افرادی که به صورت شیفتی کار می‌کنند اغلب خواب‌آلودگی را در محل کار و مشکلات خواب را بین شیفت‌های کاری گزارش می‌دهند. زمانی که مشکلات خواب پس از شیفت شب و خواب‌آلودگی در شیفت شب مداوم باشد، به این عارضه اختلال خواب شیفت کاری می‌گویند. تاثیر داروهایی را مانند ملاتونین (melatonin) برای بهبود کیفیت خواب کارگران شیفتی پس از کار در شیفت شب ارزیابی کردیم. هم‌چنین تاثیر داروهایی را مانند کافئین برای کمک به بیدار ماندن کارگران شیفتی بررسی کردیم. هدف آن بود که هزینه-اثربخشی را نیز ارزیابی کنیم اما هیچ مطالعه‌ای وجود نداشت.
یافته‌های مطالعات
جست‌وجو را در متون علمی تا 20 سپتامبر 2013 انجام دادیم. تعداد 15 کارآزمایی را با 718 شرکت‌کننده وارد کردیم. کارآزمایی‌ها تاثیر ملاتونین و داروهای خواب‌آور را بر خواب پس از اتمام شیفت شب و تاثیر مودافینیل (modafinil)، آرمودافینیل (armodafinil) و کافئین را به همراه چرت زدن بر خواب‌آلودگی در طول شیفت ارزیابی کردند.
تاثیر دارو بر طول و کیفیت خواب
افرادی که ملاتونین مصرف می‌کنند ممکن است در طول روز 24 دقیقه بیشتر پس از شیفت شب بخوابند، اما تاثیری بر دیگر پیامدهای خواب مانند زمان لازم برای به خواب رفتن ندارد (شواهد با کیفیت پائین). عوارض جانبی استفاده از ملاتونین نادر بود.
برای داروهای خواب‌آور (زوپیکلون (zopiclone))، برای دانستن اینکه آنها بر طول خواب تاثیر می‌گذارند یا خیر، شواهد کافی وجود ندارد (شواهد با کیفیت بسیار پائین). گزارشی را در مورد عوارض جانبی آنها در کارگران شیفتی پیدا نکردیم.
تاثیر دارو بر هوشیاری یا خواب‌آلودگی در طول شیفت
بر اساس شواهد به دست آمده در پیگیری سه ماهه در افراد مبتلا به اختلال خواب شیفت کاری، افرادی که مودافینیل و آرمودافینیل مصرف می‌کنند احتمالا کاهش کمی در خواب‌آلودگی و افزایش هوشیاری در طول شیفت شب دارند (شواهد با کیفیت متوسط). سردرد و تهوع شایع‌ترین عوارض جانبی، هم در پیگیری کوتاه‌مدت و هم در پیگیری طولانی‌مدت، بودند. با این حال، از زمانی که این داروها وارد بازار شدند، اختلالات جدی پوستی گزارش شده‌اند. هیچ کارآزمایی‌ای را در کارگران شیفتی بدون تشخیص اختلال خواب ناشی از شیفت کاری پیدا نکردیم.
یک کارآزمایی را یافتیم که نشان داد افرادی که مصرف کافئین پیش از شیفت شب را همراه با چرت پیش از شیفت داشتند، در طول شیفت شب هوشیاری بیشتری از خود نشان دادند.
ما باید به دنبال چه باشیم؟
شواهد، دارای کیفیت پائین و بیشتر برآمده از کارآزمایی‌های کوچک بودند. عوامل تقویت کننده خواب و هوشیاری هر دو دارای عوارض جانبی بالقوه جدی هستند. بنابراین برای تعیین تاثیرات مفید و مضر این داروها به انجام کارآزمایی‌های بیشتری نیاز داریم.
شواهدی با کیفیت پائین وجود دارد که نشان می‌دهد ملاتونین طول خواب را پس از شیفت شب بهبود می‌بخشد، اما تاثیری بر دیگر پارامترهای کیفیت خواب ندارد. مودافینیل و آرمودافینیل هر دو هوشیاری را افزایش داده و تا حدی خواب‌آلودگی را در کارکنانی که از اختلال خواب شیفت کاری رنج می‌برند، کاهش می‌دهند، اما با عوارض جانبی همراه هستند. کافئین به علاوه چرت زدن، خواب‌آلودگی را در شیفت شب کاهش می‌دهد، اما کیفیت شواهد پائین است. بر اساس نتایج یک کارآزمایی با کیفیت پائین، داروهای خواب‌آور طول و کیفیت خواب را پس از شیفت شب بهتر نکردند.
به کارآزمایی‌های بیشتر و با کیفیت بهتری در مورد عوارض مفید و جانبی و هزینه‌های همه عوامل دارویی که باعث ایجاد خواب یا افزایش هوشیاری در کارگران شیفتی می‌شوند، در افرادی با/بدون تشخیص اختلال خواب شیفت کاری، نیاز داریم. هم‌چنین به انجام مرورهای سیستماتیک از عوارض جانبی آنها نیاز داریم.
شیفت کاری باعث اختلال خواب و بیداری شده، که به خواب‌آلودگی در شیفت کاری شبانه و کاهش طول و کیفیت خواب در طول روز پس از شیفت شبانه می‌انجامد. شکل جدی آن، اختلال خواب شیفت کاری (shift work sleep disorder) نیز نامیده می‌شود. محصولات دارویی مختلفی برای بهبود نشانه‌های خواب‌آلودگی یا طول و کیفیت خواب ضعیف استفاده می‌شوند.
ارزیابی تاثیرات مداخلات دارویی برای کاهش خواب‌آلودگی یا بهبود هوشیاری در محل کار و کاهش اختلالات خواب حین زمان بیکاری، یا هر دو، در کارگرانی که نوبت کاری را در شغل فعلی خود انجام می‌دهند و ارزیابی هزینه-اثربخشی آنها.
CENTRAL؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ PubMed و PsycINFO را تا 20 سپتامبر 2013 و ClinicalTrials.gov را تا جولای 2013 جست‌وجو کردیم. هم‌چنین فهرست منابع کارآزمایی‌های وارد شده و مرورهای مرتبط را غربالگری کردیم.
همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) واجد شرایط را، از جمله RCTهای متقاطع (cross-over)، با موضوع محصولات دارویی، شامل کارگرانی که در شیفت کاری (از جمله شیفت‌های شبانه) در مشاغل فعلی خود مشغول بوده و ممکن است مشکلات خواب داشته یا نداشته باشند، وارد کردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند از طول خواب و کیفیت خواب پس از تعطیل شدن از کار، هوشیاری و خواب‌آلودگی، یا خستگی در محل کار.
دو نویسنده به‌طور مستقل از هم از هم مطالعات را انتخاب کرده، داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) را در کارآزمایی‌های وارد شده ارزیابی کردند. در جایی که اقتضا می‌کرد، متاآنالیز را انجام دادیم.
تعداد 15 کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده با دارونما را با 718 شرکت‌کننده وارد کردیم. نه کارآزمایی تاثیر ملاتونین (melatonin) و دو کارآزمایی تاثیر داروهای خواب‌آور را برای بهبود مشکلات خواب ارزیابی کردند. یک کارآزمایی تاثیر مودافینیل (modafinil)، دو کارآزمایی آرمودافینیل (armodafinil) و یک کارآزمایی مصرف کافئین را به همراه چرت زدن برای کاهش خواب‌آلودگی یا افزایش هوشیاری مورد بررسی قرار دادند.
مصرف ملاتونین (1 تا 10 میلی‌گرم) پس از شیفت شب ممکن است مدت زمان خواب را در طول خواب روزانه (تفاوت میانگین (MD): 24 دقیقه؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 9.8 تا 38.9؛ هفت کارآزمایی، 263 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین) و خواب شبانه (MD؛ 17 دقیقه، 95% CI؛ 3.71 تا 30.22؛ سه کارآزمایی، 234 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین) را در مقایسه با دارونما افزایش دهد. تاثیر دوز-پاسخ را پیدا نکردیم. زمان تاخیر در به خواب رفتن با ملاتونین مشابه دارونما بود (MD؛ 0.37 دقیقه، 95% CI؛ 1.55 تا 2.29؛ پنج کارآزمایی، 74 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین).
در یک کارآزمایی با کیفیت پائین مصرف داروی خواب‌آور، زوپیکلون (zopiclone)، در مقایسه با دارونما منجر به طولانی‌تر شدن خواب در طول روز نشد، ما نتوانستیم از داده‌های به دست آمده از مطالعه لورمتازپام (lormetazepam) استفاده کنیم.
مصرف آرمودافینیل پیش از شیفت شب احتمالا خواب‌آلودگی را یک نقطه زمانی در مقیاس خواب کارولینسکا (Karolinska Sleepiness Scale; KSS) کاهش داده (MD: -0.99؛ 95% CI؛ 1.32- تا 0.67-، محدوده 1 تا 10، دو کارآزمایی، 572 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت متوسط) و در تست زمان واکنش ساده (simple reaction time test) (MD: -50.0؛ 95% CI؛ 85.5- تا 15.5-) در سه ماه پیگیری در بیماران مبتلا به اختلال خواب شیفت کاری، هوشیاری را 50 میلی‌ثانیه افزایش می‌دهد. مودافینیل احتمالا تاثیرات مشابهی بر خواب‌آلودگی (KSS) (MD: -0.90؛ 95% CI؛ 1.45- تا 0.35-، یک کارآزمایی، 183 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت متوسط) و هوشیاری در تست هوشیاری روانی‌حرکتی (psychomotor vigilance test) در همان گروه بیمار دارد. پس از فروش دارو، واکنش‌های پوستی شدیدی گزارش شده است. عوارض جانبی گزارش شده توسط شرکت‌کنندگان کارآزمایی عبارت بودند از سردرد، تهوع و افزایش فشار خون. هیچ کارآزمایی‌ای روی کارگران سالم شیفتی انجام نشد.
بر اساس یک کارآزمایی، مصرف کافئین به همراه چرت‌های پیش از شیفت شب، خواب‌آلودگی (KSS) را کاهش داد (MD: -0.63؛ 95% CI؛ 1.09- تا 0.17-).
اکثر کارآزمایی‌ها را دارای خطر پائین سوگیری ارزیابی کردیم، حتی اگر روش تصادفی‌سازی و پنهانسازی تخصیص (allocation concealment) توضیح داده نشده باشد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.