زوال عقل یا دمانس ناشی از آلزایمر و بیماری عروقی یک مشکل بزرگ سلامت عمومی است. در حال حاضر، حدود 36 میلیون نفر در سراسر جهان با دمانس زندگی می‌کنند، و انتظار می‌رود این تعداد تا سال 2050 به بیش از 115 میلیون نفر افزایش یابد. ابداع مداخلات موثر برای کاهش بار (burden) بیماری به فوریت مورد نیاز است. آموزش شناختی و بازتوانی شناختی روش‌های غیردارویی هستند که هدف آنها، کمک به افراد مبتلا به دمانس در مراحل اولیه است که علیرغم مشکلاتی که با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند، از حافظه و عملکرد شناختی خود بهترین استفاده را ببرند. آموزش شناختی بر تمرین هدایت‌شده روی مجموعه‌ای از وظایف تمرکز دارد که منعکس‌کننده عملکردهای شناختی خاص، مانند حافظه، توجه یا حل مساله، است. بازتوانی شناختی بر شناسایی و پرداختن به نیازها و اهداف فردی متمرکز است که ممکن است به استراتژی‌هایی برای دریافت اطلاعات جدید یا روش‌های جبرانی مانند استفاده از وسایل کمک حافظه نیاز داشته باشد.
این مرور شامل 11 کارآزمایی از آموزش شناختی و یک کارآزمایی واحد از بازتوانی شناختی بود. ما هیچ شواهدی را مبنی بر اثربخشی آموزش شناختی در بهبود عملکرد شناختی، خلق‌وخو یا فعالیت‌های روزمره زندگی در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر خفیف تا متوسط یا دمانس عروقی پیدا نکردیم؛ با این حال سطح کیفیت مطالعات به‌طور کلی بالا نبود. تک کارآزمایی از بازتوانی شناختی، اندیکاسیون‌های اولیه‌ای را از مزایای بالقوه بازتوانی شناختی فردی در بهبود فعالیت‌های زندگی روزمره در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر خفیف ارایه کرد. انجام کارآزمایی‌های بیشتری با کیفیت بالا از آموزش شناختی و بازتوانی شناختی، برای اثبات اثربخشی آنها در افراد مبتلا به دمانس در مراحل اولیه مورد نیاز است.
شواهد موجود در مورد آموزش شناختی محدود بوده، و سطح کیفیت شواهد باید بهبود یابد. با این حال، هنوز هیچ مزیت قابل توجهی از آموزش شناختی شناسایی نشده است. گزارش‌های کارآزمایی نشان می‌دهند که برخی از دستاوردهای ناشی از مداخله ممکن است به‌اندازه کافی با معیارهای پیامد استانداردشده موجود به دست نیایند. نتایج یک RCT از بازتوانی شناختی امیدوارکننده است اما در مراحل اولیه خود قرار دارد. برای به دست آوردن شواهد قطعی‌تر، انجام مطالعاتی با طراحی خوب از بررسی آموزش شناختی و بازتوانی شناختی مورد نیاز است. پژوهشگران باید مداخلات خود را به‌طور مناسب و با استفاده از اصطلاحات موجود، توصیف و طبقه‌بندی کنند.
اختلالات شناختی، به ویژه مشکلات حافظه، یکی از ویژگی‌های تعیین‌کننده مراحل اولیه بیماری آلزایمر (Alzheimer's disease; AD) و دمانس عروقی (vascular dementia) است. آموزش شناختی و بازتوانی شناختی رویکردهای مداخله‌ای خاصی هستند که برای رفع مشکلات حافظه و دیگر جنبه‌های عملکرد شناختی طراحی شده‌اند. این مطالعه یک به‌روزرسانی از نسخه‌های منتشرشده قبلی این مرور است.
هدف اصلی مرور حاضر، ارزیابی اثربخشی و تاثیر آموزش شناختی و بازتوانی شناختی برای افراد مبتلا به بیماری آلزایمر خفیف یا دمانس عروقی در رابطه با پیامدها مهم شناختی و غیرشناختی برای فرد مبتلا به دمانس و مراقب اولیه وی در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و طولانی‌مدت است.
پایگاه ثبت تخصصی CDCIG؛ ALOIS، که حاوی سوابق MEDLINE؛ EMBASE؛ CINAHL؛ PsycINFO؛ LILACS و بسیاری دیگر از بانک‌های اطلاعاتی کارآزمایی بالینی و منابع علمی خاکستری (grey literature) است، اخیرا در 2 نوامبر 2012 جست‌وجو شد.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) که به زبان انگلیسی منتشر شدند، و به مقایسه مداخلات بازتوانی شناختی یا آموزش شناختی با شرایط کنترل پرداختند، و پیامدهای مرتبط را برای فرد مبتلا به دمانس و/یا مراقب وی در خانواده گزارش دادند.
یازده RCT که مداخلات آموزشی شناختی را گزارش کردند، در مرور وارد شدند. تعداد زیادی از معیارها در مطالعات مختلف مورد استفاده قرار گرفتند، و متاآنالیز برای 11 مورد از پیامدهای اولیه و ثانویه مورد نظر انجام شد. پیامدهای متعددی در هیچ‌یک از مطالعات اندازه‌گیری نشدند. واحد آنالیز در متاآنالیز، تغییر نسبت به نمره ابتدای مطالعه بود. برآوردهای کلی تاثیر درمان با استفاده از یک مدل اثر ثابت (fixed-effect model) محاسبه شد، و ناهمگونی آماری (statistical heterogeneity) با استفاده از یک آماره استاندارد Chi 2 اندازه‌گیری شد. یک RCT از بازتوانی شناختی شناسایی شد، که امکان بررسی اندازه تاثیرگذاری (effect size) آن را فراهم کرد، اما هیچ متاآنالیزی انجام نشد.
آموزش شناختی با تاثیرات مثبت یا منفی در رابطه با پیامدهای گزارش‌شده مرتبط نبود. سطح کیفیت کلی کارآزمایی‌ها، پائین تا متوسط بود. یک RCT از بازتوانی شناختی، نتایج امیدوارکننده‌ای را در رابطه با تعدادی از پیامدهای شرکت‌کننده و فرد مراقب پیدا کرد، و عموما از کیفیت بالایی برخوردار بود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.