پانکراس غده‌ای در پشت معده و نزدیک به قسمت اول روده کوچک است. این عضو بدن، شیره گوارشی، آمیلاز (amylase)، را تولید می‌کند که در روده کوچک ترشح شده و هورمون‌ها، انسولین و گلوکاگون را در جریان خون آزاد می‌کند. پانکراتیت حاد به التهاب ناگهانی پانکراس اشاره دارد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که شیره‌های گوارشی داخل پانکراس فعال شده و باعث تورم، خون‌ریزی و آسیب به پانکراس و عروق خونی آن می‌شوند. پانکراتیت حاد یک وضعیت جدی است و می‌تواند منجر به مشکلات بعدی شود. نشانه‌های شایع آن عبارتند از درد شدید در قسمت بالای شکم، تهوع، و استفراغ. درمان معمولا بستری به مدت چند روز در بیمارستان برای تجویز مایعات، آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهایی برای تسکین درد است که به صورت قطره میکروست (drip) ارائه می‌شوند.
در صورت وجود درد شدید، حداقل یک نوع مسکّن (مانند پاراستامول، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، اوپیوئیدها) عموما استفاده می‌شود. اوپیوئیدها، مانند مورفین و مشتقات آن، معمولا استفاده می‌شوند، اما بدون وجود شواهد محکم برای اثربخشی و بی‌خطری (safety) استفاده از آنها. این داروها ممکن است برطرف شدن بیماری را پنهان کرده، و با ایجاد اسپاسم، درد را افزایش دهند. هدف از انجام این مرور، مشخص کردن استفاده مناسب از اوپیوئیدها برای تسکین درد شکم در پانکراتیت حاد است.
ما تعدادی از بانک‌های اطلاعاتی الکترونیکی را تا جون 2013 جست‌وجو کردیم. پنج کارآزمایی بالینی تصادفی‌سازی شده (randomised clinical trials; RCTs) را وارد کردیم که در مجموع 227 شرکت‌کننده در این مرور حضور داشتند. اوپیوئیدهای مورد ارزیابی عبارت بودند از بوپرنورفین (buprenorphine)، پتیدین (pethidine)، پنتازوسین (pentazocine)، فنتانیل (fentanyl) و مورفین (morphine).
برای شرکت‌کنندگانی که نیاز به تسکین درد بیشتری داشتند، آنالیز ترکیبی اوپیوئیدها (پنتازوسین و مورفین) در مقایسه با درمان‌های غیراوپیوئیدی، مزایای قابل توجهی را نشان داد. دو کارآزمایی نشان دادند که بوپرنورفین و پنتازوسین هر کدام موثرتر از پروکائین (procaine) بودند. بااین‌حال، به دلیل محدودیت در تعداد مطالعات و شرکتکنندگان، و کیفیت پائین نحوه اجرا و گزارش کارآزمایی‌ها، اطمینان ما به پایداری این تاثیرات کم است. هیچ موردی از عارضه جانبی جدی یا تهدید کننده زندگی با داروهای مورد مطالعه مرتبط نبود. در تمام کارآزمایی‌های واردشده، وقوع یک مورد مرگ‌ومیر در یک گروه پروکائین گزارش شد.
بر اساس شواهد فعلی، اوپیوئیدها ممکن است یک گزینه درمانی مناسب بوده و این مزیت را داشته باشند که نیاز به تسکین درد بیشتر را کاهش دهند. ما هیچ تفاوت بارزی را در خطر بروز عوارض پانکراتیت یا عوارض جانبی جدی میان اوپیوئیدها و دیگر درمان‌های تسکین درد پیدا نکردیم. بااین‌حال، یافته‌های این مرور به دلیل فقدان اطلاعات برای ارزیابی کامل خطر سوگیری، اندازه‌گیری پیامدهای مرتبط و تعداد کم شرکتکنندگان تحت پوشش کارآزمایی‌ها، محدود هستند.
اوپیوئیدها ممکن است انتخاب مناسبی در درمان درد پانکراتیت حاد باشند. اوپیوئیدها در مقایسه با دیگر گزینه‌های بی‌دردی ممکن است نیاز به دریافت بی‌دردی کمکی را کاهش دهند. در حال حاضر هیچ تفاوتی در خطر بروز عوارض پانکراتیت یا عوارض جانبی جدی بالینی میان اوپیوئیدها و دیگر گزینه‌های بی‌دردی وجود ندارد.
پژوهش‌های آینده باید بر طراحی کارآزمایی‌هایی با حجم نمونه‌های بزرگ‌تر و اندازه‌گیری پیامدهای مرتبط برای تصمیم‌گیری تمرکز کنند، مانند تعداد شرکت‌کنندگانی که کاهش شدت درد را نشان می‌دهند. روند گزارش‌دهی از این RCTها همچنین باید بهبود یابد تا کاربران متون علمی پزشکی بتوانند نتایج خود را به‌طور دقیق ارزیابی کنند. برای تعیین خطر عوارض پانکراتیت و عوارض جانبی مربوط به داروها، انجام مطالعات طولی بزرگ نیز مورد نیاز هستند.
پانکراتیت حاد یک فرایند التهابی حاد پانکراس است که ممکن است بافت‌های مجاور و/یا سیستم‌های اندام دوردست را نیز درگیر کند. درد شکم نشانه اصلی آن بوده و معمولا با تهوع، استفراغ و تب همراه است. اوپیوئیدها معمولا برای مدیریت درد در پانکراتیت حاد استفاده می‌شوند، اما هنوز در مورد اثربخشی بالینی و بی‌خطری (safety) استفاده از آنها تردیدهایی وجود دارد.
ارزیابی اثربخشی و بی‌خطری استفاده از اوپیوئیدها برای درمان درد پانکراتیت حاد.
جست‌وجوها در پایگاه ثبت تخصصی گروه مرور بیماری‌های دستگاه گوارشی فوقانی و پانکراس در کاکرین، پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL) در کتابخانه کاکرین (2013، شماره 6)، MEDLINE (از 1950 تا جون 2013) و EMBASE (از 1980 تا جون 2013) انجام شدند. هیچ محدودیتی از نظر زبان یا وضعیت انتشار وجود نداشت.
ما کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی شده‌ای (randomised clinical trials; RCTs) را در نظر گرفتیم که اثربخشی هر داروی اوپیوئیدی را که برای درمان درد پانکراتیت حاد استفاده شد، ارزیابی کردند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم مطالعات را انتخاب کرده، به ارزیابی خطرات سوگیری (bias) و استخراج داده‌ها پرداختند. ما خطر‌های نسبی (RRs) را برای داده‌های دوحالتی (dichotomous data) تخمین زده و 95% فاصله اطمینان (CI) را برای هر RR محاسبه کردیم. آنالیز قصد درمان (intention-to-treat; ITT) را انجام دادیم. برای برخی از پیامدها متاآنالیز را انجام دادیم.
ما پنج RCT را با مجموع 227 شرکت‌کننده (محدوده سنی 23 تا 76 سال؛ 65% مرد) مبتلا به درد پانکراتیت حاد وارد کردیم. اوپیوئیدهای مورد ارزیابی عبارت بودند از بوپرنورفین (buprenorphine) داخل وریدی و عضلانی، پتیدین (pethidine) عضلانی، پنتازوسین (pentazocine) داخل وریدی، فنتانیل (fentanyl) ترانس‌درمال و مورفین (morphine) زیرجلدی.
یک RCT، با مقایسه مورفین زیرجلدی با متامیزول (metamizole) داخل وریدی، کاهش غیرقابل توجهی را در تعداد شرکتکنندگان با بهبودی در شدت درد (پیامد اولیه) گزارش کرد (RR: 0.50؛ 95% CI؛ 0.19 تا 1.33). سه مطالعه بی‌دردی با استفاده از اوپیوئید را با درمان‌های غیراوپیوئیدی مقایسه کردند. پس‌از حذف یک مطالعه که از اوپیوئیدها از طریق اینفیوژن داخل وریدی پیوسته (continuous) استفاده کرد، تعداد بیمارانی که نیاز به بی‌دردی تکمیلی داشتند، کاهش یافت (RR: 0.53؛ 95% CI؛ 0.30 تا 0.93). در یک مطالعه تکی، تفاوتی میان بوپرنورفین و پتیدین در تعداد بیمارانی که نیاز به بی‌دردی تکمیلی داشتند، وجود نداشت (RR: 0.82؛ 95% CI؛ 0.61 تا 1.10).
عوارض پانکراتیت با تفاوت معنی‌داری میان داروهای مورد بررسی همراه نبودند. هیچ عارضه جانبی جدی از نظر بالینی یا تهدید کننده زندگی مرتبط با درمان رخ نداد. هیچ تفاوتی برای این پیامد میان درمان‌های اوپیوئیدی و غیراوپیوئیدی یا برای نوع عارضه جانبی (تهوع، استفراغ و خواب‌آلودگی، آرام‌بخشی) یافت نشد. در تمام کارآزمایی‌ها یک مورد مرگ‌ومیر در گروه پروکائین (procaine) گزارش شد.
یک RCT که پتیدین را با بوپرنورفین عضلانی مقایسه کرد، تفاوت‌های غیرقابل توجهی را میان آنها در مورد نیاز به دریافت مسکّن‌های مکمل، عوارض جانبی یا مرگ‌ومیرها گزارش کرد. یک RCT که فنتانیل را با دارونما (placebo) مقایسه کرد، هیچ تفاوتی را در عوارض جانبی نیافت.
یافته‌های این مرور به دلیل فقدان اطلاعاتی که امکان ارزیابی کامل خطر سوگیری (bias)، اندازه‌گیری پیامدهای مرتبط و تعداد اندک شرکتکنندگان و رویدادهای تحت پوشش کارآزمایی‌ها را فراهم می‌کند، محدود می‌شوند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.