Dlaczego to pytanie jest ważne?

Wiele osób doświadcza bólu trwającego dłużej niż 3 miesiące, który nie jest związany z nowotworem, ani nie jest bólem głowy. Proces diagnostyczny i poszukiwanie ulgi w bólu często zajmują dużo czasu i mogą być zniechęcające. U niektórych osób, przewlekły ból prowadzi do niepełnosprawności, depresji, stanów lękowych i izolacji społecznej.

Celem leczenia psychologicznego (terapia oparta na rozmowie i terapia behawioralna) jest pomoc pacjentom w zmianie sposobu radzenia sobie z bólem, aby zminimalizować niepełnosprawność i cierpienie. Aby dowiedzieć się, jak skuteczne jest wspomniane leczenie, gdy świadczy je wykwalifikowany psycholog oraz czy powoduje jakiekolwiek niepożądane (negatywne) skutki, przeprowadziliśmy przegląd badań naukowych.

Jak odnaleźliśmy i oceniliśmy doniesienia naukowe

Po pierwsze, w literaturze naukowej wyszukaliśmy wszystkie związane z tym zagadnieniem badania. Następnie porównaliśmy i podsumowaliśmy dane ze wszystkich odnalezionych badań. W ostatnim kroku, oceniliśmy jakość danych naukowych. Uwzględniliśmy takie czynniki, jak sposób prowadzenia badań, zakres badań, a także spójność wyników wszystkich badań. Na podstawie naszej oceny, sklasyfikowaliśmy wiarygodność danych naukowych jako bardzo niską, niską, umiarkowaną lub wysoką.

Wyniki przeglądu

Odnaleziono 75 badań naukowych obejmujących 9401 osób z różnymi rodzajami bólu przewlekłego, w tym w przebiegu fibromialgii, przewlekłego bólu odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, reumatoidalnego zapalenia stawów oraz innych schorzeń powodujących przewlekły ból. Wiek uczestników badań wynosił śr. 50 lat, a przeciętny okres występowania bólu 9 lat. W badaniach uczestników obserwowano przez okres do 3 lat od zakończenia leczenia.

W badaniach oceniano następujące metody leczenia psychologicznego: terapię poznawczo-behawioralną (59 badań), terapię behawioralną (8 badań), terapię akceptacji i zaangażowania (5 badań), a także inne metody leczenia psychologicznego (6 badań). Przedstawione wyniki dotyczą najczęściej ocenianej metody leczenia – terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Jest ona ukierunkowana na zmianę sposobu myślenia i zachowania danej osoby, aby pomóc jej lepiej radzić sobie z objawami. Wyniki są wartościami średnimi dla całej badanej populacji: wyniki poszczególnych osób w populacji mogą w większym lub mniejszym stopniu różnić się od średniej.

Dane naukowe sugerują, że:

– Średnio, w porównaniu z osobami, których dolegliwości bólowe nie były leczone w żaden sposób, chorzy poddani CBT prawdopodobnie odczuwają ból o nieco mniejszym natężeniu i mniejsze cierpienie pod koniec leczenia oraz 6 do 12 miesięcy później (dane naukowe o umiarkowanej jakości). Osoby te mogą również doświadczać – przeciętnie – nieco mniejszej niepełnosprawności (dane naukowe o niskiej jakości).

– Średnio, w porównaniu z osobami, których dolegliwości bólowe leczone były innymi metodami (takimi, jak programy ćwiczeń i edukacja na temat radzenia sobie z bólem), chorzy poddani CBT prawdopodobnie odczuwają ból o mniejszym natężeniu, doświadczają mniejszego cierpienia i stopienia niepełnosprawności pod koniec leczenia (dane naukowe o umiarkowanej jakości). Przeciętnie, 6 do 12 miesięcy później, pacjenci Ci odczuwają bardzo małą poprawę w kontekście natężenia bólu i cierpienia (dane naukowe o umiarkowanej jakości), jednak stopień niepełnosprawności może być podobny jak w przypadku osób, które odbyły leczenie inne niż psychologiczne.

Z uwagi na bardzo niską jakość danych nie wiemy, czy CBT powoduje więcej, mniej lub tyle samo działań niepożądanych co niestosowanie leczenia lub inne metody terapii.

Co to oznacza?

Spośród wszystkich metod psychologicznego leczenia bólu przewlekłego, które przeanalizowaliśmy, danych naukowych na temat CBT jest najwięcej. Wyniki badań naukowych wskazują, że:

– Średnio, w porównaniu z niestosowaniem leczenia i leczeniem innym niż psychologiczne, CBT zmniejsza w małym lub bardzo małym stopniu natężenie bólu i cierpienie.

– Średnio, w porównaniu z niestosowaniem leczenia, CBT może w niewielkim stopniu zmniejszać stopień niepełnosprawności pod koniec leczenia. Przeciętnie, w porównaniu z leczeniem innym niż psychologiczne, CBT prawdopodobnie w bardzo niewielkim stopniu zmniejsza stopień niepełnosprawności pod koniec leczenia.

– Średnio, w porównaniu z niestosowaniem leczenia, CBT może mieć mały wpływ na stopień niepełnosprawności 6 do 12 miesięcy po zakończeniu leczenia. Jednak w porównaniu z leczeniem innym niż psychologiczne, CBT może – przeciętnie – przynieść niewielką lub żadną różnicę w tym zakresie.

Wyniki badań naukowych są niewystarczające, aby wyciągnąć jakiekolwiek wnioski dotyczące zagrożeń CBT oraz innych rodzajów terapii psychologicznej w leczeniu bólu przewlekłego.

Na ile aktualny jest ten przegląd?

Niniejszy przegląd Cochrane jest aktualny do kwietnia 2020 roku.