Czego dotyczy problem?

Lekarze stomatolodzy często usuwają (ekstrahują) zęby dotknięte próchnicą lub chorobami dziąseł, albo zęby mądrości powodujące ból. Ekstrakcja zęba to zabieg chirurgiczny, po którym w jamie ustnej pozostaje rana, która może zostać zainfekowana. Powikłanie zakażeniem może się objawiać obrzękiem, bólem, przetoką z wydzieliną ropną, gorączką bądź suchym zębodołem (zębodół nie jest wypełniony skrzepem krwi, występuje silny ból i brzydki zapach).

Powikłania te są nieprzyjemne dla pacjentów i mogą powodować trudności w przeżuwaniu, mówieniu oraz czyszczeniu zębów, a nawet skutkować koniecznością wzięcia dni wolnych od pracy lub nauki. Leczenie zakażeń jest na ogół proste i polega na stosowaniu antybiotykoterapii oraz drenażu zakażonej rany.

Dlaczego to pytanie jest ważne?

Działanie antybiotyków polega na zabijaniu bakterii wywołujących zakażenie lub na spowalnianiu ich rozrostu. Niektóre zakażenia ustępują natomiast samoistnie. Niepotrzebne przyjmowanie antybiotyków może spowodować, że w przyszłości przestaną one być skuteczne. Ta „oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe” jest problemem narastającym na całym świecie.

Antybiotyki mogą wywoływać również skutki niepożądane, takie jak biegunka czy nudności. Niektórzy pacjenci mogą być uczuleni na antybiotyki, mogą one również wchodzić w interakcje z innymi lekami.

Stomatolodzy często podają pacjentom antybiotyki w czasie ekstrakcji jako środek zapobiegawczy, aby nie dopuścić do powstania zakażenia. Takie działanie może być niepotrzebne i wywołać niechciane skutki.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy się dowiedzieć, czy profilaktyczne podawanie antybiotyków zmniejsza liczbę zakażeń i pozostałych powikłań po ekstrakcji zęba. Chcieliśmy również dowiedzieć się, czy antybiotyki wykazują inne działanie u osób zdrowych niż w przypadku osób cierpiących na schorzenia takie jak cukrzyca czy zakażenie wirusem HIV.

Co zrobiliśmy?

Poszukiwaliśmy badań, w których oceniano skuteczność stosowania antybiotyków u pacjentów bez cech zakażenia, w porównaniu z placebo (lekiem pozorowanym), w celu zapobiegania infekcji po ekstrakcji zęba. Badania te mogły obejmować osoby poddawane zabiegowi ekstrakcji zęba w dowolnym wieku.

Tam, gdzie było to możliwe, zebraliśmy wyniki badań i przeanalizowaliśmy je zbiorczo. Oceniliśmy również jakość każdego badania, aby oszacować wiarygodność (pewność) danych naukowych z poszczególnych badań i całego materiału dowodowego.

Czego się dowiedzieliśmy?

Uwzględniono 23 badania, w których uczestniczyło 3200 pacjentów, którym podano antybiotyki (różne rodzaje i dawki) lub placebo bezpośrednio przed i/albo zaraz po ekstrakcji zęba.

Cztery ze znalezionych badań przeprowadzono w Hiszpanii, po trzy w Brazylii, Szwecji oraz Wielkiej Brytanii, dwa w Indiach, a po jednym w Kolumbii, Danii, Finlandii, Francji, Polsce, Nowej Zelandii, Nigerii i USA. Wszystkie badania, z wyjątkiem jednego, obejmowały zdrowych pacjentów w wieku około 20 lat. Dwadzieścia jeden badań dotyczyło usuwania zębów mądrości w szpitalnych oddziałach stomatologicznych, jedno dotyczyło usuwania innych zębów, a jedno – złożonych zabiegów chirurgicznych w obrębie jamy ustnej. W żadnym z uwzględnionych badań nie oceniano ekstrakcji zębów w ogólnej praktyce stomatologicznej w celu usunięcia zębów z próchnicą.

Kluczowe wyniki

Antybiotyki podane tuż przed lub zaraz po zabiegu (lub w obu przypadkach) mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia zakażenia i suchego zębodołu po ekstrakcji zębów mądrości przez chirurga szczękowego. Antybiotyki mogą natomiast powodować więcej (na ogół krótkotrwałych i niegroźnych) działań niepożądanych u tych pacjentów. Nie znaleźliśmy danych naukowych wskazujących na skuteczność antybiotyków w zapobieganiu bólowi, gorączce, obrzękowi lub problemom z ograniczeniem otwierania ust u pacjentów, którym usunięto zęby mądrości.

Nie znaleziono również podstaw do oceny skutków profilaktycznego stosowania antybiotyków przed ekstrakcją zębów znacznie zniszczonych przez próchnicę, objętych chorobą przyzębia oraz u osób chorych lub z upośledzoną odpornością.

Jak wiarygodne są wyniki?

Nasze przekonanie co do wyników jest ograniczone, jako że mieliśmy zastrzeżenia co do sposobu zaprojektowania badań i raportowania we wszystkich włączonych badaniach.

Co to oznacza?

Nie znaleźliśmy wyników badań odnoszących się do osób z osłabioną odpornością lub z innymi chorobami, a także u małych dzieci lub starszych pacjentów, zatem wyniki naszego przeglądu prawdopodobnie nie odnoszą się do osób, które mogą być obciążone dużym ryzykiem wystąpienia zakażenia. Ponadto ekstrakcje przeprowadzali przede wszystkim chirurdzy szczękowi, dlatego wyniki przeglądu mogą nie dotyczyć dentystów pracujących w praktyce ogólnej.

Kolejną kwestią, której nie można ocenić na podstawie badań klinicznych (tj. badań oceniających nowe metody leczenia), jest to, że powszechne stosowanie antybiotyków przez osoby, które nie przechodzą zakażenia, może przyczynić się do rozwoju oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Doszliśmy do wniosku, że antybiotyki podawane osobom zdrowym podczas ekstrakcji zębów mogą pomóc w zapobieganiu zakażeniom, natomiast decyzja o zastosowaniu antybiotyku powinna być podejmowana indywidualnie w zależności od stanu zdrowia pacjenta i możliwych powikłań jakie niesie zakażenie.

Na ile aktualny jest ten przegląd?

Prezentowany przegląd badań został uaktualniony. Dane naukowe są aktualne do kwietnia 2020 r.