Wprowadzenie

Owrzodzenia na nogach są to rozwijające się poniżej kolana, otwarte rany skóry, które zazwyczaj tworzą się przez słaby przepływ krwi w podudziu. Mogą się one pojawić z powodu zatorów, na przykład gdy w żyłach tworzą się małe skrzepliny. Może się to również zdarzyć, kiedy zastawki (klapki) w żyłach, które zapobiegają przepływowi krwi do tyłu, przestają działać prawidłowo. Słaby przepływ krwi uszkadza skórę i tkanki, a także tworzy żylne owrzodzenia nóg.

Owrzodzenia są nieestetyczne i mogą stać się bolesne lub zakażone. Zazwyczaj proces gojenia się owrzodzeń trwa od 6 do 9 miesięcy. Jednak niektóre owrzodzenia mogą goić się latami, a niewielka liczba nigdy. Po zagojeniu się, owrzodzenia mogą pojawić się ponownie.

Głównym sposobem leczenia owrzodzeń żylnych nóg jest stosowanie bandaży lub pończoch, które uciskają nogę (terapia uciskowa), żeby zwiększyć przepływ krwi w żyłach. Uważa się, że równie ważne jest oczyszczanie rany. Można stosować różne rodzaje roztworów czyszczących, w tym: zwykłą sól fizjologiczną; wodę; antyseptyki (roztwory, które zatrzymują lub spowalniają wzrost mikroorganizmów, takich jak bakterie); detergenty (roztwory, które usuwają bakterie i brud); lub środki dezynfekujące (roztwory jak np. wybielacze, które zabijają mikroorganizmy).

Roztwory czyszczące można nakładać na owrzodzenie za pomocą wacika (podobnego do patyczka kosmetycznego), strzykawki z igłą lub pojemnika z aerozolem. Owrzodzenia można także kąpać w roztworze czyszczącym, przy użyciu umywalki lub wiadra, albo podczas prysznica. Czyszczenie może powodować dyskomfort i być bolesne.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy się dowiedzieć:

– czy czyszczenie żylnych owrzodzeń kończyn dolnych pomaga im się zmniejszyć i zagoić;

– czy niektóre roztwory czyszczące lub metody ich stosowania są bardziej skuteczne niż inne;

– który środek czyszczący pacjenci preferują i uważają za najłatwiejszy w użyciu;

– czy oczyszczanie ran wpływa na jakość życia;

– ile kosztuje czyszczenie ran; oraz

– czy oczyszczanie ran wiąże się z niekorzystnymi (niepożądanymi) skutkami, takimi jak ból, zakażenie czy uszkodzenie skóry.

Metody

Po pierwsze, szukano badań z randomizacją (RCT; tj. badań klinicznych, w których uczestników przydziela się losowo do jednej z grup leczenia lub opieki). Takie badania dostarczają najbardziej wiarygodnych danych naukowych na temat efektów leczenia. Następnie porównano wyniki i podsumowano dane ze wszystkich badań. Na koniec oceniono wiarygodność danych, opierając się na takich czynnikach, jak metody i rozmiary badań oraz spójność ich wyników.

Czego się dowiedzieliśmy?

Znaleziono 4 badania, które objęły łącznie 254 osoby z żylnymi owrzodzeniami kończyn dolnych. W badaniach wzięło udział 108 mężczyzn i 144 kobiety, wszyscy ukończyli 18 lat (informacji o płci brakowało w przypadku dwóch osób).

W badaniach porównano efekty stosowania:

– środka dezynfekującego i antyseptycznego (biguanidu poliheksametylenu) podawanego za pomocą strzykawki z igłą w celu przepłukania (irygacji) owrzodzenia płynem ze stosowaniem roztworu soli fizjologicznej;

– delikatnego rozpylenia środka wybielającego i antyseptycznego (roztworu wodnego nadtlenka tlenu, czyli ozonu rozpuszczonego w wodzie) ze stosowaniem sterylnej wody;

– detergentu (betainy propylowej połączonej z poliheksanidem) ze stosowaniem roztworu soli fizjologicznej – nie podano metody aplikacji; oraz

– środka antyseptycznego (dwuhydrochlorka oktenidyny w połączeniu z fenoksyetanolem) rozpylanego na ranę ze stosowaniem roztworu kilku soli rozpuszczonych w wodzie (roztworu Ringera).

W badaniach nie porównano czyszczenia z niestosowaniem czyszczenia, ani różnych metod czyszczenia ran między sobą.

Nie dało się stwierdzić, czy oczyszczanie ran jest korzystne, oraz czy wiąże się z jakimiś niepożądanymi efektami. Wynika to ze zbyt małego zaufania do dostępnych danych naukowych dotyczących gojenia, zmian w wielkości owrzodzenia, natężenia bólu i działań niepożądanych. W badaniach nie przedstawiono danych dotyczących preferencji pacjenta, łatwości użycia, kosztów lub wpływu na jakość życia.

Co to oznacza?

Nie wiadomo, czy roztwory czyszczące są lepsze niż sterylna woda albo roztwory soli fizjologicznej, aby pomóc w gojeniu się owrzodzeń żylnych kończyn dolnych, ani czy wybór roztworu czyszczącego lub metody jego stosowania ma jakikolwiek wpływ na gojenie się owrzodzeń żylnych kończyn dolnych. Zaufanie do wyników dostępnych badań jest bardzo niskie. Wyniki niniejszego przeglądu mogą się zmienić, jeśli pojawi się więcej danych.

Na ile aktualny jest ten przegląd?

Dane naukowe zawarte w niniejszym przeglądzie Cochrane są aktualne do września 2019 roku.