پیشینه
امروزه به‌خوبی ثابت شده که تغذیه نقش اساسی را در خطر ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی ایفا می‌کند. این مرور، تاثیرات ارائه توصیه‌های تغذیه‌ای را برای تبعیت از یک رژیم غذایی وگان (حذف همه نوع گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات و عسل) یا تهیه غذاهای مرتبط با این رژیم غذایی (یا هر دو) در بزرگسالان سالم، افراد در معرض خطر بالای ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی و اشخاص مبتلا به بیماری قلبی‌عروقی، به منظور پیشگیری از بروز یا عود بیماری قلبی‌عروقی، و برای کاهش عوامل خطرساز مرتبط با آن، ارزیابی کرد.
ویژگی‌های مطالعه
بانک‌های اطلاعاتی کلیدی مطالعات پزشکی را تا فوریه 2020 جست‌وجو کرده و 13کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) (در 38 مقاله) را یافتیم که با معیارهای ما مطابقت داشتند. مطالعات را در سه گروه زیر قرار دادیم تا در تفسیر نتایج به ما کمک کنند:
1. مداخله رژیم غذایی وگان در مقایسه با عدم مداخله یا مداخله حداقلی برای پیشگیری از وقوع بیماری قلبی‌عروقی؛
2. مداخله رژیم غذایی وگان در مقایسه با نوع دیگری از مداخله رژیم غذایی در پیشگیری از وقوع بیماری قلبی‌عروقی؛
3. مداخله رژیم غذایی وگان در مقایسه با نوع دیگری از مداخله رژیم غذایی در افراد مبتلا به بیماری قلبی‌عروقی، به منظور پیشگیری از عود بیماری.
نتایج کلیدی
هیچ‌یک از کارآزمایی‌ها وقوع بیماری قلبی‌عروقی را در افراد بیمار یا سالم با شروع مداخله گزارش نکردند. عوامل خطرساز ابتلا به بیماری قلبی‌عروقی در مطالعات وارد شده گزارش شدند. در مورد برخی از کاهش‌های ناچیز در سطوح چربی با رژیم غذایی وگان در مقایسه با عدم استفاده از آن یا مداخله حداقلی در افراد بدون بیماری، شواهدی با قطعیت متوسط وجود داشت، اما برخی تغییرات بسیار کوچک نیز در معیارها در جهت مخالف با منافع قلبی‌عروقی به دست آمدند. در افرادی که قبلا سابقه بیماری قلبی‌عروقی داشتند، اطلاعات بسیار محدودی وجود داشت، زیرا فقط یک کارآزمایی واجد شرایط به دست آمد. چهار کارآزمایی عوارض جانبی این رژیم غذایی را گزارش کردند، که یا وجود نداشتند یا خفیف بودند.
قطعیت شواهد
بیشتر مطالعات محدودیت‌هایی در طراحی خود داشتند، بنابراین شواهد باید با احتیاط تفسیر شوند. به ویژه، تعداد کل افرادی که در این مطالعات شرکت کردند برای منتفی دانستن احتمال تصادفی بودن یافته‌ها، و مشخص کردن هر تفاوتی در تاثیر مداخله بر معیارهای ما، بسیار اندک بودند.
نتیجه‌گیری‌ها
این مرور نتیجه‌گیری می‌کند که در حال حاضر هیچ اطلاعاتی در مورد تاثیرات رژیم غذایی وگان بر وقوع بیماری قلبی‌عروقی در دسترس قرار ندارد. اطلاعات محدودی در مورد تاثیر رژیم غذایی برای افرادی که سابقه بیماری قلبی‌عروقی دارند، و نتایج مختلفی در مورد عوامل خطرساز برای افراد غیر-بیمار وجود دارد. ما هشت مطالعه را یافتیم که همچنان در حال انجام هستند، و زمانی که نتایج حاصل از آن‌ها را داشته باشیم، در این مرور وارد خواهیم کرد تا به کاهش عدم-قطعیت کمک کنیم.
به‌طور کلی، مطالعات حجم نمونه کوچکی داشته و تعداد کمی از شرکتکنندگان در هر گروه مقایسه حضور داشتند. هیچ‌یک از مطالعات وارد شده، عوارض بالینی CVD را گزارش نکردند. در حال حاضر، اطلاعات کافی برای نتیجه‌گیری در مورد تاثیرات مداخلات رژیم غذایی وگان بر عوامل خطرساز CVD وجود ندارد. نتایج هشت مطالعه در حال انجام شناسایی شده، به شواهد پایه اضافه خواهند شد، و هر هشت مطالعه در مورد پیشگیری اولیه هستند. کمبود شواهد برای پیشگیری ثانویه احساس می‌شود.
رژیم غذایی نقش عمده‌ای را در اتیولوژی بیماری قلبی‌عروقی (cardiovascular disease; CVD) بازی می‌کند و به عنوان یک عامل خطرساز قابل اصلاح، نقطه تمرکز بسیاری از استراتژی‌های پیشگیرانه است. اخیرا رژیم‌های غذایی وگان محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند و نیاز به بررسی شواهد حاصل از کارآزمایی بالینی موجود در مورد پتانسیل آن‌ها در جهت پیشگیری از CVD وجود دارد.
تعیین اثربخشی تبعیت از یک الگوی رژیم غذایی وگان، به منظور پیشگیری اولیه و ثانویه از CVD.
در 4 فوریه 2020 جست‌وجوهای خود را در بانک‌های اطلاعاتی الکترونیکی زیر انجام دادیم: پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ Embase؛ و Web of Science Core Collection. همچنین، ClinicalTrials.gov را در ژانویه 2021 جست‌وجو کردیم. هیچ محدودیت زبانی را اعمال نکردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) را با حضور بزرگسالان سالم و بزرگسالان در معرض خطر بالای ابتلا به CVD (پیشگیری اولیه) و افرادی با CVD اثبات شده (پیشگیری ثانویه) انتخاب کردیم. یک الگوی رژیم غذایی وگان، موادی را شامل گوشت، ماهی، تخم مرغ، لبنیات و عسل حذف می‌کند؛ مداخله می‌تواند ارائه توصیه‌های غذایی، تهیه غذاهای مرتبط، یا هر دو، باشد. گروه مقایسه عبارت بود از عدم مداخله، مداخله حداقلی یا دریافت نوع دیگری از مداخله رژیم غذایی. پیامد‌ها شامل عوارض بالینی و عوامل خطرساز CVD بودند. فقط مطالعاتی را با دوره‌های پیگیری 12 هفته‌ای یا بیشتر، یعنی دوره مداخله به علاوه پیگیری پس از مداخله، وارد کردیم.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم، مطالعات را برای ورود ارزیابی، دادهها را استخراج، و خطرات سوگیری (bias) را ارزیابی کردند. از سیستم درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE)، برای ارزیابی قطعیت شواهد استفاده کردیم. سه مقایسه اصلی را انجام دادیم:
1. مداخله رژیم غذایی وگان در برابر عدم مداخله یا مداخله حداقلی در پیشگیری اولیه؛
2. مداخله رژیم غذایی وگان در برابر یک مداخله رژیم غذایی دیگر در پیشگیری اولیه؛
3. مداخله رژیم غذایی وگان در برابر یک مداخله رژیم غذایی دیگر در پیشگیری ثانویه.
سیزده RCT (38 مقاله، 7 کارآزمایی ثبت شده) و هشت کارآزمایی در حال انجام معیارهای ورود را داشتند. بیشتر کارآزمایی‌ها به پیشگیری اولیه پرداختند: مقایسه 1 (چهار کارآزمایی، 466 شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده) و مقایسه 2 (هشت کارآزمایی، 409 شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده). فقط یک کارآزمایی پیشگیری ثانویه را برای مقایسه 3 (63 شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده) وارد کردیم.
هیچ‌کدام از کارآزمایی‌ها نتایج بالینی را گزارش نکردند. سایر پیامدهای اولیه شامل سطوح چربی خون و فشار‌خون بودند.
برای مقایسه 1 شواهدی با قطعیت متوسط حاصل از چهار کارآزمایی با حضور 449 شرکت‌کننده به دست آمد که رژیم غذایی وگان احتمالا منتهی به کاهش مختصری در کلسترول کل (تفاوت میانگین (MD): 0.24- میلی‌مول/لیتر؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.36- تا 0.12-) و لیپوپروتئین با چگالی پائین (LDL) (MD؛ 0.22- میلی‌مول/لیتر؛ 95% CI؛ 0.32- تا 0.11-)، کاهش بسیار اندک در سطوح لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) (MD؛ 0.08- میلی‌مول/لیتر؛ 95% CI؛ 0.11- تا 0.04-) و افزایش بسیار اندک در سطوح تری‌گلیسیرید (MD: 0.11؛ 95% CI؛ 0.01 تا 0.21) شد. تغییرات بسیار اندکی در سطوح HDL و تری‌گلیسیرید در خلاف جهت انتظار به دست آمد. کمبود شواهد در مورد بررسی تاثیر مداخله رژیم غذایی وگان بر فشار‌خون سیستولیک (MD؛ 0.94 میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 1.18- تا 3.06؛ 3 کارآزمایی؛ 374 شرکت‌کننده) و فشار‌خون دیاستولیک (MD؛ 0.27- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 1.67- تا 1.12؛ 3 کارآزمایی؛ 372 شرکت‌کننده) (شواهد با قطعیت پائین) وجود داشت.
برای مقایسه 2 کمبود شواهد برای بررسی تاثیر مداخله رژیم غذایی وگان بر سطوح کلسترول کل مشاهده شد (MD؛ 0.04- میلی‌مول/لیتر؛ 95% CI؛ 0.28- تا 0.20؛ 4 کارآزمایی؛ 163 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). احتمالا تاثیری اندک یا عدم تاثیر از مداخله رژیم غذایی وگان بر LDL (MD؛ 0.05- میلی‌مول/لیتر؛ 95% CI؛ 0.21- تا 0.11؛ 4 کارآزمایی؛ 244 شرکت‌کننده) یا HDL (MD؛ 0.01- میلی‌مول/لیتر؛ 95% CI؛ 0.08- تا 0.05؛ 5 کارآزمایی؛ 256 شرکت‌کننده) یا تری‌گلیسیریدها (MD؛ 0.21 میلی‌مول/لیتر؛ 95% CI؛ 0.07- تا 0.49؛ 5 کارآزمایی؛ 256 شرکت‌کننده) در مقایسه با سایر مداخلات رژیم غذایی وجود داشت (شواهد با قطعیت متوسط). در مورد هر گونه تاثیر مداخله رژیم غذایی وگان بر فشار خون سیستولیک (MD؛ 0.02 میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 3.59- تا 3.62) یا فشار خون دیاستولیک (MD؛ 0.63 میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 1.54- تا 2.80؛ 5 کارآزمایی؛ 247 شرکت‌کننده) نامطمئن هستیم (شواهد با قطعیت بسیار پائین).
فقط یک کارآزمایی (63 شرکت‌کننده) برای مقایسه 3 به دست آمد، جایی که کمبود شواهد برای تاثیر مداخله رژیم غذایی وگان بر سطوح چربی یا فشار‌خون در مقایسه با سایر مداخلات رژیم غذایی به چشم می‌خورد (شواهد با قطعیت پائین یا بسیار پائین).
چهار کارآزمایی در مورد عوارض جانبی گزارش دادند، که این عوارض وجود نداشتند یا خفیف بودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.