سوال مطالعه مروری
این مرور، که توسط نویسندگان گروه سلامت دهان در کاکرین انجام شد، به ارزیابی تاثیرات درمان‌های غیردارویی مورد استفاده برای تحریک تولید بزاق به منظور تسکین نشانه‌های خشکی دهان (xerostomia) پرداخت.
پیشینه
خشکی دهان یک مشکل رایج با بروز تخمینی بین 10% و 26% در مردان و بین 10% و 33% در زنان است که ممکن است به دلیل کاهش ترشح بزاق رخ دهد یا علت دیگری داشته باشد. علل شایع خشکی دهان عبارتند از عوارض جانبی بسیاری از داروهای معمول تجویزشده، بیماری‌ها (مانند سندرم شوگرن (Sjögren's syndrome) که در آن سیستم ایمنی، بافت‌های غدد تولید بزاق را تخریب می‌کند) و درمان‌های رادیوتراپی برای سرطان‌های سر و گردن.
بزاق پوست دهان را مرطوب کرده و به حفظ سلامت دهان کمک می‌کند. وجود بزاق گفتار را تسهیل می‌کند، بقایای غذا را از اطراف دندان می‌شوید، مواد غذایی مضر و اسیدهای باکتریایی را خنثی می‌کند، توانایی فرد را برای چشیدن غذا افزایش می‌دهد، و به‌طور کلی دهان را روان می‌کند. بزاق همچنین باعث نرم شدن غذا شده، و جویدن و بلعیدن آن را آسان‌تر می‌کند. آنزیم‌های موجود در بزاق شروع به هضم نشاسته و چربی‌ها کرده، و دیگر مواد موجود در بزاق مانند فاکتورهای رشد اپیدرمی، منجر به تحریک رشد بافت، تمایز و بهبود زخم می‌شوند. عوامل ضدباکتریایی، ضدقارچی و ضدویروسی موجود در بزاق، فلور دهان را متعادل کرده و به پیشگیری از عفونت‌های دهان کمک می‌کنند، در حالی که مواد معدنی موجود در بزاق باعث حفظ مینای دندان می‌شوند.
درمان‌های غیردارویی مانند طب سوزنی، تحریک الکتریکی خفیف، لیزر، مسواک زدن و دیگر تکنیک‌های تحریک، برای بهبود نشانه‌های خشکی دهان استفاده می‌شوند.
ویژگی‌‌های مطالعه
شواهدی که این مرور مبتنی بر آنها است، تا 16 اپریل 2013 به‌روز هستند.
نه مطالعه وارد این مرور شدند. در مجموع 366 شرکت‌کننده بزرگسال در این کارآزمایی‌ها شرکت کردند، که میانگین آنها 40 شرکت‌کننده در هر کارآزمایی بود، و محدوده سنی آنها بین 12 و 77 سال گزارش شد. علل خشکی دهان عبارت بودند از رادیوتراپی برای سرطان‌های دهان در چهار کارآزمایی، سندرم شوگرن در سه کارآزمایی، مرتبط با دارودرمانی در یک کارآزمایی، و در کارآزمایی باقی‌مانده شرکت‌کنندگان طیف وسیعی را از علل خشکی دهان ذکر کردند.
مطالعات واردشده بر اساس مداخلات مورد ارزیابی به سه گروه تقسیم شدند.
1. پنج مطالعه کوچک با مجموع 153 شرکت‌کننده، طب سوزنی را ارزیابی کردند.
2. سه مطالعه به بررسی دستگاه‌های تحریک الکتریکی پرداختند.
3. یک مطالعه استفاده از مسواک برقی را ارزیابی کرد.
نتایج کلیدی
پنج مطالعه که تاثیرات طب سوزنی را در افراد مبتلا به دهان خشک ارزیابی کردند، عموما کیفیت پائینی داشتند. شواهدی مبنی بر تفاوت در نشانه‌های خشکی دهان به دست نیامد، اما شواهدی از افزایش اندک در تولید بزاق وجود داشت که تا یک سال پس از پایان درمان طب سوزنی ادامه پیدا کرد. ممکن است برای نشان دادن تفاوت در خشکی دهان، افراد کافی در کارآزمایی‌ها شرکت نکرده باشند، یا ممکن است هم طب سوزنی واقعی و هم طب سوزنی «دارونما» تاثیر مفیدی داشته باشند. طب سوزنی با عوارض جانبی بیشتری همراه بود (کبودی‌های ریز و خستگی که خفیف و موقتی بودند).
مطالعاتی که تاثیرات دستگاه‌های تحریک الکتریکی را ارزیابی کردند، به صورت ضعیفی انجام و گزارش شدند، و شواهد کافی برای تعیین تاثیرات این دستگاه‌ها بر خشکی دهان یا تولید بزاق ارایه نشد.
تنها مطالعه کوچک برای مقایسه مسواک برقی در مقابل مسواک دستی نیز هیچ تفاوتی را برای خشکی دهان یا تولید بزاق پیدا نکرد.
هیچ یک از مطالعات واردشده پیامدهای طول دوره اثربخشی مداخله، کیفیت زندگی، رضایت بیمار، یا ارزیابی سلامت دهان را گزارش نکردند.
کیفیت شواهد
این مطالعات عموما از کیفیت ضعیف (پائین و بسیار پائین) برخوردار بودند.
شواهدی با کیفیت پائین وجود دارد که طب سوزنی تفاوتی با طب سوزنی ساختگی از نظر نشانه‌های خشکی دهان، که مهم‌ترین پیامد است، ندارد. شاید به این دلیل که در دو کارآزمایی، تعداد کافی شرکت‌کننده برای نشان دادن تاثیر احتمالی آن وجود نداشت یا ممکن است به دلیل وجود مزیت‌های ناشی از طب سوزنی «دارونما» باشد که می‌تواند تاثیر آن را به صفر برساند. شواهد کافی برای تعیین تاثیر دستگاه‌های تحریک الکتریکی بر نشانه‌های خشکی دهان وجود ندارد. امروزه مشخص شده که نشانه‌های خشکی دهان ممکن است حتی زمانی که تولید بزاق افزایش می‌یابد، مشکل‌ساز باشند، اما فقط دو مورد از کارآزمایی‌هایی که طب سوزنی را ارزیابی کردند و سوگیری گزارش‌دهی (reporting bias) نگران‌کننده داشتند، نشانه‌های خشکی دهان را گزارش کردند. شواهدی با کیفیت پائین وجود دارد که طب سوزنی منجر به افزایش اندکی در تولید بزاق در بیماران مبتلا به خشکی دهان پس از رادیوتراپی می‌شود.
شواهد کافی برای تعیین تاثیرات دستگاه‌های تحریک الکتریکی بر نشانه‌های خشکی دهان یا تولید بزاق در بیماران مبتلا به سندرم شوگرن وجود ندارد. عوارض جانبی گزارش شده از طب سوزنی، خفیف و کوتاه‌مدت بوده، و هیچ‌گونه عوارض جانبی از تحریک الکتریکی گزارش نشدند.
خشکی دهان (xerostomia) احساس ذهنی از خشکی دهان است. علل شایع خشکی دهان شامل عوارض جانبی بسیاری از داروهای تجویز شده معمول، بیماری (مانند سندرم شوگرن (Sjogren's Syndrome)) و درمان رادیوتراپی برای سرطان‌های سر و گردن هستند. ممکن است از تکنیک‌های غیردارویی مانند طب سوزنی یا تحریک الکتریکی خفیف برای بهبود نشانه‌ها استفاده شود.
ارزیابی تاثیرات مداخلات غیردارویی که برای تحریک تولید بزاق به منظور برطرف شدن خشکی دهان انجام می‌شود.
پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه سلامت دهان در کاکرین (تا 16 اپریل 2013)، پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL) ( کتابخانه کاکرین ، 2013، شماره 3)، MEDLINE از طریق OVID (1948 تا 16 اپریل 2013)، EMBASE از طریق OVID (1980 تا 16 اپریل 2013)، AMED از طریق OVID (1985 تا 16 اپریل 2013)، CINAHL از طریق EBSCO (1981 تا 16 اپریل 2013)، و CANCERLIT از طریق PubMed (1950 تا 16 اپریل 2013) را جست‌وجو کردیم. متا رجیستر کارآزمایی‌های بالینی کنترل‌شده ( www.controlled-trials.com ) و ClinicalTrials.gov ( www.clinicaltrials.gov ) نیز برای شناسایی کارآزمایی‌های در حال انجام و تکمیل‌شده جست‌وجو شدند. فهرست منابع مطالعات واردشده و مرورهای مرتبط نیز جست‌وجو شدند. هیچ محدودیتی در زبان انتشار یا وضعیت انتشار مقاله وجود نداشت.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) گروه موازی (parallel group) را از مداخلات غیردارویی برای درمان خشکی دهان وارد کردیم، که در آن شرکت‌کنندگان در ابتدا نشانه‌های خشکی دهان داشتند.
حداقل دو نویسنده مرور هر یک از مطالعات واردشده را برای تایید واجد شرایط بودن، ارزیابی خطر سوگیری (bias) و استخراج داده‌ها با استفاده از فرم استخراج داده‌های آزمایشی، ارزیابی کردند. ما تفاوت میانگین (MD) و 95% فاصله اطمینان (CI) را برای پیامدهای پیوسته (continuous outcome) محاسبه کرده یا در جایی که از مقیاس‌های مختلف برای ارزیابی یک پیامد استفاده شدند، تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD) را همراه با 95% CI به دست آوردیم. ما سعی کردیم داده‌ها را در مورد عوارض جانبی مداخلات استخراج کنیم. در مواردی که داده‌ها گم شده یا نامشخص بودند، سعی کردیم با نویسندگان مطالعه تماس بگیریم تا اطلاعات بیشتری را به دست آوریم.
نه مطالعه (در مجموع 366 شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده) در این مرور مداخلات غیردارویی برای خشکی دهان گنجانده شدند که به سه مقایسه تقسیم شدند. هشت مطالعه با خطر سوگیری بالا در حداقل یک حوزه ارزیابی شدند و مطالعه باقی‌مانده در معرض خطر سوگیری نامشخص بود.
پنج مطالعه کوچک (در مجموع 153 شرکت‌کننده، با خشکی دهان پس از درمان رادیوتراپی) طب سوزنی را با دارونما (placebo) مقایسه کردند. چهار مورد در معرض خطر سوگیری بالا و یک مورد در معرض خطر سوگیری نامشخص بودند. دو کارآزمایی داده‌های پیامد را برای خشکی دهان به شکلی مناسب برای متاآنالیز گزارش کردند. تخمین تجمعی از این دو کارآزمایی (70 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین) هیچ تفاوتی را بین طب سوزنی و کنترل در برطرف کردن نشانه‌های خشکی دهان نشان نداد (SMD: -0.34؛ 95% CI؛ 0.81- تا 0.14، P = 0.17؛ I 2 = 39%) و فواصل اطمینان هم شامل کاهش احتمالی و هم افزایش احتمالی در نشانه‌های خشکی دهان بودند. طب سوزنی با عوارض جانبی بیشتری همراه بود (کبودی‌های ریز و خستگی که خفیف و موقتی بودند). افزایش بسیار کمی در کل مقدار بزاق تحریک نشده (unstimulated whole saliva; UWS) در پایان 4 تا 6 هفته درمان (سه کارآزمایی، 71 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین) (MD؛ 0.02 میلی‌لیتر/دقیقه؛ 95% CI؛ 0 تا 0.04؛ P = 0.04؛ I 2 = 57%) دیده شد، و این مزیت در ارزیابی پیگیری 12 ماه (دو کارآزمایی، 54 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین) ادامه یافت (UWS؛ MD؛ 0.06 میلی‌لیتر/دقیقه؛ 95% CI؛ 0.01 تا 0.11؛ P = 0.03؛ I 2 = 10%). برای پیامد کل مقدار بزاق تحریک شده (stimulated whole saliva; SWS، سه کارآزمایی، 71 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین)، مزیتی به نفع طب سوزنی به دست آمد (MD؛ 0.19 میلی‌لیتر/دقیقه؛ 95% CI؛ 0.07 تا 0.31، P = 0.002؛ I 2 = 1%) و این تاثیر درمان در ارزیابی پیگیری 12 ماهه نیز باقی ماند (SWS؛ MD؛ 0.28 میلی‌لیتر/دقیقه؛ 95% CI؛ 0.09 تا 0.47، P = 0.004؛ I 2 = 0%) (دو کارآزمایی، 54 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین).
دو مطالعه کوچک، هر دو در معرض خطر سوگیری بالا، استفاده از یک دستگاه تحریک الکتریکی را با یک دستگاه دارونما در شرکت‌کنندگان مبتلا به سندرم شوگرن (مجموعا 101 شرکت‌کننده) مقایسه کردند. یک مطالعه دیگر، با خطر سوگیری بالا، تحریک الکتریکی مشابه طب سوزنی را در مجموعه نقاط مختلف در شرکت‌کنندگانی مقایسه کرد که قبلا تحت درمان رادیوتراپی قرار گرفتند. هیچ یک از این مطالعات پیامد خشکی دهان را گزارش نکردند. هیچ تفاوتی میان تحریک الکتریکی و دارونما در پیامدهای UWS یا SWS در پایان دوره درمان 4 هفته‌ای در یک مطالعه وجود نداشت (داده‌های بسیار کمی را برای این پیامدها ارایه کرد). بروز هیچ موردی از عوارض جانبی گزارش نشد.
یک مطالعه تکی با خطر سوگیری بالا، تاثیر تحریکی مسواک برقی را در مقابل مسواک دستی مقایسه کرد و هیچ تفاوتی را برای پیامدهای UWS یا SWS به دست نیاورد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.