پیشینه
ثابت شده که توانبخشی ریوی در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن ریه، عملکرد فیزیکی و بهزیستی (well-being) عمومی بیماران را بهبود بخشیده و نشانه‌ها، به ویژه تنگی نفس، را کاهش می‌دهد. توانبخشی ریوی یک برنامه آموزشی ورزشی است که به‌طور مرسوم به صورت یک برنامه حضوری در یک مرکز مراقبت سلامت مانند یک بیمارستان ارائه می‌شود، جایی که افراد در جلسات برنامه آموزشی شرکت می‌کنند اما در طول شب در بیمارستان بستری نمی‌شوند. برای سهولت دسترسی افراد بیشتری به توانبخشی ریوی، روش‌های جدید ارائه برنامه‌ها با استفاده از فناوری بررسی شده‌اند. ارائه توانبخشی ریوی با استفاده از فناوری، به عنوان توانبخشی از راه دور یا تله-توانبخشی (telerehabilitation) شناخته می‌شود. مدل‌های تله-توانبخشی می‌توانند شامل (و نه محدود به) مکالمه با یک درمانگر و/یا سایر بیماران از طریق تلفن، استفاده از یک وب‌سایت یا اپلیکیشن تلفن همراه، یا از طریق کنفرانس ویدیویی باشند. در برخی شرایط، انجام تله-توانبخشی ممکن است مستلزم دسترسی بیماران به دستگاه‌های شخصی (به عنوان مثال تلفن، تلفن هوشمند، تبلت یا رایانه) جهت انجام‌پذیر شدن مشارکت باشد.
ویژگی‌های مطالعه
این مرور شامل 15 مطالعه با شرکت 1904 فرد مبتلا به بیماری مزمن ریه بود، که اکثر آنها (99%)، با بیماری مزمن انسدادی ریه (chronic obstructive pulmonary disease; COPD) دست‌وپنجه نرم می‌کردند. مطالعات، طیف وسیعی را از روش‌های مختلف استفاده از فناوری برای ارائه توانبخشی ریوی، شامل مکالمه تلفنی، استفاده از اپلیکیشن‌های تلفن همراه، از طریق کنفرانس ویدیویی در یک گروه مجازی و با استفاده از وب‌سایت‌ها، توصیف کردند. مطالعات تله-توانبخشی جمعا با ارائه توانبخشی ریوی به روش مرسوم حضوری، یا عدم استفاده از توانبخشی، مقایسه شدند. طیف وسیعی از فناوری به کار رفته و همچنین تفاوت در سطوح حمایت دریافت شده از سوی متخصصان درمانگر در مطالعات مختلف، تعیین بهترین نوع فناوری، میزان کمک یا مکان ارائه یک برنامه تله-توانبخشی را دشوار می‌کند.
نتایج کلیدی
میان چندین مطالعه که از انواع مختلف فناوری برای ارائه توانبخشی ریوی استفاده کردند، تله-توانبخشی احتمالا نتایج مشابهی با برنامه‌های متداول توانبخشی ریوی حضوری سرپایی دارد. تله-توانبخشی در مقایسه با عدم بهره‌گیری از توانبخشی، ممکن است به افراد کمک کند مسافت بیشتری را راه بروند، اما در مورد این نتایج اطمینان اندکی داریم. افراد تمایل بیشتری به تکمیل یک برنامه کامل تله-توانبخشی، در مقایسه با توانبخشی ریوی مرسوم داشتند (به ترتیب، تکمیل برنامه به میزان 93% در مقایسه با 70%). تعداد بسیار کمی از مطالعات، پس از پایان مداخله افراد را پیگیری کردند، بنابراین دشوار است بگوییم که تاثیرات طولانی-مدت توانبخشی از راه دور چیست.
قطعیت شواهد
قطعیت شواهد (اطمینان به صحت تخمین آماری اثرگذاری درمان) به‌طور کلی پائین بود، زیرا تعداد مطالعات، بیماران، و مشکلات ریوی که در آنها تله-توانبخشی مورد مطالعه قرار گرفت، اندک بودند، یعنی این نتایج ممکن است در مورد همه افراد مبتلا به بیماری مزمن ریه یا همه انواع فناوری مورد استفاده برای ارائه توانبخشی ریوی قابل تعمیم نباشند.
این مرور پیشنهاد می‌کند که توانبخشی اولیه ریوی، یا توانبخشی نگهدارنده، که از طریق توانبخشی از راه دور برای افراد مبتلا به بیماری مزمن تنفسی ارائه می‌شود، به نتایج مشابهی با ارائه توانبخشی ریوی مرسوم وابسته به مرکز دست می‌یابد، بدون این که هیچ عارضه‌ای مطرح شود. با این حال، قطعیت شواهد ارائه شده توسط این مرور، به دلیل تعداد اندک مطالعات، استفاده از مدل‌های مختلف توانبخشی از راه دور، و با تعداد نسبتا کم شرکت‌کننده، محدود است. پژوهش‌های آتی باید تاثیر بالینی توانبخشی از راه دور را برای افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی غیر از COPD، مدت زمان فایده‌بری را از توانبخشی از راه دور پس از اتمام دوره مداخله، و هزینه اقتصادی آن را در نظر بگیرند.
توانبخشی ریوی، یک مداخله تاثیرگذار و اثبات شده برای افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن ریه، از جمله بیماری مزمن انسدادی ریه (chronic obstructive pulmonary disease; COPD)، بیماری بافت بینابینی ریه (interstitial lung disease; ILD) و برونشکتازی (bronchiectasis) است. با این حال، به دلیل عواملی نظیر فقدان برنامه‌ها، مشکلات مرتبط با سفر و حمل‌ونقل، و سایر مشکلات حوزه سلامت، افراد نسبتا کمی در یک برنامه شرکت یا آن را به پایان می‌رسانند. به‌طور مرسوم، توانبخشی ریوی به صورت حضوری روی بیماران سرپایی در یک بیمارستان یا سایر مراکز مراقبت سلامت انجام می‌شود (که به عنوان توانبخشی ریوی با محوریت مرکز (centre-based pulmonary rehabilitation) شناخته می‌شود). حالت‌های جدیدتر و جایگزین ارائه توانبخشی ریوی شامل مدل‌های خانگی و استفاده از تله-سلامت (telehealth) است.
توانبخشی از راه دور یا تله-توانبخشی (telerehabilitation) عبارت است از ارائه خدمات توانبخشی از راه دور، با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات. تا به امروز، ارزیابی جامعی از اثربخشی بالینی یا ایمنی توانبخشی از راه دور، یا توانایی آن در بهبود جذب و دسترسی به خدمات توانبخشی، برای افراد مبتلا به بیماری مزمن تنفسی انجام نشده است.
تعیین اثربخشی و ایمنی توانبخشی از راه دور در افراد مبتلا به بیماری مزمن تنفسی.
پایگاه ثبت کارآزمایی راه‌های هوایی کاکرین و پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین؛ شش بانک اطلاعاتی شامل MEDLINE و Embase؛ و سه پایگاه ثبت کارآزمایی را تا 30 نوامبر 2020، جست‌وجو کردیم. فهرست منابع همه مطالعات وارد شده را برای یافتن منابع بیشتر، و مجلات تنفسی مرتبط و خلاصه مقالات کنفرانس‌ها را به صورت دستی جست‌وجو کردیم.
همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده و کارآزمایی‌های بالینی کنترل شده با محوریت توانبخشی از راه دور برای ارائه توانبخشی ریوی، واجد شرایط ورود به مطالعه بودند. لازم بود که مداخله تله-توانبخشی شامل تمرینات ورزشی، با ارائه حداقل 50% از مداخلات توانبخشی توسط توانبخشی از راه دور، باشد.
از روش‌های استاندارد توصیه شده توسط کاکرین استفاده کردیم. خطر سوگیری (bias) را برای همه مطالعات ارزیابی کرده، و از ابزار ROBINS-I برای ارزیابی سوگیری در کارآزمایی‌های بالینی غیر-تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled clinical trials; RCTs) استفاده کردیم. قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم. مقایسه‌ها شامل توانبخشی از راه دور در مقایسه با توانبخشی ریوی حضوری مرسوم (مرکز-محور) و توانبخشی از راه دور در مقایسه با عدم استفاده از توانبخشی بود. مطالعات توانبخشی از راه دور را برای ارزیابی توانبخشی نگهدارنده (maintenance)، جدا از کارآزمایی‌های توانبخشی از راه دور برای آغاز توانبخشی اولیه ریوی، تجزیه‌وتحلیل کردیم.
در مجموع 15 مطالعه (32 گزارش) را با حضور 1904 شرکت‌کننده وارد کردیم، که از پنج مدل مختلف توانبخشی از راه دور استفاده کردند. تقریبا همه (99%) شرکتکنندگان مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) بودند. سه مطالعه کارآزمایی بالینی کنترل شده بودند. برای توانبخشی اولیه ریوی، احتمالا تفاوتی اندک یا عدم تفاوت بین توانبخشی از راه دور و توانبخشی ریوی حضوری برای ظرفیت ورزشی وجود داشت، که با مسافت طی شده در 6-دقیقه پیاده‌روی (Minute Walking Distance-6 یا 6MWD) اندازه‌گیری شد (تفاوت میانگین (MD): 0.06 متر؛95% فاصله اطمینان (CI): 10.82- متر تا 10.94 متر؛ 556 شرکت‌کننده؛ چهار مطالعه؛ شواهد با قطعیت متوسط). همچنین، ممکن است تفاوتی اندک یا عدم تفاوت از نظر کیفیت زندگی بر اساس کل نمره به دست آمده از St George's Respiratory Questionnaire (SGRQ) (MD؛ 1.26-؛ 95% CI؛ 3.97- تا 1.45؛ 274 شرکت‌کننده؛ دو مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین)، یا برای تنگی‌نفس بر اساس نمره بخش دیس‌پنه از Chronic Respiratory Questionnaire (CRQ) (MD؛ 0.13؛ 95% CI؛ 0.13- تا 0.40؛ 426 شرکت‌کننده؛ سه مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین) وجود داشته باشد. شرکتکنندگان در گروه تله-توانبخشی با احتمال بیشتری برنامه تله-توانبخشی را، با نرخ تکمیل 93% (95% CI؛ 90% تا 96%)، به پایان رساندند، در حالی که نرخ به پایان رساندن دوره درمان در گروه توانبخشی حضوری، 70% گزارش شد. کارآزمایی‌های تله-توانبخشی اولیه، در مقایسه با گروه کنترل عدم استفاده از توانبخشی، ممکن است ظرفیت ورزشی را در 6MWD افزایش دهند (MD؛ 22.17 متر؛ 95% CI؛ 38.89- متر تا 83.23 متر؛ 94 شرکت‌کننده؛ دو مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین) و همچنین می‌توانند 6MWD را وقتی به عنوان توانبخشی نگهدارنده ارائه می‌شوند، بهبود بخشند (MD؛ 78.1 متر؛ 95% CI؛ 49.6 متر تا 106.6 متر؛ 209 شرکت‌کننده؛ دو مطالعه؛ شواهد با قطعیت پائین). عوارض جانبی برای توانبخشی از راه دور، بیشتر از گزارش‌های موجود برای توانبخشی حضوری یا عدم استفاده از توانبخشی، گزارش نشد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.