Czy ćwiczenia fizyczne są skuteczne w leczeniu długotrwałego bólu krzyża?

Kluczowe informacje

- U osób z długotrwałym (przewlekłym) bólem odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa (tzw. bólem krzyża) ćwiczenia fizyczne prawdopodobnie zmniejszają natężenie bólu w porównaniu z niestosowaniem leczenia, ze standardową opieką albo z placebo.

- Wykonywanie ćwiczeń może zmniejszyć natężenie bólu i zmniejszyć niepełnosprawność w porównaniu z powszechnymi metodami leczenia, takimi jak elektroterapia czy edukacja.

- Istnieje wiele badań w tej dziedzinie, ale potrzebujemy większych i lepiej zaprojektowanych badań, które umożliwią nam wyciągnięcie jednoznacznych wniosków.

W jaki sposób ćwiczenia fizyczne mogą pomóc osobom z długotrwałym bólem krzyża?

Długotrwały (przewlekły) ból krzyża jest powszechną przyczyną niepełnosprawności na całym świecie i jest kosztowny pod względem opieki zdrowotnej i straconych godzin pracy. Ćwiczenia fizyczne mają na celu zwiększenie siły mięśni i stawów, poprawę funkcji mięśni i zakresu ruchu. Powinno to zmniejszyć natężenie bólu i niepełnosprawność, a także przyspieszyć rekonwalescencję i powrót do codziennych czynności. Terapie ruchowe są opracowywane lub przepisywane przez pracowników służby zdrowia i obejmują ćwiczenia różnego typu, o różnym czasie trwania i różnych metodach realizacji. Terapia ruchowa może obejmować ogólne programy sprawności fizycznej realizowane w grupie, ćwiczenia aerobowe w formie programów spacerowych oraz wzmacnianie określonych mięśni lub grup mięśni w celu zwiększenia stabilności gorsetu mięśniowego tułowia.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy się dowiedzieć, czy wykonywanie ćwiczeń fizycznych uśmierza ból i zmniejsza niepełnosprawność u osób z przewlekłym bólem krzyża bardziej niż niestosowanie leczenia, stosowanie standardowej opieki, placebo lub innych powszechnie stosowanych metod leczenia. W naszym przeglądzie przewlekły ból krzyża to ból, który trwa ≥3 miesiące lub który ustępuje, ale powraca częściej niż 2 x w ciągu jednego roku. Nie ma określonej przyczyny, takiej jak guz lub uraz. Przykładami powszechnie stosowanych metod leczenia są terapia manualna lub psychologiczna. Standardowa opieka to opieka świadczona przez lekarza rodzinnego.

Co zrobiliśmy?
Szukaliśmy badań oceniających wpływ terapii ruchowej na natężenie bólu lub niepełnosprawność w porównaniu z niestosowaniem leczenia, ze standardową opieką, z placebo lub z innymi powszechnie stosowanymi metodami leczenia. Osoby biorące udział w badaniach musiały być dorosłe i cierpieć na przewlekły ból krzyża.

Porównaliśmy i podsumowaliśmy wyniki badań oraz oceniliśmy nasze zaufanie co do wiarygodności wyników, opierając się na czynnikach takich jak metodologia badań i liczba uczestników.

Czego się dowiedzieliśmy?

Znaleźliśmy 249 badań obejmujących łącznie 24 486 osób. Większość badań przeprowadzono w Europie (122 badania); innymi powszechnymi lokalizacjami badań były Azja, Ameryka Północna i Bliski Wschód. Średni wiek uczestników badań wynosił 43,7 roku; 59% stanowiły kobiety. Średnie natężenie bólu uczestników na początku badań wynosiło 51 punktów w 100-punktowej skali, gdzie 100 oznacza największe możliwe natężenie bólu. Ból krzyża występował u nich przez okres od 12 tygodni do 3 lat (78 badań) lub dłużej niż 3 lata (72 badania); w 99 badaniach nie podano, jak długo ich uczestnicy odczuwali ból krzyża.

W 61% badań (151) oceniano skuteczność ≥2 różnych rodzajów ćwiczeń, a w 57% (142) porównywało terapię wysiłkową z leczeniem nieuwzględniającym ćwiczeń fizycznych. Najczęściej stosowano: ćwiczenia wzmacniające gorset mięśniowy tułowia (127 grup badawczych), ćwiczenia mieszane (>2 rodzaje) (109 grup badawczych), pilates (29 grup badawczych), ogólne ćwiczenia wzmacniające (52 grupy badawcze) oraz ćwiczenia aerobowe (30 grup badawczych). Sesje ćwiczeń odbywały się jeden na jeden z pracownikiem służby zdrowia (163 grupy badawcze) lub na zajęciach grupowych (162 grupy badawcze). W ponad połowie badań obok ćwiczeń fizycznych zastosowano inne leczenie (247 grup badawczych), w tym edukację lub poradnictwo (137 grup badawczych), elektroterapię (46 grup badawczych) lub terapię manualną (21 grup badawczych).

W większości badań oceniano natężenie bólu (223 badania) i niepełnosprawność (223 badania). Tylko 12 badań dostarczyło danych na temat niepożądanych skutków leczenia, które moglibyśmy wykorzystać. W badaniach obserwowano osoby w krótkim (6 do 12 tygodni; 184 badania), średnim (13 do 47 tygodni; 121 badań) i w długim (48 tygodni lub więcej, 69 badań) okresie czasu.

Zidentyfikowaliśmy również 172 nowsze badania, które uwzględnimy w kolejnej wersji naszego przeglądu.

Głównie wyniki

Po 3 miesiącach od rozpoczęcia leczenia osoby otrzymujące terapię ruchową oceniały u siebie natężenie bólu średnio na 15 punktów mniej, a swoją niepełnosprawność na 7 punktów mniej (w skali od 0 do 100) niż osoby, które nie otrzymywały żadnego leczenia, otrzymywały standardową opiekę lub placebo. Ćwiczenia fizyczne są prawdopodobnie skuteczniejsze w redukcji natężenia bólu (35 badań, 2746 osób) i prawdopodobnie nieco skuteczniejsze w przypadku zmniejszania niepełnosprawności (38 badań, 2942 osoby) niż niestosowanie leczenia, standardowa opieka lub placebo, we wszystkich okresach obserwacji.

Ćwiczenia mogą być skuteczniejsze w przypadku łagodzenia bólu (64 badania, 6295 osób) i prawdopodobnie są skuteczniejsze w zmniejszaniu niepełnosprawności (52 badania, 6004 osoby) niż powszechnie stosowane metody leczenia, w krótkim i średnim okresie czasu.

W nielicznych badaniach odnotowano głównie niewielkie niepożądane efekty ćwiczeń, najczęściej nasilenie bólu dolnej części pleców i bolesność mięśni. Jednak grupy niećwiczące zgłaszały podobne rodzaje i liczbę działań niepożądanych.

Jakie są ograniczenia prezentowanych danych naukowych?

Nasze zaufanie do wyników badań jest ograniczone. W badaniach stosowano terapię ruchową na różne sposoby i dlatego uzyskano różne wyniki. Niektóre badania były bardzo małe – średnia liczba uczestników wynosiła zaledwie 98. Możliwe, że sposób zaprojektowania niektórych badań mógł sprawić, że korzyści z ćwiczeń wydają się większe niż są w rzeczywistości.

Na ile aktualne są przedstawione dane naukowe?

Dane naukowe są aktualne do 28 kwietnia 2018 r.