 95% CI؛ 0.86 تا 0.95؛ 24 مطالعه، 11,6761 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت پائین)، را اندکی کاهش دهد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.