پیام‌های کلیدی
1. رویکردهای ارائه خدمات توسط تیم سیار (رویکردی مبتنی بر جامعه برای ارائه مراقبت از چشم در محیط‌های مختلف، که اغلب مکان‌های دائمی نیستند)، و رویکردهای مبتنی بر مدرسه عمدتا برای ارائه مراقبت‌های چشمی در سطح جامعه استفاده می‌شوند، در حالی که مراکز بینایی عمدتا در مراکز مراقبت‌های اولیه استفاده می‌شوند (خط اول مراقبت سلامت).
2. در منطقه آسیای جنوب شرقی سازمان جهانی بهداشت (WHO)، مراقبت از چشم اغلب با استفاده از رویکرد تیم سیار و مراکز بینایی ارائه شد، در حالی که در منطقه آفریقا، ارائه خدمات عمدتا از طریق مدرسه و تیم سیار گزارش شد. در مناطق آمریکایی، بیشتر از تیم سیار استفاده شد.
3. به اطلاعات بیشتری از منطقه مدیترانه شرقی WHO نیاز داریم، و برای ارزیابی اینکه کدام رویکردها موثرتر هستند، پژوهش‌های بیشتری مورد نیاز است.
چرا انجام تست‌های چشمی و تجویز عینک مهم است؟
بسیاری از مشکلات بینایی با استفاده از عینک (eye-glasses) به راحتی حل می‌شوند. با این حال، میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به تست‌ها و امکاناتی که برای دریافت عینک مناسب لازم است، دسترسی ندارند. این وضعیت برای بسیاری از افراد مشکل‌ساز است زیرا خدمات مراقبت از چشم ممکن است گران‌قیمت بوده یا در مکان‌های دور از دسترس قرار داشته باشند. ضعف بینایی می‌تواند بر توانایی یادگیری کودکان در مدرسه تاثیر گذاشته و منجر به عدم امکان انجام کار برای افراد شود.
دولت‌ها، خدمات سلامت، سازمان‌های مراقبت چشم، و موسسات خیریه از رویکردهای مختلفی برای ارائه خدمات مراقبت از چشم به طیف گسترده‌ای از افراد استفاده می‌کنند. این امر ممکن است از طریق ارائه خدمات به افراد در سطح جامعه یا با ارائه خدمات اولیه مراقبت از چشم در محل در دسترس باشد.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
سازمان جهانی بهداشت (WHO) در حال ارائه توصیه‌هایی برای کشورها به منظور کمک به آنها در بهبود خدمات مراقبت از چشم است. اولین قدم برای بهبود وضعیت مراقبت از چشم در سطح جهان، درک خدمات موجود، مکان ارائه آنها و نحوه عملکردشان است. این اطلاعات به ما امکان می‌دهد شکاف‌های موجود را در شواهد پیدا کنیم، و ببینیم پژوهش‌های آینده باید در کجا متمرکز شوند، و به هدایت WHO کمک خواهد کرد.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جست‌وجوی شواهدی در مورد روش‌های مختلف دسترسی افراد به تست‌های چشمی و گرفتن عینک در سطح جامعه و مراکز سلامت محلی یا کلینیک‌های پزشکان (مراقبت‌های اولیه) در هر نقطه از جهان بودیم. تا جایی که امکان‌پذیر بود، به اطلاعات بیشتری نیاز داشتیم بنابراین شواهدی را از مطالعات پزشکی، و همچنین از گزارش‌های سالانه و وب‌سایت‌های سازمان‌های مراقبت از چشم جمع‌آوری کردیم. شواهد را بر اساس روش‌های مختلف انجام تست‌های چشم و ارائه عینک گروه‌بندی کرده و چگونگی و مکان ارائه خدمات را توضیح دادیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 175 مطالعه، 146 رکورد از سازمان‌های مراقبت چشم و 81 رکورد از وب‌سایت‌ها (در مجموع 402 منبع) را پیدا کردیم که شیوه‌های ارائه خدمات مراقبت از چشم را در سطح جامعه یا بخش مراقبت‌های اولیه گزارش کردند. اکثر خدمات مراقبت از چشم شامل تست چشم، ارزیابی نیاز به عینک و ارائه عینک هستند. این خدمات عمدتا توسط ارائه‌دهندگان مراقبت از چشم و گاهی افراد دیگر مانند پرستاران، پزشکان و معلمان انجام شدند.
خدمات مراقبت از چشم در سطح جامعه در محل زندگی یا کار افراد ارائه می‌شوند.
-
مدارس (154 منبع): معلمان برای انجام تست‌های بینایی در مدرسه آموزش می‌بینند، یا کارکنان مراقبت از چشم برای انجام تست‌ها به مدرسه مراجعه می‌کنند. گاهی اوقات، یک ون (van) یا اتوبوس مجهز به تجهیزات لازم برای انجام تست چشم، به مدرسه می‌آید. در صورت نیاز، معمولا عینک تجویز می‌شود و می‌توان برای مراقبت‌های بیشتر از چشم اقدام به پیگیری یا ارجاع کرد. مدارس گاهی با مراکز مراقبت سلامت در سطح جامعه یا مراکز مراقبت اولیه برای ارائه خدمات مراقبت از چشم همکاری می‌کنند.
-
داروخانه‌ها (3 منبع): داروخانه‌های محلی خدمات تست‌های بینایی و عینک را ارائه می‌دهند.
-
تیم سیار (157 منبع): ارائه‌دهندگان خدمات مراقبت از چشم در سطح جامعه و در مکان‌هایی مانند محل کار یا منزل، خدمات خود را ارائه می‌دهند. خدمات تیم سیار در مکانی دائمی مستقر نیستند، اما ممکن است برای مدت کوتاهی در محلی خاص حضور داشته باشند. آنها اغلب از مناطق بسیار دورافتاده بازدید می‌کنند. ممکن است تست‌های چشم و عینک را به صورت رایگان ارائه دهند.
در بخش مراقبت‌های اولیه، بیماران برای دریافت خدمات مراقبت از چشم به مکانی دائمی مراجعه می‌کنند.
-
مراکز بینایی (53 منبع) عبارتند از کلینیک‌های مراقبت از چشم که مجهز به کارکنان آموزش‌دیده در زمینه مراقبت از چشم هستند. آنها تست‌ها را انجام داده و عینک تجویز می‌کنند. معمولا بیماران باید هزینه عینک را خودشان بپردازند، ولی ممکن است برای کمک به پرداخت هزینه، کوپن دریافت کنند.
-
مراکز سلامت (16 منبع) مراکز مراقبت سلامت هستند، اما کلینیک‌های مراقبت از چشم نیستند. آنها معمولا تست‌های چشم را انجام داده و عینک تجویز می‌کنند.
-
مراکز سلامت و بینایی همراه با تحویل خانه‌به‌خانه (door-to-door) (11 منبع): ترکیبی از خدماتی که توسط مراکز سلامت و بینایی و ویزیت‌های خانگی ارائه می‌شوند.
در منطقه آسیای جنوب شرقی WHO، استفاده از رویکردهای مرکز بینایی و تیم سیار شایع‌تر بودند. در منطقه آفریقایی WHO، استفاده از رویکردهای مبتنی بر مدرسه و تیم سیار عمدتا گزارش شدند. در منطقه آمریکای WHO، بیشتر از رویکرد تیم سیار استفاده شد.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
گزارش‌های بسیار کمی را در مورد چگونگی ارائه خدمات مراقبت چشمی در منطقه مدیترانه شرقی WHO پیدا کردیم، بنابراین تصویر ما از خدمات در آنجا محدود است. اطلاعات محدودی در مورد اینکه روش‌های ارائه خدمات تا چه حد خوب عمل کرده‌اند، وجود داشت بنابراین انجام پژوهش‌های بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا نوامبر 2022 به‌روز است.
طیف وسیعی از رویکردها را برای ارائه خدمات مراقبت انکساری و بینایی در سطح جامعه و مراکز مراقبت‌های اولیه به‌طور جامع شرح می‌دهیم. ارزیابی بیشتر از اثربخشی آنها، کاربرد این رویکردهای ارائه خدمات را بهتر نشان می‌دهد. پیامدهای این مطالعه، راهنمایی خواهد بود برای کشورهای عضو WHO در تقویت خدمات انکساری و بینایی در سطح جامعه و مراکز مراقبت‌های اولیه.
عیوب انکساری اصلاح‌نشده یکی از دلایل اصلی اختلال بینایی است، که در اکثر موارد با تجویز عینک مناسب کنترل می‌شود. در سال 2021، مجمع جهانی سلامت (World Health Assembly)، هدف کلی افزایش 40 درصدی امتیاز را در پوشش موثر عیوب انکساری تا سال 2030 تایید کرد. برای دستیابی به این هدف جهانی، دسترسی برابر به خدمات انکساری و بینایی درون سطح جامعه و مراکز مراقبت‌های اولیه باید تقویت شود. این مرور، توسعه دستورالعمل‌های فنی را برای حمایت از پیشرفت تست‌ها و تصحیح عیوب انکساری میان کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت (World Health Organization; WHO) اطلاع‌رسانی می‌کند.
تعیین طیف وسیعی از روش‌های ارائه خدمات مراقبت انکساری و بینایی در سطح جامعه و مراکز مراقبت‌های اولیه، و روش‌های مورد استفاده برای ارزیابی آنها.
بانک‌های اطلاعاتی CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase و سلامت جهانی (Global Health)، منابع علمی خاکستری (grey literature)، گزارش‌های سالانه و وب‌سایت‌های سازمان‌های مرتبط در ارائه مراقبت‌های بینایی را از ژانویه 2002 تا نوامبر 2022 جست‌وجو کردیم تا رویکردهای ارائه خدمات انکساری و بینایی را شناسایی کنیم.
مطالعات، مرورها و گزارش‌های مشاهده‌ای و مداخله‌ای را از سازمان‌های مرتبط با ارائه خدمات انکساری و خدمات بینایی برای کودکان در سنین پیش‌دبستانی و در سنین مدرسه و بزرگسالان در سطح جامعه و مراکز مراقبت‌های اولیه که میان ژانویه 2002 و نوامبر 2022 منتشر شدند، در این مرور گنجاندیم. در جست‌وجوی مطالعات و گزارش‌های منتشرشده طی 20 سال گذشته بودیم، زیرا اختلال بینایی به دلیل عیوب انکساری اصلاح‌نشده اخیرا به یک اولویت سلامت عمومی و سلامت چشم تبدیل شده است، بنابراین انتظار نداشتیم تا پس از سال 2002 متون علمی مرتبط زیادی را پیدا کنیم.
دو نویسنده مرور، عناوین، چکیده مقالات و متون کامل آنها را غربالگری کرده و داده‌ها را استخراج کردند. هرگونه اختلاف‌نظری را از طریق بحث و گفت‌وگو حل کردیم. داده‌ها را سنتز کرده و نتایج را به صورت جداول، شکل‌ها و مطالعات موردی ارائه دادیم. این پروژه تحت نظارت برنامه بینایی و مراقبت از چشم (Vision and Eye Care Programme) سازمان جهانی بهداشت (WHO) اجرا شد.
تعداد 175 مطالعه را از جست‌وجوهای انجام‌شده در بانک‌های اطلاعاتی و منابع علمی خاکستری، 146 رکورد را از گزارش‌های شرکت‌ها، و 81 رکورد را از جست‌وجوهای انجام‌شده در وب‌سایت سازمان‌های مرتبط شناسایی کردیم که با معیارهای ورود مطابقت داشتند. رویکردهای ارائه خدمات انکساری و بینایی در مراکز مراقبتی در سطح جامعه شامل مدل‌های مبتنی بر مدرسه، داروخانه و تیم سیار بودند، در حالی که رویکردهای مراقبت اولیه شامل مراکز بینایی، مراکز سلامت، و ترکیبی از مراکز بینایی یا سلامت و تحویل خانه‌به‌خانه (door-to-door) بودند. در مراقبت‌های ارائه‌شده در سطح جامعه، رویکردهای مبتنی بر مدرسه و تیم سیار غالب بودند، در حالی که در مراقبت‌های اولیه، عمدتا از رویکرد مبتنی بر مراکز بینایی استفاده شد. طبق گزارش‌ها، در منطقه آفریقایی WHO، رویکردهای مبتنی بر مدرسه و تیم سیار رواج بیشتری دارند، در حالی که در منطقه آمریکایی، عمدتا از رویکرد تیم سیار استفاده شد. در منطقه مدیترانه شرقی WHO، گزارش‌های بسیار کمی در مورد رویکردهای ارائه خدمات وجود داشتند. شکاف‌های برجسته‌ای در ارزیابی رویکردها وجود دارد، و مطالعات کمی برای ارزیابی رویکردهای ارائه خدمات مراقبت‌های انکساری و بینایی انجام شده‌اند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.