سوال مطالعه مروری
نویسندگان کاکرین بررسی کردند که مصرف DHEA (دهیدرواپیآندروسترون) بیخطر بوده و کیفیت زندگی، نشانههای یائسگی و عملکرد جنسی را برای زنان در مرحله حول و حوش یائسگی یا پس از آن بهبود میبخشد یا خیر.
پیشینه
در دوران یائسگی، نوسان در سطح استروژن و در نهایت کاهش سطح آن رخ میدهد. این تغییرات هورمونی میتوانند باعث شوند زنان دچار نشانههای حول و حوش یائسگی یا پس از آن شوند (به عنوان مثال، گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن). DHEA یک هورمون پیشساز است که توسط بدن به استروژن و آندروژن تبدیل میشود. این امکان وجود دارد که مصرف DHEA سطوح استروژن و تستوسترون را در زنان یائسه و حول و حوش یائسگی افزایش دهد تا نشانههای یائسگی کاهش یافته و سلامت عمومی و عملکرد جنسی آنها بهبود یابد.
هدف از انجام این مرور، ارزیابی اثربخشی و بیخطری (safety) مصرف DHEA در زنان یائسه، با هر دوز و شکلی و با هر روش تجویز در مقابل درمان دیگر، دارونما (placebo)، یا عدم درمان برای حداقل مدت درمان هفت روز بود.
تاریخ جستوجو
شواهد تا 3 جون 2014 بهروز است.
ویژگیهای مطالعه
مجموع 28 کارآزمایی تصادفیسازی و کنترلشده شامل 1273 زن یائسه وارد شدند. بیش از 95% از جمعیت مورد مطالعه زنان یائسه شده بودند. محدوده سنی آنها از 36 تا 80 سال متغیر بود. طول دوره درمان از یک هفته تا یک سال متغیر بود. در بیش از 80% کارآزماییها، DHEA به صورت خوراکی با دوزهای روزانه بین 10 و 1600 میلیگرم تجویز شد.
نتایج کلیدی
هیچ شواهدی را مبنی بر بهبود کیفیت زندگی با مصرف DHEA پیدا نکردیم. شواهدی وجود داشت که این مداخله با بروز عوارض جانبی آندروژنیک (به عنوان مثال آکنه، رشد موهای ناخواسته (هیرسوتیسم)) مرتبط بود. مشخص نبود که DHEA نشانههای یائسگی را کاهش داد یا خیر، اما ممکن است عملکرد جنسی را کمی بهبود بخشد.
کیفیت شواهد
کیفیت شواهد هم برای کیفیت زندگی و هم برای عوارض جانبی در سطح متوسط بود. سطح کیفیت شواهد را بر اساس فقدان دادهها در مورد تصادفیسازی، تخصیص، یا کورسازی (blinding)، کاهش دادیم؛ حجم نمونههای مطالعه بهطور کلی کوچک؛ و دادههای محدودی در دسترس بودند.
شواهدی وجود ندارد که DHEA کیفیت زندگی را بهبود میبخشد، اما شواهدی به دست آمد که با عوارض جانبی آندروژنیک مرتبط است. مشخص نیست که DHEA نشانههای یائسگی را کاهش میدهد یا خیر، اما در مقایسه با دارونما ممکن است عملکرد جنسی را اندکی بهبود بخشد.
در طول یائسگی، کاهش پاسخ فولیکولی تخمدان عموما باعث نوسان و در نهایت کاهش سطح استروژن میشود. این وضعیت میتواند منجر به ایجاد نشانههای مختلف حول و حوش یائسگی (perimenopausal) و پس از آن (postmenopausal) شود (به عنوان مثال گرگرفتگی (flushes)، تعریق شبانه، خشکی واژن). دهیدرواپیآندروسترون (dehydroepiandrosterone; DHEA) یکی از پیشسازهای اصلی آندروژنها است، که بهنوبهخود به تستوسترون و استروژن تبدیل میشود. این امکان وجود دارد که تجویز DHEA سطوح استروژن و تستوسترون را در زنان یائسه یا حوالی یائسگی افزایش دهد تا نشانههای آنها کاهش یافته و بهزیستی (wellbeing) عمومی و عملکرد جنسی آنها (مثلا میل جنسی (libido)، دیسپارونی (dyspareunia)، رضایت) بهبود یابند. درمان با DHEA بحثبرانگیز است زیرا در مورد اثربخشی و بیخطری (safety) آن تردید وجود دارد. این مرور باید به وضوح شواهد را پیرامون تاثیر DHEA در درمان نشانههای یائسگی ترسیم کرده و با ترکیب نتایج کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده، اثربخشی و بیخطری آن را ارزیابی کند.
ارزیابی اثربخشی و بیخطری مصرف DHEA در زنان دچار نشانههای یائسگی در فاز حول و حوش یائسگی یا پس از آن.
بانکهای اطلاعاتی که جستوجو کردیم (3 جون 2014) بدون محدودیت در زبان نگارش، عبارت بودند از پایگاه ثبت تخصصی گروه اختلالات قاعدگی و ناباروری در کاکرین، پایگاه مرکزی ثبت کارآزماییهای کنترلشده کاکرین (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ PsycINFO؛ CINAHL و LILACS. همچنین چکیدههای کنفرانسها و فهرست استنادها را در ISI Web of Knowledge جستوجو کردیم. پایگاههای ثبت کارآزماییها برای یافتن کارآزماییهای در حال انجام جستوجو شدند. فهرست منابع مقالات بازیابیشده بررسی شدند.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشدهای (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که هر دوز و شکلی را از DHEA با هر روش تجویزی در مقابل هر مداخله فعال دیگر، دارونما (placebo) یا عدم درمان برای حداقل دوره درمان هفت روز در زنان یائسهشده و حول و حوش یائسگی مقایسه کردند.
دو نویسنده بهطور مستقل از هم دادهها را پس از ارزیابی واجد شرایط بودن برای گنجاندن و کیفیت مطالعات، استخراج کردند. برای کسب اطلاعات بیشتر با نویسندگان مطالعات تماس گرفته شد.
بیست و هشت کارآزمایی با 1273 زن یائسه در این مرور گنجانده شدند. دادهها از 16 کارآزمایی برای انجام متاآنالیز استخراج شدند. سطح کیفیت کلی مطالعات متوسط تا پائین بود و اکثر مطالعاتی که در متاآنالیز گنجانده شدند دارای روششناسی (methodology) قابل قبولی بودند. DHEA در مقایسه با دارونما، کیفیت زندگی را بهبود نبخشید (تفاوت میانگین استانداردشده (SMD): 0.16؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.03- تا 0.34؛ P = 0.10؛ 8 مطالعه، 287 زن (132 مورد از کارآزماییهای موازی (parallel) و 155 مورد از کارآزماییهای متقاطع (crossover)؛ I² = 0%، شواهد با کیفیت متوسط؛ یک مورد از نه کارآزمایی که در مورد این پیامد گزارش دادند، در آنالیز حساسیت (sensitivity) حذف شد زیرا در معرض خطر بالای سوگیری (bias) بود). DHEA در مقایسه با دارونما با عوارض جانبی آندروژنیک (عمدتا آکنه) مرتبط بود (نسبت شانس (OR): 3.77؛ 95% CI؛ 1.36 تا 10.4؛ P = 0.01؛ 5 مطالعه، 376 زن، I² = 10%، شواهد با کیفیت متوسط). هیچ ارتباطی با دیگر عوارض جانبی یافت نشد. مشخص نبود که مصرف DHEA بر نشانههای یائسگی تاثیر داشت یا خیر، زیرا نتایج حاصل از کارآزماییها متناقض بوده و به دلیل انواع مختلف اندازهگیری (بهعنوان مثال پیوسته (continuous)، دو حالتی (dichotomous)، تغییر و نمرات نهایی)، برای ارائه یک تاثیر کلی به راحتی قابل ادغام نبودند. DHEA در مقایسه با دارونما عملکرد جنسی را بهبود بخشید (SMD: 0.31؛ 95% CI؛ 0.07 تا 0.55؛ P = 0.01؛ 5 مطالعه، 261 زن (239 زن از کارآزماییهای موازی و 22 زن از کارآزماییهای متقاطع)، I² = 0%؛ یک کارآزمایی به دلیل داشتن خطر بالای سوگیری، در آنالیز حساسیت حذف شد).
هیچ تفاوتی در آکنه مرتبط با DHEA در مقایسه میان مطالعاتی که از DHEA خوراکی استفاده کردند (OR: 2.16؛ 95% CI؛ 0.47 تا 9.96، P = 0.90؛ 3 مطالعه، 136 زن، I² = 5%، شواهد با کیفیت بسیار پائین) با مطالعهای که از برچسب پوستی آن استفاده کرد (OR: 2.74؛ 95% CI؛ 0.10 تا 74.87، P = 0.90؛ 1 مطالعه، 22 زن، شواهد با کیفیت بسیار پائین) وجود نداشت. هنگامی که مطالعات از DHEA خوراکی (SMD: 0.11؛ 95% CI؛ 0.13- تا 0.35، P = 0.36؛ 5 مطالعه، 340 زن، I² = 0%) در مقایسه با DHEA داخل واژینال (SMD: 0.42؛ 95% CI؛ 0.03 تا 0.81، 1 مطالعه، 218 زن) استفاده کردند، تفاوتی برای عملکرد جنسی آنها دیده نشد. انجام تست برای تفاوتهای زیرگروه: Chi² = 1.77؛ df = 1 (P = 0.18)؛ I² = 43.4%. اطلاعات کافی برای ارزیابی کیفیت زندگی و نشانههای یائسگی برای این مقایسه در دسترس نبود.
اطلاعات کافی برای مقایسه تاثیرات DHEA با هورمون درمانی (hormone therapy; HT) پیرامون کیفیت زندگی، نشانههای یائسگی، و عوارض جانبی در دسترس نبود. در مقایسه DHEA با HT، تفاوتهای زیادی در تاثیر درمان برای عملکرد جنسی مشاهده نشد (تفاوت میانگین (MD): 1.26؛ 95% CI؛ 0.21- تا 2.73؛ P = 0.09؛ 2 مطالعه، 41 زن، I² = 0%).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.