مصرف‌کنندگان نیازمند دریافت اطلاعات دقیق در مورد داروهای خود هستند تا بتوانند از داروهای خود به‌طور بی‌خطر و موثر استفاده کنند. برای مفید بودن اطلاعات، لازم است که آنها در قالبی ارائه شوند که به‌راحتی توسط مصرف‌کنندگان قابل درک باشند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند روش‌هایی مانند برقراری ارتباط گفتاری میان ارائه‌دهنده خدمات سلامت و مصرف‌کننده و مطالب نوشتاری، نیازهای مصرف‌کنندگان را برآورده نمی‌کنند. برنامه‌های آموزشی چندرسانه‌ای از چندین قالب مختلف برای ارائه اطلاعات بهره می‌برند. این قالب‌ها می‌توانند شامل استفاده از کلمات نوشتاری، نمودارها و تصاویر همراه با صدا، انیمیشن یا ویدئو باشند. آنها را می‌توان با استفاده از فناوری‌های مختلفی مانند DVD و CD-ROM ارائه داد یا از طریق اینترنت به آنها دسترسی پیدا کرد.
این مرور، شواهدی را از 24 مطالعه، شامل 8112 شرکت‌کننده، از برنامه‌های آموزشی چندرسانه‌ای درباره داروها ارائه می‌کند.
ما به این نتیجه رسیدیم که اجرای برنامه‌های آموزشی چندرسانه‌ای در مورد داروها نسبت به عدم ارائه آموزش یا آموزش ارائه‌شده به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های بالینی معمول، در بهبود دانش و آگاهی بیمار برتری دارند. نتایج حاصل از شش مطالعه‌ای که آموزش چندرسانه‌ای را با مراقبت معمول یا عدم ارائه آموزش مقایسه کردند، تنوع گسترده‌ای را نشان دادند. بااین‌حال، نتایج همه این شش مطالعه، به جز یک مورد، آموزش چندرسانه‌ای را ترجیح دادند. همچنین دریافتیم که آموزش چندرسانه‌ای نسبت به مراقبت معمول یا عدم ارائه آموزش در بهبود سطح مهارت برتر است. این مرور نشان داد که آموزش چندرسانه‌ای حداقل به‌اندازه دیگر اشکال آموزش، از جمله آموزش نوشتاری یا آموزش مختصر توسط ارائه‌دهنده خدمات سلامت، موثر است. بااین‌حال، این یافته‌ها بر تعداد محدودی از مطالعات استوار بودند که اکثر آنها کیفیت پائینی داشتند. آموزش چندرسانه‌ای، در مقایسه با مراقبت معمول یا عدم ارائه آموزش، منجر به بهبود پایبندی به مصرف دارو (یعنی میزان پیروی صحیح بیمار از توصیه‌های مربوط به مصرف داروهای خود) نشد. ما نتوانستیم تاثیر آموزش چندرسانه‌ای را بر پیامدهای دیگر مانند رضایت بیمار، خود-کارآمدی (self-efficacy) (داشتن اعتماد به نفس در انجام وظایف مرتبط با سلامت) و پیامدهای سلامت تعیین کنیم.
بنابراین، یافته‌های مرور نشان می‌دهند که برنامه‌های آموزشی چندرسانه‌ای در مورد داروها می‌توانند در کنار مراقبت‌های معمول ارائه‌شده توسط ارائه‌دهندگان خدمات سلامت مورد استفاده قرار گیرند. شواهد کافی برای توصیه آن به‌عنوان جایگزینی برای آموزش نوشتاری یا آموزش توسط متخصصان سلامت وجود ندارد. در مواقعی که ارائه این خدمات توسط متخصصان سلامت امکان‌پذیر یا عملی نباشد، آموزش چندرسانه‌ای می‌تواند به جای آموزش‌های دقیق ارائه‌شده توسط ارائه‌دهندگان خدمات سلامت استفاده شوند.
در این مرور مشخص شد که تفاوت‌هایی میان انواع آموزش ارائه‌شده به گروه‌های کنترل و نتایج اندازه‌گیری شده وجود دارند. این امر توانایی خلاصه‌سازی نتایج را در طول مطالعات محدود کرد، بنابراین بیشتر نتیجه‌گیری‌های این مرور بر اساس نتایج حاصل از تعداد کمی از مطالعات بودند. برای افزایش اعتبار نتایج این مرور، انجام مطالعات بیشتری در زمینه برنامه‌های آموزشی چندرسانه‌ای ضروری است.
این مرور شواهدی را ارائه می‌کند که آموزش چندرسانه‌ای در مورد داروها نسبت به مراقبت معمول (ارائه آموزش استانداردنشده توسط متخصصان سلامت به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های بالینی معمول) یا عدم ارائه آموزش، در بهبود دانش و کسب مهارت بیماران، موثرتر بود. همچنین نشان می‌دهد که آموزش چندرسانه‌ای حداقل معادل دیگر اشکال آموزش، از جمله آموزش نوشتاری و ارائه آموزش توسط متخصصان سلامت است. بااین‌حال، این یافته مبتنی بر شواهدی با کیفیت پائین است که اغلب از تعداد کمی از کارآزمایی‌ها به‌دست آمدند. بنابراین، آموزش چندرسانه‌ای در مورد داروها می‌تواند به‌عنوان یک روش مکمل برای مراقبت‌های معمول در نظر گرفته شود، اما شواهد کافی برای توصیه آن به‌عنوان جایگزینی برای آموزش نوشتاری یا آموزش توسط متخصصان سلامت وجود ندارد. آموزش چندرسانه‌ای ممکن است به‌عنوان جایگزینی برای ارائه آموزش توسط متخصصان سلامت، به‌ویژه در مواردی که ارائه آموزش‌های مفصل توسط متخصصان سلامت امکان‌پذیر نباشد، در نظر گرفته شود. انجام مطالعات بیشتری برای ارزیابی مداخلات آموزش چندرسانه‌ای مورد نیاز است تا اطمینان از تخمین تاثیر مداخله افزایش یابد.
به‌دلیل فقدان اطلاعات ارائه‌شده توسط نویسندگان مطالعه در مورد مداخلات آموزشی و تنوع در محتوا و کیفیت آنها، نتیجه‌گیری‌های مربوط به تاثیر آموزش چندرسانه‌ای محدود بودند. مطالعاتی که این مداخلات آموزشی را تست می‌کنند، باید اطلاعات دقیقی را در مورد مداخلات و مقایسه‌کننده‌ها ارائه دهند. برای ایجاد چارچوبی که مخصوص ارزیابی کیفیت برنامه‌های آموزشی چندرسانه‌ای باشد، انجام پژوهش‌های بیشتر لازم است. به‌دلیل وجود ناهمگونی در پیامدهای گزارش‌شده و ابزارهای مورد استفاده برای اندازه‌گیری آنها، نتیجه‌گیری‌ها نیز محدود شدند. انجام پژوهش‌های بیشتر لازم است تا مجموعه‌ای اصلی از پیامدها را شناسایی کنند که باید هنگام ارزیابی مداخلات آموزشی بیمار اندازه‌گیری شوند. پژوهش‌های آتی باید از معیارهای پیامد منسجم، قابل اعتماد و معتبر استفاده کنند تا امکان مقایسه میان مطالعات فراهم شود.
مصرف‌کنندگان خدمات سلامت به‌طور فزاینده‌ای خواستار دسترسی به اطلاعات دقیق و مبتنی بر شواهد در مورد داروهای خود هستند. درحال‌حاضر، آموزش در مورد داروها (طراحی اطلاعات برای دستیابی به یادگیری مرتبط با سلامت یا بیماری) عمدتا از طریق ارتباط گفتاری میان ارائه‌دهنده خدمات سلامت و مصرف‌کننده داده می‌شود که گاهی با مطالب نوشتاری تکمیل می‌شود. بااین‌حال، شواهد موجود نشان می‌دهد که روش‌های آموزشی فعلی نیازهای مصرف‌کننده را برآورده نمی‌کنند. برنامه‌های آموزشی چندرسانه‌ای (multimedia educational programs)، مزایای بالقوه بسیاری نسبت به روش‌های مرسوم و سنتی ارائه آموزش دارند.
ارزیابی تاثیرات مداخلات آموزشی چندرسانه‌ای به بیمار در مورد داروهای تجویزی و بدون نیاز به نسخه در افراد در تمامی سنین، از جمله کودکان و مراقبین آنها.
پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL، کتابخانه کاکرین ، سال 2011، شماره 6)؛ MEDLINE (1950 تا جون 2011)؛ EMBASE (1974 تا جون 2011)؛ CINAHL (1982 تا جون 2011)؛ PsycINFO (1967 تا جون 2011)؛ ERIC (1966 تا جون 2011)؛ بانک اطلاعاتی ProQuest Dissertation & Theses (تا جون 2011) و فهرست منابع مقالات را جست‌وجو کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) و شبه-RCTهای انجام‌شده در مورد ارائه آموزش چندرسانه‌ای به بیمار درباره داروهای تجویز شده یا بدون نیاز به نسخه در افراد در هر سنی، از جمله کودکان و مراقبان، در صورتی که مداخله برای استفاده آنها هدف‌گذاری شده باشد.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را استخراج کرده و خطر سوگیری (bias) را در مطالعات واردشده ارزیابی کردند. برای کسب اطلاعات ازدست‌رفته، در جایی که امکان‌پذیر بود، با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم.
تعداد 24 مطالعه را در مجموع شامل 8112 شرکت‌کننده شناسایی کردیم. بااین‌حال، ناهمگونی (heterogeneity) قابل توجهی میان مقایسه‌کننده‌های مورد استفاده و پیامدهای اندازه‌گیری‌شده وجود داشت، و این امر، توانایی تجمیع و ادغام داده‌ها را محدود کرد. بسیاری از مطالعات، اطلاعات کافی را در مورد روش‌های خود گزارش نکردند تا امکان قضاوت در مورد خطر سوگیری آنها فراهم شود. بر اساس اطلاعاتی که گزارش شد، سه مورد از این مطالعات دارای خطر بالای سوگیری انتخاب (selection bias) بودند، و یک مطالعه نیز به دلیل عدم کورسازی (blinding) ارزیابان پیامد، در معرض خطر سوگیری بالا قرار داشت. هیچ‌یک از مطالعات واردشده، حداقل تفاوت مهم از نظر بالینی را برای پیامدها اندازه‌گیری‌شده گزارش نکردند. بنابراین نتایج حاصل از مطالعات را گزارش کرده‌ایم، اما نتوانستیم بگوییم تفاوت‌ها اهمیت بالینی داشتند یا خیر.
یافته‌های اصلی این مرور به شرح زیر هستند.
دانش و آگاهی: شواهدی با کیفیت پائین نشان می‌دهند که آموزش چندرسانه‌ای موثرتر از مراقبت‌های معمول (ارائه آموزش استانداردنشده به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های بالینی معمول) یا عدم ارائه آموزش بود (تفاوت میانگین استانداردشده (SMD): 1.04؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.49 تا 1.58؛ شش مطالعه با 817 شرکت‌کننده). ناهمگونی آماری (statistical heterogeneity) قابل توجهی وجود داشت (I 2 = 89%)، بااین‌حال، همه مطالعات به جز یک مورد گروه چندرسانه‌ای را ترجیح دادند. شواهدی با کیفیت متوسط نشان می‌دهند که آموزش چندرسانه‌ای در بهبود دانش و آگاهی بیماران موثرتر از مداخلات چندرسانه‌ای کنترل (یعنی برنامه‌های چندرسانه‌ای که اطلاعاتی را در مورد دارو ارائه نمی‌دهند) نبودند (تفاوت میانگین (MD) در نمرات دانش و آگاهی بیماران: 2.78%؛ 95% CI؛ 1.48- تا 7.0، دو مطالعه با 568 شرکت‌کننده). شواهدی با کیفیت متوسط نیز نشان می‌دهند که افزودن یک مداخله هم‌زمان (co-intervention) (ارائه اطلاعات نوشتاری یا دستورالعمل‌های استاندارد و مختصر توسط یک متخصص سلامت) به آموزش چندرسانه‌ای، در مقایسه با مداخله هم‌زمان به‌تنهایی، موثرتر بود (MD نمرات دانش و آگاهی بیماران: 24.59%؛ 95% CI؛ 22.34 تا 26.83، دو مطالعه با 381 شرکت‌کننده).
کسب مهارت: شواهدی با کیفیت متوسط وجود دارد که نشان می‌دهند آموزش چندرسانه‌ای موثرتر از مراقبت معمول یا عدم ارائه آموزش (MD نمرات تکنیک اسپری استنشاقی: 18.32%؛ 95% CI؛ 11.92 تا 24.73، دو مطالعه با 94 شرکت‌کننده) و آموزش نوشتاری (خطر نسبی (RR) بهبودی در تکنیک اسپری استنشاقی: 2.14؛ 95% CI؛ 1.33 تا 3.44، دو مطالعه با 164 شرکت‌کننده) بود. شواهدی با کیفیت بسیار پائین نشان می‌دهند که آموزش چندرسانه‌ای به همان اندازه آموزش توسط یک متخصص سلامت موثر بود (MD نمرات تکنیک اسپری استنشاقی: 1.01-%؛ 95% CI؛ 15.75- تا 13.72، سه مطالعه با 130 شرکت‌کننده).
پایبندی به مصرف داروها: شواهدی با کیفیت متوسط نشان می‌دهند که هیچ تفاوتی میان آموزش چندرسانه‌ای و مراقبت معمول یا عدم ارائه آموزش وجود ندارد (RR برای پایبندی: 1.02؛ 95% CI؛ 0.96 تا 1.08، دو مطالعه با 4552 شرکت‌کننده).
ما نتوانستیم تاثیر آموزش چندرسانه‌ای را بر دیگر پیامدها، از جمله رضایت بیمار، خود-کارآمدی (self-efficacy) و پیامدهای سلامت تعیین کنیم، زیرا تعداد مطالعات برای دستیابی به نتیجه‌گیری کافی نبودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.