ในประเทศที่มีรายได้ต่ำและรายได้ปานกลาง มีเด็กหลายล้านคนต้องเจ็บป่วยจากโรคอุจจาระร่วงอย่างรุนแรงทุกปีและหลายคนเสียชีวิคจากการขาดน้ำ การให้ของเหลวทางปาก (โดยใช้เครื่องดื่มเกลือแร่ (ORS)) สามารถช่วยชีวิตเด็กได้ แต่ไม่มีผลต่อระยะเวลาที่เด็กมีอาการท้องเสีย การเสริมสังกะสีจะช่วยลดระยะเวลาและความรุนแรงของโรคอุจจาระร่วง ดังนั้นจึงมีประโยชน์เพิ่มเติมจาก ORS ในการลดอัตราการตายของเด็ก
การให้กินธาตุสังกะสีคืออะไรและธาตุสังกะสีช่วยลดระยะเวลาและความรุนแรงของโรคอุจจาระร่วงได้อย่างไร
สังกะสีชนิดกินมักจะเป็น zinc sulphate, zinc acetate หรือ zinc gluconate ซึ่งทั้งหมดนี้เป็นสารที่ละลายน้ำได้ องค์การอนามัยโลก (WHO) และกองทุนเพื่อเด็กแห่งสหประชาชาติ (UNICEF) แนะนำให้ธาตุสังกะสี 10 มิลลิกรัมถึง 20 มิลลิกรัมต่อวันสำหรับเด็กที่มีอาการอุจจาระร่วง การออกฤทธิ์ของสังกะสีในโรคอุจจาระร่วงเฉียบพลันมีหลายกลไก โดยบางกลไกมีผลเฉพาะต่อระบบทางเดินอาหาร: สังกะสีฟื้นฟูความสมบูรณ์ของเยื่อบุทางเดินอาหาร และการทำหน้าที่ของเอนไซม์ที่สร้างโดย enterocyte ที่ brush border ของลำไส้ ช่วยเพิ่มการสร้างแอนติบอดีและ circulating lymphocytes เพื่อต่อต้านเชื้อโรคในลำไส้และมีผลโดยตรงต่อ ion channels ที่ทำหน้าที่เป็น potassium channel blocker ของ adenosine 3-5-cyclic monophosphate-mediated chlorine secretion. ผู้ทบทวนสืบค้นหลักฐานที่มีอยู่ถึง 30 กันยายน 2016
มีหลักฐานอะไรบ้างเกี่ยวกับเรื่องนี้
มีการศึกษา 33 เรื่องที่เข้าเกณฑ์การทบทวนนี้ รวมทั้งหมดมีเด็ก 10841 คน
ในเด็กที่มีอาการอุจจาระร่วงเฉียบพลัน ไม่ทราบว่าการรักษาด้วยธาตุสังกะสีมีผลต่อการเสียชีวิตหรือจำนวนของเด็กที่ต้องอยู่รักษาในโรงพยาบาลหรือไม่ ( หลักฐานความเชื่อมั่นต่ำมาก ) ในเด็กอายุมากกว่า 6 เดือนการเสริมธาตุสังกะสีอาจย่นระยะเวลาเฉลี่ยของโรคอุจจาระร่วงประมาณครึ่งวัน ( หลักฐานความเชื่อมั่นต่ำ ) และอาจจะช่วยลดจำนวนของเด็กที่ยังมีอาการอุจจาระร่วงจนถึงวันที่ 7 ( หลักฐานความเชื่อมั่นระดับปานกลาง ) ในเด็กที่มีอาการของการขาดสารอาหาร เห็นผลดีชัดเจนกว่าว่าลดระยะเวลาของโรคอุจจาระร่วงได้ประมาณ 1 วัน ( หลักฐานความเชื่อมั่นสูง ) ในทางตรงกันข้าม ในเด็กอายุน้อยกว่า 6 เดือนมีหลักฐานที่แสดงให้เห็นว่าการเสริมสังกะสีอาจไม่มีผลต่อระยะเวลาเฉลี่ยของโรคอุจจาระร่วง (หลักฐานความเชื่อมั่นระดับต่ำ ) หรือจำนวนของเด็กที่ยังคงมีอาการอุจจาระร่วงในวันที่7 (หลักฐานความเชื่อมั่นระดับต่ำ) การเสริมสังกะสีเพิ่มความเสี่ยงของการอาเจียนในทั้งสองกลุ่มอายุ ( หลักฐานความเชื่อมั่นระดับปานกลาง ) ไม่มีการรายงานภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ
ในเด็กที่มีอาการอุจจารร่วงนาน (persistent diarrhea) การเสริมสังกะสีอาจลดระยะเวลาของโรคอุจจาระร่วงโดยเฉลี่ยประมาณ 16 ชั่วโมง ( ความเชื่อมั่นระดับปานกลาง ) แต่อาจเพิ่มความเสี่ยงของการอาเจียน ( หลักฐานความเชื่อมั่นระดับปานกลาง )
ในพื้นที่ที่มีความชุกของการขาดธาตุสังกะสีหรือความชุกของการขาดสารอาหารมาก การเสริมสังกะสีอาจจะมีประโยชน์ในเด็กอายุ 6 เดือนขึ้นไป หลักฐานในปัจจุบัน ยังไม่สนับสนุนการเสริมธาตุสังกะสีในเด็กอายุน้อยกว่า 6 เดือน เด็กที่มีภาวะโภชนาการดี และในพื้นที่ที่เด็กมีความเสี่ยงของการขาดสังกะสีต่ำ
ในพื้นที่ที่มีความชุกของการขาดธาตุสังกะสีหรือความชุกของการขาดสารอาหารมาก การเสริมสังกะสีอาจจะมีประโยชน์ในเด็กอายุ 6 เดือนขึ้นไป หลักฐานในปัจจุบัน ยังไม่สนับสนุนการเสริมธาตุสังกะสีในเด็กอายุน้อยกว่า 6 เดือน เด็กที่มีภาวะโภชนาการดี และในพื้นที่ที่เด็กมีความเสี่ยงของการขาดสังกะสีต่ำ
ในประเทศกำลังพัฒนา โรคอุจจาระร่วงเป็นสาเหตุของการเสียชีวิตในเด็กประมาณ 500,000 คนต่อปี ในขณะนี้การเสริมสังกะสีในช่วงที่เป็นโรคอุจจาระร่วงเฉียบพลันได้รับการแนะนำโดยองค์การอนามัยโลก (WHO) และกองทุนเพื่อเด็กแห่งสหประชาชาติ (UNICEF)
เพื่อประเมินการเสริมธาตุสังกะสีสำหรับรักษาเด็กที่มีอาการอุจจาระร่วงเฉียบพลันหรือมีอาการนาน (persistent diarrhoea)
ผู้ทบทวนค้นหา the Cochrane Infectious Diseases Group Specialized Register, CENTRAL (the Cochrane Library 2016, Issue 5), MEDLINE, Embase, LILACS, CINAHL, และการศึกษาแบบสุ่มมีกลุ่มควบคุม ( RCT) และรายการอ้างอิงถึง 30 กันยายน 2016 นอกจากนี้ผู้ทบทวนยังติดต่อนักวิจัยด้วย
การศึกษาแบบสุ่มที่มีกลุ่มควบคุม (RCT) โดยเทียบระหว่างการเสริมธาตุสังกะสีกับยาหลอกในเด็กอายุ 1 เดือนถึง 5 ปีที่มีอาการอุจจาระร่วงเฉียบพลันหรือมีอาการนานรวมทั้งโรคบิด
ผู้ทบทวน 2 คนประเมินการศึกษาในแง่ของเกณฑ์ที่จะนำมาทบทวน ความเสี่ยงของการมีอคติ เก็บและวิเคราะห์ข้อมูล และรายงานการทบทวนนี้ ผลลัพธ์หลักที่สนใจคือระยะเวลาของอาการและความรุนแรงของอุจจาระร่วง และสรุปผลลัพธ์ชนิดที่มีเพียง 2 ทาง (dichotomous outcomes) เป็น risk ratios (RR) ส่วนข้อมูลต่อเนื่องสรุปเป็นความแตกต่างของค่าเฉลี่ย (mean differences) กับช่วงความเชื่อมั่น 95%, 95% confidence intervals (CI) ในกรณีที่เหมาะสม ผู้ทบทวนรวมข้อมูลจากหลายการศึกษาโดยการวิเคราะห์แบบ meta-analyses (ใช้ fixed-effect หรือ random-effects model) และประเมิน heterogeneity
ประเมินคุณภาพของหลักฐานที่ได้โดยวิธี GRADE
มีการศึกษา 33 เรื่องที่เข้าเกณฑ์การทบทวนนี้ รวมทั้งหมดมีเด็ก 10,841 คน การศึกษาส่วนใหญ่ทำในทวีปเอเชียที่มีความเสี่ยงสูงของการขาดธาตุสังกะสี
โรคอุจจาระร่วงเฉียบพลัน
ขณะนี้มีหลักฐานไม่เพียงพอจาก RCTs ที่ดำเนินการศึกษาอย่างดีที่จะบอกได้ว่าการเสริมสังกะสีขณะที่เป็นโรคอุจจาระร่วงเฉียบพลันจะช่วยลดการเสียชีวิตหรือลดจำนวนเด็กที่ต้องอยู่รักษาในโรงพยาบาล ( หลักฐานความเชื่อมั่นต่ำมาก )
ในเด็กอายุมากกว่า 6 เดือนการเสริมธาตุสังกะสีอาจย่นระยะเวลาเฉลี่ยของโรคอุจจาระร่วงประมาณครึ่งวัน ((MD −11.46 ชั่วโมง, 95% CI −19.72 ถึง −3.19; จำนวนเด็ก 2581 คน, 9 การศึกษา ( หลักฐานความเชื่อมั่นต่ำ และอาจลดจำนวนเด็กที่ยังมีอาการอุจจาระร่วงจนถึงวันที่ 7 (RR 0.73, 95% CI 0.61 ถึง 0.88; เด็กจำนวน 3865 คน, 6 การศึกษา หลักฐานความเชื่อมั่นระดับปานกลาง ) ในเด็กที่มีอาการของการขาดสารอาหาร เห็นผลดีชัดเจนกว่าคือลดระยะเวลาของโรคอุจจาระร่วงได้ประมาณ 1 วัน ( (MD −26.39 ชั่วโมง, 95% CI −36.54 ถึง −16.23; เด็ก 419 คน ใน 5 การศึกษา หลักฐานความเชื่อมั่นสูง )
ในทางตรงกันข้าม ในเด็กอายุน้อยกว่า 6 เดือนมีหลักฐานที่แสดงให้เห็นว่าการเสริมสังกะสีอาจไม่มีผลต่อระยะเวลาเฉลี่ยของอาการอุจจาระร่วง (MD 5.23 ชั่วโมง, 95% CI −4.00 ถึง 14.45; เด็ก 1334 คนใน 2 การศึกษา หลักฐานความเชื่อมั่นระดับต่ำ) หรือจำนวนของเด็กที่ยังคงมีอาการอุจจาระร่วงในวันที่ 7 (RR 1.24, 95% CI 0.99 ถึง 1.54; เด็ก 1074 คนใน 1 การศึกษาหลักฐานความเชื่อมั่นระดับต่ำ)
ไม่มีการศึกษาใดรายงานเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ที่ร้ายแรง อย่างไรก็ตามการเสริมสังกะสีเพิ่มความเสี่ยงของการอาเจียนในทั้ง 2 กลุ่มอายุ (เด็กอายุมากกว่า 6 เดือน: RR 1.57, 95% CI 1.32 ถึง 1.86; เด็ก 2605 คน ใน 6 การศึกษา หลักฐานความเชื่อมั่นระดับปานกลาง ; เด็กอายุน้อยกว่า 6 เดือน RR 1.54, 95% CI 1.05 ถึง 2.24; เด็ก 1334 คนใน 2 การศึกษา หลักฐานความเชื่อมั่นระดับปานกลาง )
โรคอุจจาระร่วงที่เป็นนาน (Persistent diarrhoea)
ในเด็กที่มีอาการอุจจาระร่วงนาน (persistent diarrhea) การเสริมสังกะสีอาจลดระยะเวลาของโรคอุจจาระร่วงโดยเฉลี่ยประมาณ 16 ชั่วโมง (MD −15.84 ชั่วโมง, 95% CI −25.43 ถึง −6.24; เด็ก 529 คนใน 5 การศึกษา ความเชื่อมั่นระดับปานกลาง )
ผู้แปล ศ.พญ ผกากรอง ลุมพิกานนท์ ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น 22 ธันวาคม 2016 และ อัพเดทการแปล โดย นางสาวน้ำเพชร จำปาทอง ในวันที่ 26 พฤษภาคม 2017