پیشینه
تا 80% از افراد درمان شده با شیمیدرمانی یا پرتودرمانی برای سرطان از اسهال - یکی از عوارض جانبی شایع و مزمن - رنج میبرند. اسهال شدید میتواند منجر به کاهش آب بدن (از دست دادن مایعات و نمک) و سوء تغذیه ناشی از تغییرات هضم غذا و عادات روده شود و ممکن است تاثیرات منفی بر کیفیت زندگی داشته باشد. همچنین با افزایش خطر عفونت در افراد با شمارش کم سلولهای سفید خونی مرتبط با درمان سرطان همراه است. اسهال اغلب منجر به تاخیر در درمان سرطان یا نیاز به کاهش دوز یا حتی قطع درمان سرطان میشود. غذاهای حاوی باکتری زنده یا مخمر (پروبیوتیکها) ممکن است تاثیر مفیدی بر وقوع و شدت اسهال داشته باشد.
هدف مطالعه مروری
ارزیابی تاثیرات میکروارگانیسمهای زنده (پروبیوتیکها) در پیشگیری از وقوع یا کاهش شدت اسهال در افراد مبتلا به سرطان که شیمیدرمانی یا پرتودرمانی دریافت میکنند.
یافتههای اصلی
بهطور کلی، مطالعاتی که ما یافتیم پاسخ روشنی به این سوال نمیدهند که پروبیوتیکها باعث کاهش وقوع یا شدت اسهال، بهبود کیفیت زندگی، یا کاهش نیاز به داروهای دیگر میشوند. با این حال، تجزیهوتحلیل فقط مطالعات به خوبی انجام شده تاثیر مفید آنها را برای برخی از پیامدها نشان داد.
بر اساس پنج مطالعه مرتبط، با توجه به پیشگیری از اسهال در مقایسه با دارونما (placebo) در شرکتکنندگان تحت درمان با پرتودرمانی با یا بدون شیمیدرمانی، نمیتوانیم نتیجه بگیریم که استفاده از پروبیوتیکها مفید خواهد بود.
برای پیشگیری از اسهال به علت شیمیدرمانی به تنهایی، سه مطالعه نشان داد که استفاده از پروبیوتیکها ممکن است اسهال را کاهش ندهند و در یک مطالعه، استفاده کمتر از داروی نجات را برای اسهال گزارش کرد.
سه مطالعهای که پروبیوتیکها را با عامل دیگر برای پیشگیری از اسهال در بیماران تحت درمان با پرتودرمانی با یا بدون شیمیدرمانی مقایسه کردند، تاثیرات سودمندی را از پروبیوتیکها بر وقوع و شدت اسهال و نیاز به داروی نجات یافتند.
با توجه به درمان اسهال به علت پرتودرمانی، فقط یک مطالعه یافتیم که تاثیر روشنی را از پروبیوتیکها در مقایسه با دارونما نشان نداد.
هیچ مطالعهای حوادث جانبی جدی یا مرگومیرهای مرتبط با اسهال را گزارش نکرد.
قطعیت شواهد
کیفیت (قطعیت) شواهد در مطالعات مربوط به پیشگیری پائین تا بسیار پائین بود. برای تنها مطالعهای که تاثیرات پروبیوتیکها را در درمان اسهال ارزیابی کرد، قطعیت شواهد متوسط بود.
نتیجهگیریها چه هستند؟
شواهد حمایت کننده از تاثیرات پروبیوتیکها در پیشگیری یا درمان اسهال مرتبط با درمان سرطان ناکافی است. با این حال، پروبیوتیکها ایمن به نظر میرسند، زیرا هیچ مطالعهای عوارض جانبی شدیدی نیافته است.
این مرور شواهد با قطعیت پائین یا بسیار پائین در حمایت از تاثیرات پروبیوتیکها برای پیشگیری و درمان اسهال مرتبط با پرتودرمانی (با یا بدون شیمیدرمانی) یا شیمیدرمانی به تنهایی، نیاز به داروی نجات، یا وقوع حوادث جانبی ارائه کرد. تمام مطالعات دارای قدرت آماری پائین و ناهمگونی بودند. عوارض جانبی شدید در هیچ یک از مطالعات وجود نداشت.
شواهد قوی در مورد این موضوع باید توسط کارآزماییهای خوب با طراحی مناسب روششناسی در آینده ارائه شود.
اسهال مرتبط با درمان یکی از عوارض جانبی شایع و مزمن ناشی از شیمیدرمانی یا پرتودرمانی در افراد مبتلا به سرطان است. بروز گزارش شده آن بیش از 50% تا 80% است. اسهال شدید مرتبط با درمان میتواند منجر به از دست دادن مایعات و الکترولیت و کمبودهای مواد مغذی شده و تاثیرات منفی بر کیفیت زندگی (QoL) داشته باشد. همچنین با افزایش خطر ابتلا به عفونت در افراد مبتلا به نوتروپنی (neutropenia) ایجاد شده در تاثیر درمان ضد-سرطان همراه است و اغلب منجر به تاخیر در درمان، کاهش دوز، یا قطع درمان میشود. پروبیوتیکها ممکن است در پیشگیری یا درمان اسهال ناشی از شیمیدرمانی یا پرتودرمانی موثر باشند.
ارزیابی اثربخشی بالینی و عوارض جانبی پروبیوتیکها به تنهایی یا همراه با سایر عوامل برای پیشگیری یا درمان اسهال مرتبط با شیمیدرمانی یا پرتودرمانی در افراد مبتلا به سرطان.
ما در پایگاه ثبت مرکزی کارآزماییهای کنترل شده کاکرین (CENTRAL؛ شماره 7، 2017)؛ MEDLINE (از 1946 تا هفته 2 جولای، 2017) و Embase (از 1980 تا 2017، هفته 30ام) به جستوجو پرداختیم. پایگاههای ثبت کارآزماییهای بالینی آیندهنگر و فهرست منابع مطالعات وارد شده را نیز جستوجو کردیم.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که به بررسی تاثیرات پروبیوتیکها برای پیشگیری یا درمان اسهال مرتبط با شیمیدرمانی یا پرتودرمانی در افراد مبتلا به سرطان پرداختند.
دو نویسنده مرور بهطور مستقل از هم به انتخاب مطالعات، استخراج دادهها، و ارزیابی خطر سوگیری (bias) پرداختند. از مدلهای اثرات تصادفی برای تمام متاآنالیزها استفاده کردیم. در جایی که انجام متاآنالیز امکانپذیر نبود، ما نتایج را به صورت روایتگونه (narrative) خلاصه کردیم.
12 مطالعه را شامل 1554 شرکتکننده وارد کردیم. یازده مطالعه مربوط به پیشگیری بود، که هفت مطالعه پروبیوتیکها را با دارونما (placebo) (887 شرکتکننده) مقایسه کردند، یک مطالعه دو دوز پروبیوتیک را با یکدیگر و با دارونما مقایسه کرد (246 شرکتکننده) و سه مطالعه پروبیوتیکها را با عامل فعال دیگری (216 شرکتکننده) مقایسه کردند. مطالعه باقیمانده اثربخشی پروبیوتیکها را در مقایسه با دارونما در درمان اسهال مرتبط با پرتودرمانی ارزیابی کرد (205 شرکتکننده).
برای پیشگیری از اسهال ناشی از پرتودرمانی (با یا بدون شیمیدرمانی)، نویسندگان مرور پنج مطالعه ناهمگون کنترل شده با دارونما را شناسایی کردند (با 926 شرکتکننده تجزیهوتحلیل شده). با توجه به ناهمگونی، به جز برای دو پیامد، نتوانستیم متاآنالیز انجام دهیم. برای وقوع هر گونه اسهال، خطر نسبی (RR) از 0.35 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.26 تا 0.47) تا 1.0؛ (95% CI؛ 0.94 تا 1.06) بود (سه مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین). تاثیرات مفید پروبیوتیکها بر کیفیت زندگی نه میتواند نشان داده شود و نه رد شود (دو مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین). برای وقوع اسهال درجه 2 یا بالاتر، RR تجمعی 0.75 بود (95% CI؛ 0.55 تا 1.03؛ چهار مطالعه؛ 420 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، و برای اسهال درجه 3 یا بالاتر، RR از 0.11؛ (95% CI؛ 0.06 تا 0.23) تا 1.24؛ (95% CI؛ 0.74 تا 2.08) گزارش شد (سه مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین). برای مصرف کنندگان پروبیوتیک، زمان سپری شده تا نیاز به داروی نجات در یک مطالعه 36 ساعت بود (95% CI؛ 34.7 تا 37.3)، اما مطالعه دیگر هیچ تفاوتی نشان نداد (شواهد با قطعیت متوسط). برای نیاز به داروی نجات، RR تجمعی 0.50 بود (95% CI؛ 0.15 تا 1.66؛ سه مطالعه؛ 194 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). هیچ مطالعهای تفاوتهای عمدهای را بین گروهها با توجه به عوارض جانبی گزارش نکرد. اگر چه به صراحت ذکر نشد، هیچ مطالعهای مرگومیر را گزارش نکرد، به جز یک مورد که در آن یک شرکتکننده در گروه پروبیوتیک پس از سه جلسه پرتودرمانی در اثر انفارکتوس میوکارد فوت کرد.
مطالعه کنترل شده با دارونما، با 128 شرکتکننده تجزیهوتحلیل شده، پیشگیری از اسهال ناشی از شیمیدرمانی را بررسی کردند. برای وقوع هر گونه اسهال، RR تجمعی 0.59 بود (95% CI؛ 0.36 تا 0.96؛ دو مطالعه؛ 106 شرکتکننده؛ شواهد با قطعیت پائین). برای تمام پیامدهای دیگر، تاثیر مفید پروبیوتیکها نه میتواند نشان داده شود و نه رد شود (یک تا دو مطالعه؛ 46 تا 106 شرکتکننده؛ همگی دارای شواهد با قطعیت پائین). مطالعات نه کیفیت زندگی و نه زمان تا نیاز به داروی نجات را ذکر نکردند.
سه مطالعه پروبیوتیکها را با مداخله دیگری در 213 شرکتکننده درمان شده با پرتودرمانی (با یا بدون شیمیدرمانی) مقایسه کردند. یک مطالعه بسیار کوچک (21 شرکتکننده) اسهال کمتر از شش هفته پس از درمان را هنگام ارائه مشاوره رژیم غذایی گزارش کرد (RR: 0.30؛ 95% CI؛ 0.11 تا 0.81؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). در مطالعه دیگری (148 شرکتکننده)، اسهال درجه 3 یا 4 در گروه پروبیوتیکها کمتر از گروه کنترل رخ داد (آدامس گوار (guar gum) حاوی مکمل مواد مغذی) (نسبت شانس (OR): 0.38؛ 95% CI؛ 0.16 تا 0.89؛ شواهد با قطعیت پائین)، و دو مطالعه (63 شرکتکننده) نیاز کمتری به داروی نجات پروبیوتیک را در برابر درمان فعال دیگر نشان داد (RR: 0.44؛ 95% CI؛ 0.22 تا 0.86؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). مطالعات نه کیفیت زندگی و نه زمان تا نیاز به داروی نجات را ذکر نکردند.
یک مطالعه کنترل شده با دارونما با 205 شرکتکننده، به درمان اسهال ناشی از پرتودرمانی اشاره کرد و نتوانست تاثیر مثبت پروبیوتیکها را در اسهال درجه متوسط، زمان تا نیاز به داروی نجات برای اسهال (13 ساعت بیشتر در گروه پروبیوتیکها؛ 95% CI؛ 0.9- تا 26.9 ساعت)، یا نیاز به داروی نجات (RR: 0.74؛ 95% CI؛ 0.53 تا 1.03؛ شواهد با قطعیت متوسط) نشان دهد یا آن را رد کند. این مطالعه به کیفیت زندگی اشاره نکرد.
هیچ مطالعهای حوادث جانبی جدی یا مرگومیرهای مرتبط با اسهال را گزارش نکرد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.